Liter. Jaargang 13

Gezien worden doet opleven

Marit Törnqvist kreeg in 1996 een Zilveren Griffel voor het prentenboek Klein verhaal over liefde, een boek met weinig tekst en veel prenten, die Törnqvist schilderde in een tijd dat ze het erg moeilijk had. Het schilderen fungeerde als uitlaatklep, als dagboek. De intensiteit en het universele van de emoties spreekt veel volwassen lezers aan. Dat gold voor Klein verhaal over liefde, maar niet minder voor haar recente werk Wat niemand had verwacht. In beide gevallen gaat het om een buitenstaander die de wereld om zich heen bekijkt; vanaf een eenzame positie in de zee of noodgedwongen geïsoleerd van de massa in een diep gat. Maar beide buitenstaanders worden zelf ook gezien, wat allerminst vanzelfsprekend is.

Klein verhaal over liefde gaat over een meisje dat in weer en wind op een paal in de zee zit. Ze ziet de wereld met al wat daarin is aan zich voorbijtrekken: boten met zieke en boten met gezonde mensen, boten vol plezier en boten vol verdriet; kleine armoedige en grote rijke boten. Ze ziet alles aan, maar niets kan haar uit haar inertie halen; ze is een buitenstaander. ‘Op een dag gebeurde er iets onverwachts.’ Er komt een boot met een man naar haar toe, hij lacht naar haar en zwaait. Als hij weer weg is, ziet de wereld er somber uit: de zee en de lucht zijn grauw en troosteloos. Er komen mensen langs varen die haar met een drankje, een beetje warmte of een muziekje willen troosten. Het meisje neemt ze allemaal waar, maar ze bereiken haar niet. Dan breekt een storm los en de zee ligt vol wrakhout van vergane schepen. Heel in de verte ziet ze nog één boot: ‘Het was de boot van de man die naar haar had gelachen.’ Het meisje zoekt planken uit het water en begint op haar paal een huisje voor twee te bouwen. Daarop stort ze zich met overgave, maar het huis wordt te zwaar en valt uit elkaar. Van het wrakhout maakt ze een vlot en daarop vaart ze naar het licht aan de horizon.

‘Gezien worden doet opleven’, zei Vonne van der Meer naar aanleiding van haar roman Take 7, en dat is misschien het thema van dit prachtige prentenboek. Klein verhaal over liefde zou ook de titel van Törnqvists recentere boek hebben kunnen krijgen: Wat niemand had verwacht. En dát boek zou wat mij betreft gerust Klein verhaal over liefde kunnen heten. Nu geen eenzaam meisje op een paal aan wie (bijna) alles voorbij gaat, maar een meisje in een kuil dat uit de massa is geraakt.

‘Alle mensen hadden haast en iedereen was onderweg. Van hier naar daar, samen of alleen. De mensen wilden van alles en moesten veel. Ze telefoneerden en keken op hun horloge. Stilstaan deden ze nooit.’ Zo begint Marit Törnqvist haar prentenboek Wat niemand had verwacht.

Als je zo druk bent, heb je voor om je heen kijken geen tijd. Dat doet de hoofdpersoon dan ook niet. Törnqvist tekent een meisje dat nog wat harder loopt dan alle anderen die samen een grijze massa om haar heen vormen. Dan gebeurt er iets wat niemand had verwacht: het meisje valt in een diepe kuil. Iedereen schrikt ervan, wil helpen, maar de kuil is te diep, de ladders zijn te kort, het meisje is onbereikbaar. Al gauw bekommert zich nog maar één per-

[p. 73]

soon over haar: een jonge man, die voedsel in de kuil gooit en haar zijn warme rode trui afstaat.

Na verloop van tijd wordt het meisje gered door toedoen van een spelend jongetje dat met zijn kleurige draden een regenboog van hoop brengt. Als ze uit het zwarte gat verlost is, heeft haar leven kleur gekregen. Het is dezelfde wereld en diezelfde mensenmassa, maar die is niet grauw meer. Alles ziet er vrolijk uit en het verwondert het meisje dat niet iedereen stil staat om dat op te merken. Het is hetzelfde meisje, dezelfde wereld, maar met wat een andere blik bekeken!

De jonge man die bij de lege kuil komt, haast zich om het meisje te vinden. Treffen ze elkaar? Op het schutblad is nog te zien dat hij, in de enorme, nu bontgekleurde mensenmassa, het meisje nadert.

Wat niemand had verwacht kan op veel verschillende manieren geduid worden. In Leesgoed (2009-2) schrijft Wendy de Graaff over een meisje met een depressie, veroorzaakt door het feit dat ze moet opboksen tegen ‘de overstresste maatschappij’. De recensent ‘had graag een sprankje meer hoop gehad op het eind.’ Inderdaad is alles somber, niets en niemand kan het meisje helpen, mensen zuigen op hun pen omdat ze geen woorden kunnen vinden, en na lange tijd gaat de depressie toch over. De wereld krijgt weer kleur en de waarneming is intens.

Het is de vraag welke rol De Graaff toebedeelt aan de jonge man die blijft komen als iedereen het opgegeven heeft. Is het teveel om in hem een Messiasmotief te zien? Spreekt er geen liefde en toewijding uit zijn gedrag? Staat hij niet zijn (rode!) trui af om het meisje te verwarmen? Brengt hij niet iets op wat anderen niet kunnen of willen opbrengen? Ziet hij in het meisje niet méér dan een ‘probleemgeval’? Tekst en tekeningen laten deze lezing toe, en dat heeft z'n consequenties voor de interpretatie van de laatste tekening. In de kleurige mensenmassa nadert de jonge man het meisje. Volgens De Graaff vinden ze elkaar niet. Ik heb er hoop op dat het wel gebeurt: hij zoekt haar, ze zal gevonden worden.

Marit Törnqvist, Klein verhaal over liefde. Querido, Amsterdam 1995, 60 blz., €13,95. Vierde druk 2001.
Marit Törnqvist, Wat niemand had verwacht. Querido, Amsterdam 2009, 64 blz., €14,95.
Janneke de Jong