Liter. Jaargang 14

[p. 67]

Marlies Verwoerd
Een ziel met zwarte vlekjes
Over God en geloof in Moeder en God en ik van Rita Verschuur^*

‘Moeder en God, die twee zijn tegelijk ons huis binnen gekomen. Ze hebben er alles veranderd,’ zo vertelt Rita in het autobiografische Moeder en God en ik van Rita Verschuur.

Het is nogal wat: Rita moet zich van het ene op het andere moment verhouden tot een vrouw die wil dat zij haar ‘moeder’ noemt, die psalmen en geestelijke liederen galmt, die haar naar jeugdkapel stuurt, die een kaal kruis in huis hangt, en die Rita's vader onder dat kruis laat slapen in een bed dat getimmerd is voor haar eerste man. ‘Ik wil niet dat pappa in een bed ligt dat voor Anton is getimmerd. Altijd als ik die kamer binnen kom moet ik aan een doodskist denken,’ vertelt Rita de lezer.

Jeugdkapel is een ramp. Er preken twee zussen, de dames Mastenbroek. Beiden nemen karikaturale trekken aan in het boek: ze zingen ‘pieperig’ uit grote monden, ze spreken woorden die ‘los door de zaal vliegen’, kijken sip en hebben een lelijke neus. Rita vindt de jeugdkapel zo'n bezoeking dat zij ‘moeder’ vraagt van jeugdkapel af te mogen.

‘Je moet niet denken dat ik een vijand van Jezus ben, ik kan alleen niet tegen de dames Mastenbroek.’
‘Die twee zusters offeren al hun vrije tijd op voor de kerk en voor jeugdkapel. Daar kun je alleen maar respect voor hebben.’
‘Maar als het nou niet helpt wat ze doen?’
‘Wat niet helpt?’
‘Nou, al dat praten over God, natuurlijk. Daar gaan kinderen heus niet van geloven, hoor.’

Rita zit tijdens jeugdkapel al snel met watjes in haar oren, maar intussen blijkt ze wel bezig te zijn met het geloof van ‘moeder’. Dat wordt onder meer duidelijk door haar gesprekken met dorpsgenoot Freddie. Freddie is katholiek, en ‘moeder’ heeft een duidelijke mening over katholieken:

‘Hoe kun je zo'n zwarte vlek op je ziel eigenlijk weg krijgen?’ vraag ik aan moeder.
‘Dat is een heel gevecht,’ zegt ze.
‘Een gevecht met wie?’ vraag ik.

* Rita Verschuur, Moeder en God en ik. Houten, 2005.

[p. 68]

‘Met jezelf.’
‘Maar is God daar niet voor? Kun je hem niet vragen zo'n vlekje weg te halen?’
‘Zeg, we zijn hier niet bij de katholieken.’

Freddie legt aan Rita uit wat biechten is en wat weesgegroetjes daarmee te maken hebben, en voor welke zonde hij die week heeft gebiecht - een zonde die hij niet eens heeft gedaan, maar ‘ik moest toch iets zeggen toen ik daar op mijn knieën zat’. Rita raakt gefascineerd door de gedachte dat zonden zwarte vlekken zijn. Ze tekent bij Freddie zelfs een zwarte vlek op zijn arm, zodat ze kan zien wanneer zijn zonden zijn vergeven.

Rita's opa geeft zijn kleindochter een kinderbijbel. Ze leest die tijdens de uurtjes waarin ze van jeugdkapel spijbelt. Opa is een ‘heiden’. Want Rita deelt de mensen om zich heen in twee categorieën in: de heidenen en de bekeerden. ‘In de bijbel staat dat God aan Abraham beloofde dat zijn volk Kanaän zou krijgen. Dat maakte hij zelf niet meer mee, het duurde nog wel vierhonderd jaar voordat de heidenen die daar woonden uit hun huizen werden weggejaagd en gedood en de gelovigen er konden gaan wonen,’ vertrouwt Rita de lezer toe. ‘Als wij daar toen hadden gewoond, dan waren pappa en ik ons huis uit gezet en gedood, maar moeder had mogen blijven.’

De heidense opa lijkt op de dominee van het dorp, de dominee die van Rita eens een bosje gestolen bloemen kocht en die haar vergaf toen ze hem dit eerlijk vertelde. ‘Er is maar één verschil tussen de twee,’ zegt Rita. ‘Dominee Blaauw gelooft het meest in God van alle mensen die ik ken en opa het minst. Toch heeft opa mij de kinderbijbel gegeven. Hij [...] kent zelf allerlei verhalen die erin staan. Dat over de barmhartige Samaritaan vindt hij het mooist. Ik ook. En ik weet waarom. Omdat het de heidenen goede moed geeft.’

Tijdens het lezen van Moeder en God en ik bekroop mij de vraag: voor wie is dit boek geschikt? Voor jongere kinderen lijkt me de thematiek van protestant versus katholiek erg ingewikkeld en oninteressant; voor oudere kinderen zijn de overige gebeurtenissen nogal kinderlijk beschreven. Zelf las ik het vooral als een tijdsbeeld van de jaren kort na de Tweede Wereldoorlog. Verrassend genoeg werd het boek wel bekroond door de Nederlandse Kinderjury 2006.

Zojuist bestelde ik op bol.com toch ook maar het autobiografische Tweede moeder, waarin ik deze moeder volgens de beschrijving zal leren kennen als een gepassioneerd kunsthistorica. Ik ben benieuwd.