Liter. Jaargang 14

Hier staat een mannelijk ziel te zingen herinneringen aan de schoonste dingen

Ik heb een vriend die prachtige gedichten schrijft. Die komen vaak in een bundel, of in een tijdschrift. Je komt ze ook tegen op internet. En je kunt ze tegenkomen in de trein. Dat doet hij namelijk: hij drukt een gedicht af op een a4'tje en dat laat hij dan ergens in een coupé liggen. Ik weet dat hij dat doet en ik heb ook gedichten van hem gekregen, maar nog nooit heb ik er eentje zelf gevonden.

Dat vind ik wel een beetje jammer.

Van Pierre Kemp had ik ook graag gedichten in de trein willen vinden. Misschien had ik om die reden zelfs vaker met de trein gereisd. Maar Kemp liet geen gedichten achter in de trein. Hij schreef ze er wel. Bijna dertig jaar lang, op het traject van Maastricht naar Heerlen en terug. Zes keer per week. Hij gebruikte de reistijd niet alleen om gedichten te schrijven, maar ook om gesprekken te hebben met medepassagiers of om een spelletje schaak te spelen. Het liefst met dames, jongere dames. En er moest geflirt worden. Dat gebeurde dan ook. Maar er gebeurde nog meer: de ontmoetingen kwamen, aangevuld met een flinke portie fantasie, terug in zijn gedichten. De daarin bezongen dames kregen die gedichten en ze vonden dat prachtig, zolang maar niet te duidelijk werd dat zij de muzen waren voor deze wat dor uitziende loonadministrateur die bij de mijnen werkte.

Stel je toch eens voor dat Pierre Kemp net als mijn vriend gedichten had achtergelaten in de trein en dat ik ze regelmatig vond. Dan zou ik me iedere keer weer verbaasd hebben over die gedichten. Omdat ze zo glanzen, zo nieuw zijn, zo verrassend, zo gewoon en wonderlijk tegelijk. Zoals ‘Fluiten’: ‘Ik zit als een kleine mens te fluiten / en keur de vondst na van mijn melodie, / terwijl ik door de coupé-ruiten / de klaver achter de haver zie. / Achter de klaver dooft een vuur in rook. / Fluit God ook?’

Dankzij de biografie van Wiel Kusters weten we nu alles wat er van en over Pierre Kemp te weten is. Combineren we dat met de publicatie van zijn verzameld werk in drie delen dundruk, dan zijn we helemaal klaar met Kemp. Dat vind ik jammer.

In 1976 verraste Van Oorschot de wereld met het verzameld werk. Ik wilde het graag hebben, maar vond 180 gulden wat te veel gevraagd. Vier jaar later werd het aangeboden voor 99,50 en toen heb ik het gekocht.

In het Bonnefantenmuseum zag ik kortgeleden nog een hele stapel liggen: 55 euro. Dat is nog steeds de prachtige maar veel te kolossale eerste druk uit 1976. Nu lag daar Kusters' kloeke biografie naast, voor net geen 40 euro. Er is te veel Pierre Kemp.

Als van zijn gedichten nog maar een

[p. 64]

kwart beschikbaar was, of nog minder, zouden we nog een heleboel overhouden.

Zouden we veel kaf hebben kunnen wegzeven. Zouden we met een handzaam bundeltje in de trein kunnen zitten om zijn gedichtjes te lezen, uit het raam te staren, weer iets te lezen, ons af te vragen wat voor kerel die Pierre Kemp nu eigenlijk was en daar onze fantasie op los te laten.

En we zouden het leuk vinden als we dan een levensschets van Pierre Kemp tegenkwamen. Van de hand van Wiel Kusters bijvoorbeeld, want die weet veel van zijn onderwerp: van de dichter, van de omgeving waarin Kemp leefde, van gedichten in het algemeen en van moderne poëzie in het bijzonder. Maar deze biografie is geen levensschets. Hierin staat werkelijk alles wat er maar over Kemp te weten valt. En dat is te veel. Want zo boeiend is het leven van de dichter niet geweest. Integendeel. Vandaar ook al die gedichtjes. Het hield maar niet op bij die man. Pierre Kemp is helemaal niet die enorme hoeveelheid levensfeiten waaraan meer dan zeshonderd bladzijden lang aandacht wordt besteed. Pierre Kemp is die man in de trein of in zijn ‘makelaarskantoortje’ thuis, die dorre man in het zwart met een hoofd waaruit bloemen, luchten en lichten spuiten in ontelbaar veel kleuren. Over die Kemp wil ik meer weten.

Uit de bronnenlijst achterin het boek wordt duidelijk hoeveel artikelen en boekjes Kusters over Pierre Kemp of over aspecten van zijn werk heeft gepubliceerd. Wat mij betreft had dit boek meer een verzamelbundel daarvan mogen zijn. Naast een hoofdstukje over het leven van Kemp, zou er bijvoorbeeld een hoofdstuk gewijd kunnen worden aan de poëzie van rond 1910, de nawerking van symbolisme en impressionisme en hoe de generatie van 1910 daarop reageerde. En dan laten zien hoe Kemp daar als beginnertje in staat. Met een protagonist als Pater Well wordt meteen al duidelijk dat het katholieke geloof in de gedichten een rol speelt én dat de kerk poëzie een kans kan geven maar ook kan frustreren. We komen het bij Kemp beide tegen, maar ik zag liever de punten over dit onderwerp op een rijtje gezet, in plaats van de chronologische opbouw waarvoor Kusters heeft gekozen.

Wat ook naar meer smaakt: de keuze van Kemp voor kleurrijke, zintuiglijke poëzie. Daarmee hoort hij thuis in een stroming die zich onderscheidt van andere dichters. Daar word ik nieuwsgierig van. Wiel Kusters gaat er op in, maar het onderwerp wordt niet afgerond, nee, want het chronologische format roept ons weer tot de orde. Op bladzij 624 laat Kusters Hugo Claus roepen: ‘Deze man, geboren in 1886, is gek. Knettergek. Stapelieregek. [...] Gezelle had het, Anacreon had het en de Amerikaanse dichter e.e. cummings had het. Kemp is. Zoals zij, pure gratie.’ Ja, er staat heel veel leuks en wetenswaardigs in het boek van Kusters. Maar hiervan wil ik dan weer meer weten. Zet die Kemp toch in een traditie, meneer Wiel, want dat kunt u, denk ik dan.

Gelukkig word ik ook meermalen op mijn wenken bediend. Dan bouwt Kusters aan het portret van Kemp door hem uit zijn gedichten tevoorschijn te analyseren. Ik geef een voorbeeld, niet het sterkste misschien, maar mij ontroerde het. Kemp schrijft gedichten bij een speelgoedcatalogus in 1962, onder andere over een achttiende-eeuws poppenhuis: ‘In Augsburg staat een poppenhuis / met zeven bekwame vertrekken. / In één hangt stilte, in andere geruis / van slapende tijd, die het huis moet wekken. / Straks zitten en lopen er knechten en vrouwen, / soms nog in kleiner formaat, / als

[p. 65]

meisjes van haast driehonderd jaar / en met even oud haar. / Wat doen keukengerei en weefgetouwen / en waar slaan de klokken en op hoe laat? / Want daar komt het vooral op aan! / Als die klokken voor het laatste klingelen gaan, / komt een vaarwel aan al die schalen, / meubels, gordijnen en foudralen. / Om de paarden voor het rijtuig te halen / ben ik al op weg met de rechtervoet, / met de linkervoet en al de spoed / van mijn ijverige rechterscheen / en al de vlijt van mijn linkerbeen, / maar waar vind ik nieuw tehuis en waar moet / ik uiteindelijk heen?’

Kusters constateert dat er op de foto waarop Kemp zich baseerde nergens een klok te zien is. Maar ook ziet hij dat je in dit poppenhuis nergens heen kunt of het moet zijn langs een zwarte koets linksonder. En zo wordt duidelijk dat Kemp in zijn eigen kamertje, ook met een speelgoedgids op schoot, geen kant meer uit kon. Kusters werkt het gegeven van de bijzonder subjectieve en onvolledige waarneming van Kemp op meer plaatsen uit. Dat is interessant.

Moe word ik een beetje van alle gedoe rondom de muzen. Dat werden de a- of antiliteraire gezinsleden van Kemp ook, maar er wordt wel heel veel aandacht aan gegeven. En dan al die Kempianen nog: Reijnders, Lodewick, Prick... Ik geloof het wel. Wat wijs overigens van Kusters om niet in te gaan op wat er na Kemps overlijden allemaal nog gebeurd is.

Meneer Kusters! U schreef een indrukwekkende biografie. Dat kunt u, maar u bent te groot voor een biografie en Kemp ook. We doen het anders.

Voor 2011, de 125ste geboortedag, zijn we waarschijnlijk te laat, maar tot 2017, de vijftigste sterfdag, hebben we nog wel even tijd. Ik stel voor: een bloemlezing van 365 gedichten, als scheurkalender, op transparant vliegerpapier. Het papier dus waarin Kemp altijd zijn boeken kaftte. En dan scheuren we dagelijks een blaadje uit, houden het tegen het licht en leggen het vervolgens ergens neer. Op een bureau, in de bus. We plakken het op een raam. We stoppen het bij de overburen door de bus of laten het achter in een treincoupé.

Nee, er hoeft geen datum op. Want Kemp is van alle tijden en de ontmoeting is altijd prettig. En als de bundel is leeg gescheurd gaan we naar het Bonnefantenmuseum of de boekhandel voor een nieuwe.

Het in 1962 door Claus uitgekozen gedicht ‘Zonsopgang’ hoort zeker in die bloemlezing thuis.

‘Er drijft een hoed van licht naar boven. / Ik reik en wil hem om mijn kop / en kan mijn onmacht nauw geloven: / de zon komt op. / Haar prachtig stro valt in ovalen / en hoopt zich langzaam op mijn haar. / Ik voel mij zo vreemd ademhalen, / terwijl ik in de volte staat / van licht, dat staat rond me uit te breiden / de hoed, die alles om mij vat, / wat ik vanaf mijn kindse tijden / heb liefgehad.’

Wiel Kusters, Pierre Kemp. Een leven.
Uitgeverij Vantilt, Nijmegen 2010, 744 blz., ¬39,95.
Len Borgdorff