Liter. Jaargang 11

[p. 48]

Gekozen en vertaald door Arend Smilde
De Lewis Letters 3
Brief aan Ruth Pitter, januari 1947

Eind 2006 verscheen het derde en laatste deel van de The Collected Letters of C.S. Lewis, bezorgd door Walter Hooper. Om iets te laten zien van het vele moois in deze uitgave (in totaal 3999 bladzijden), presenteert Lewis-vertaler Arend Smilde in Liter regelmatig een selectie van een of meer complete brieven in vertaling.

*

C.S. Lewis (1898-1963) en de Engelse dichteres Ruth Pitter (1897-1992) leerden elkaar aanvankelijk kennen en waarderen uit hun werk. Na enkele jaren kwam het in juli 1946 tot een ontmoeting. Daarna volgden nog veel meer ontmoetingen, en ook veel briefjes en brieven. De Collected Letters van Lewis bevatten er vijfenvijftig van hem aan haar. Zij bewonderde hem aanvankelijk vooral om zijn Screwtape Letters en om zijn radiolezingen over het christelijk geloof, waarvoor zij hem heel dankbaar was. Lewis op zijn beurt bewonderde haar poëzie, die een van de beste bewijzen vormde voor zijn overtuiging dat een dichter ook in de twintigste eeuw volkomen traditioneel kon zijn en toch van topklasse. Hij was kennelijk niet de enige die er zo over dacht, want in de loop van de volgende decennia kreeg zij de hoogste nationale literaire onderscheidingen.

Veel brieven van Lewis aan Pitter gaan over zijn of haar gedichten. Zij had ook wel waardering voor zijn gedichten, vooral voor wat zij noemde zijn ‘techniek’. Maar zij zag net zo goed als iedereen, of wellicht nog beter, dat hij als schrijver en zelfs als dichter op zijn best was in proza. Vooral Perelandra, het tweede deel van zijn sciencefictiontrilogie, sloeg zij hoog aan; de zeer bijzondere ‘slotzang’ van dat boek herschreef zij als een gedicht van 23 strofen.^1.

De nu volgende brief schreef Lewis ongeveer een half jaar na hun eerste ontmoeting, en drie maanden na hun tweede. Elkaar bij de voornaam noemen deden zij pas na zes jaar.

*

1. Gepubliceerd in Don W. King, C.S. Lewis, Poet: The Legacy of His Poetic Impulse (Kent State University Press, 2001), Appendix i, en door de auteur van dat boek ook op het internet geplaatst: www.montreat.edu/dking, in het essay ‘The Poetry of Prose: C.S. Lewis, Ruth Pitter, and Perelandra.’ Zie ook zijn essay ‘The anatomy of a friendship: the correspondence of Ruth Pitter and C.S. Lewis, 1946-1962’, Mythlore xxiv nr. 1 (Summer 2003), 2-24.

[p. 49]

Magdalen enz.
4 jan / 47

Beste juffrouw Pitter,

Het deed me plezier iets van u te horen. Tot mijn schaamte moet ik u vragen: ‘wie en wat is Sir R.S.?’ - schaamte omdat ik begrijp uit de manier waarop u hem noemt dat u het al eens verteld moet hebben.^2. Ik moet u helaas nu deelgenoot maken van het geheim dat een feit pas tot mij doordringt bij de derde herhaling. Een mop, een gedachte, een versregel onthoud ik als de beste. Maar geen feit (een feit is ruwweg alles wat de vorm kan aannemen van een accusatief-met-infinitief).

Nee. Ik moet nog een andere vernedering ondergaan. Kunt u de waarheid verdragen? Voyage to Arcturus^3. is geen parodie van Perelandra, maar ligt eraan ten grondslag. Het verscheen, en het flopte, ongeveer 25 jaar geleden. Nu de auteur dood is, is het boek ineens beroemd aan het worden, maar ik hoor bij de oude garde die al in het gekoesterde bezit van een tweedehands exemplaar was lang voordat iemand ervan gehoord had. Bij Lindsay zag ik voor het eerst waar andere planeten goed voor zijn in verhalen: voor geestelijke avonturen. Daar alleen is vervulling te vinden voor het hevige verlangen waarbij de verbeeldingskracht zich losmaakt van de aarde. Of anders gezegd, bij hem zag ik voor het eerst het ontzagwekkende resultaat dat men krijgt door samenvoeging van twee soorten fictie die vroeger uit elkaar gehouden werden: het soort van Novalis, George Macdonald en James Stephens, en het soort van H.G. Wells en Jules Verne. Ik ben zeer schatplichtig aan hem - al vind ik het wel wat onrustbarend dat een radiopraatje over Lindsay al genoeg was om u de verwantschap te laten zien!

Overigens is Voyage to Arcturus op de grens van het diabolische, d.w.z. de hier verwoorde levensbeschouwing is manicheïstisch op het satanische af. Ten tweede is de stijl vaak lachwekkend primitief. Ten derde zijn de eigennamen (Polecrag, Blodsombre, Wombflash, Tydomin, Sullenbode) magnifiek en misschien gaat Screwtape^4. een beetje hierop terug. Ten vierde moet u dit lezen. Het zal een verontrustende maar niet-te-missen ervaring voor u zijn.

Ik denk dat ‘nostalgie naar het niet-bestaande’ (ik weet erg goed wat u bedoelt) niet de einddiagnose is. U zou nooit werkelijk een hross,^5. een soroon en een bellenboom in plaats van mensen, een kat en een kersenboom willen hebben. (Een kat van het gitzwarte soort is niet slecht als vervanging voor een hross. Zeehonden zijn nog beter, maar niet aan te bevelen zolang vis niet goedkoper wordt en tenzij u een heel grote badkamer hebt.) Maar het punt is dat u, ook al was u op Perelandra, nog dezelfde nostalgie zou hebben; net zoals Wordsworth of Proust die nog gehad zouden hebben als ze naar hun verleden waren teruggekeerd. Wat u werkelijk zoekt, dat zal nooit in een eindig hier of nu zijn (lieve hemel, u weet dat even goed als ik) en een konijn hier in de collegetuin kan het

2. Het ging hier om Ronald Storrs, een vriend van Ruth Pitter die zij met Lewis in contact wilde brengen.

3. David Lindsay (1876-1945), A Voyage to Arcturus (1920); het boek werd herdrukt in 1946 en in die tijd ook bewerkt als hoorspel voor de radio.

4. D.w.z. de naam van de fictieve schrijver van Lewis' eigen boek The Screwtape Letters (1942), in het Nederlands Brieven uit de hel (1947 en 2002).

5. In de sf-romans van Lewis zijn ‘hrossa’ en ‘soronen’ twee soorten Marsbewoners (in Out of the Silent Planet, Ned. Malacandra), en de ‘bellenboom’ groeit op de drijvende eilanden van de planeet Venus (in Voyage to Venus, Ned. Perelandra).

[p. 50]

evengoed overbrengen als een hross. En ach, wat is dit verlangen veel zoeter dan enig ander bezit.

Hodgson heeft gelijk.^6. Lijden was er al op de voor-menselijke aarde. Vandaar dat we (zoals onze vaderen) moeten geloven in de val van de engelen lang voor de val van de mens. Onze val bestond in het kiezen van de foute kant in een strijd die allang begonnen was. Ik neig tot de gedachte dat het wederzijds verslinden bij redeloze dieren (althans dieren van ongeveer gelijk niveau) inderdaad een kwaad is. Of zou het zonder pijn gebeuren?

Het doet me verdriet van uw muze.^7. U draagt het fraai - het poëtische feit bedoel ik. En natuurlijk maakt het op de lange duur niets uit, zoals u zegt. Maar het is droevig als Hij je speelgoed opbergt; vast en zeker met een goede bedoeling. Zojuist is voor het eerst een gedicht van mij (maar ja, ik ben nooit een dichter zoals u geweest) geweigerd door de Spectator - ik bedoel voor het eerst sinds mijn jonge jaren. Heel verfrissend: ik was de smaak vergeten van dat drukwerkje met standaardantwoord. Een mens lijdt wat tussen de 17 en 22!

Ik heb helaas nooit van A.Y. Campbell^8. gehoord, en verder heb ik ook geen behoefte aan Alexander,^9. doch zeer bedankt. Met Deity bedoelt hij: iedere volgende stap die de Natuur zet. Deity was een organisme in pre-organische tijden, en was de zoogdieren in het tijdperk der sauriërs, en was de mens onder de apen, en is nu de super-mens. Allemaal onzin - behalve hoofdstuk 1 (of de inleiding, dat weet ik niet meer) waar je, weet ik nog, kunt leren onderscheid te maken tussen ‘genot’ en ‘beschouwing’, wat een handig stukje denkgereedschap is. Ik had niet moeten zeggen ‘allemaal onzin’. Alexander was een zeer groot man; ik wilde alleen zeggen dat ik het niet met hem eens ben!

Op tweede kerstdag Aeneis uitgelezen. Daar wil ik het uitvoerig over hebben als we elkaar ontmoeten. Wees gezegend.

Met vriendelijke groet,

C.S. Lewis

6. Leonard Hodgson, The Doctrine of the Trinity (1945).

7. Pitter dacht dat zij als dichteres haar inspiratie voorgoed verloren had.

8. De classicus Archibald Young Campbell (1885-1958); waarschijnlijk had Pitter zijn bundel Poems (1926) bij Lewis aanbevolen.

9. De Australische filosoof Samuel Alexander, auteur van Space, Time and Deity (1920). Dit boek en het ‘stukje denkgereedschap’ dat Lewis eraan ontleende speelden een rol in de ontwikkeling van zijn geloof in God, zoals beschreven in Surprised by Joy (1955; Ned. Verrast door Vreugde, 1961 en 1998). ‘Genot’ en ‘beschouwing’ staan voor de Engelse woorden enjoyment en contemplation.