Liter. Jaargang 9

[p. 71]

De Grunbergbijbel

Arnold Grunberg heeft met de Grunbergbijbel (Athenaeum, Polak & Van Gennep, Amsterdam 2005, 290 blz., €14,95) een eigenaardig boek afgeleverd: het betreft zijn keuze uit de Bijbel, in de nieuwe vertaling. Hij gaat door de hele Bijbel heen, en neemt flinke stukken uit boeken op, soms hele boeken (zoals Ester), en laat soms, met een pijnlijk hart, wegens ruimtegebrek stukken weg (zoals bij Ruth). Daarnaast is van sommige boeken helemaal niets terug te vinden (zoals van Ezra, of van de kleine profeten Amos, Obadja en Micha) of vrijwel niets (zoals van de psalmen). Wel zijn een paar stukken van de apocriefe boeken opgenomen. Men kan zich afvragen waar dit goed voor is. Wie dan met alle geweld de Bijbel in vogelvlucht wil doornemen, kope het hele werk en bladere door waar men niet geboeid is. Het scheelt twee tientjes, een hele nbv of dit boek.

Voedseldropping

In het begin van zijn inleiding is er dan ook eerst een flink uitgewalst excuus: met Tolstoj of Cervantes was hij er niet aan begonnen, bang om weggelachen te worden: dat zou een culturele afgang worden. En eigenlijk vindt hij ook dat er geen excuus is voor een bloemlezing uit de Bijbel, anders dan de ijdelheid of het financiële gewin van de bloemlezer en diens uitgever. De laatste, overigens, voert op de achterflap het argument aan dat niet alles in de Bijbel even boeiend is, en dat 2500 bladzijden algauw te veel van het goede is. Grunberg brengt de zaak terug tot 290 bladzijden.

De teksten worden, zij het spaarzaam, onderbroken door cursief afgedrukte commentaarregels van Grunberg, van wisselend niveau. Over Mozes' ontmoeting met de brandende braamstruik zegt hij bijvoorbeeld: ‘De brandende doornstruik als metafoor voor de stem van God is een van de mooiere beelden uit de bijbel en Mozes die zegt “ik luister” is huiveringwekkend, al was het maar omdat zal blijken dat hij ook niet kan luisteren.’ Maar bij Jozua 5 komt hij niet verder dan: ‘die naam alleen al: voorhuidenheuvel’. Over Saul, 1 Samuël 19, staat er: ‘een onvergetelijke scène. [...] De troost is ondraaglijker dan de pijn’. Maar over Exodus 16, het manna in de woestijn, grapt hij ‘voedseldropping’.

Voor wie al een hele nbv heeft, is het enige boeiende aan dit boek eigenlijk de inleiding. Afgezien van het forse excuus dat erin gemaakt wordt, staan er ook nog een aantal interessante zinnen in. Omdat het een nogal lange inleiding is (maar liefst twaalf pagina's) zal ik er hier de boeiendste en mooiste zinnen uit citeren.

Als men mij vraagt het hele Nieuwe Testament samen te vatten in één zin zou ik zeggen: ‘Kom, volg mij. Ik zal jullie vissers van mensen maken’.
Als men mij zou vragen het hele oude testament in één zin samen te vatten zou ik zeggen: ‘Beter een levende hond dan een dode leeuw. De toekomst is niets dan leegte’ (prediker).
De heilige status van dit boek staat op gespannen voet met het genieten ervan.

[p. 72]

Steeds weer lezen wij dat onze humanistische maatschappij in een judaeo-christelijke traditie staat.
Om van de bijbel een humanistisch instrument te maken moet men oneerbiedig te werk gaan en ik heb daar geen trek in, want ik heb eerbied voor de bijbel.
Het is goed vast te stellen dat de bijbel, zeker in deze vertaling, een heldere tekst is.
Wie vandaag in de bijbel een gebruiksaanwijzing ziet wordt gedwongen gelijkenissen, om in de woorden van Jezus te blijven, te zien waar geen sprake is van gelijkenissen en de tekst symbolischer op te vatten dan goed is voor die tekst.
De boodschap, voor zover er één boodschap uit dit boek te destilleren valt, is minder hoopvol dan menige kersttoespraak doet vermoeden
God, in de bijbel bijna altijd heer genoemd, verandert in de loop van de vertelling van karakter.
De relatie tussen God en zijn volk is van dien aard dat je zou zeggen: het is beter als ze uit elkaar gaan.
Het niet in God geloven moet minstens zo absurd zijn als wel in hem geloven.
Laat ik de grote verhaallijnen nog één keer samenvatten opdat u niet verdwaalt. Ik ben uw gids tenslotte.
Eerste revolutie.
Er is één God, er is een wet, er is een volk. Het volk is opstandig, maar God verlaat het nooit helemaal, alleen een beetje. God is jaloers op de afgoden.
Tweede revolutie.
Er komt een mensenzoon. Die zegt dat iedereen bij het volk kan horen en die op geniale wijze antwoord geeft op de vraag die in het oude testament even wordt aangestipt.

De inleiding besluit met:

Voor nu wil ik zeggen: ga heen en vis mensen. Zorg dat ze met tientallen tegelijk in uw netten verstrikt raken. Maar hoeveel u er ook opvist, vergeet nooit dat de toekomst leegte is, en altijd leegte zal zijn.

Dit slot van de inleiding is opmerkelijk. Eerder schreef Grunberg, zoals gezegd, dat we steeds weer lezen dat onze humanistische maatschappij in een judaeo-christelijke traditie staat. In die traditie is het de laatste paar honderd jaar steeds gebruikelijker geworden dat de vooruitstrevende humanisten en vrijgevochten intellectuelen iets roepen, iets bedenken of iets schrijven, waarna dan een aantal belegen lieden, die er tot verbijstering van de vooruitstrevende minderheid nog wel in geloven, het waarschuwende vingertje komen heffen, om ver-

[p. 73]

volgens in de kring der verstandigen te worden weggelachen. Misschien zijn de rollen ondertussen omgedraaid: Grunberg bloemleest de Bijbel, volbrengt die vreemde taak niet onverdienstelijk, dekt zich tegen al te serieus lezen hier en daar in met een magere grap, maar voelt toch aan dat de gemiddelde lezer een extra waarschuwing nodig heeft, iets in de trant van: ‘niet gaan denken, beste lezer, dat dit boek over God iets in u vullen kan. Leeg, leger, leegst.’ Grunberg leent daarvoor dan een scherf van de Prediker, zeker, maar het blijft een waarschuwing. Dominees hebben de naam, maar wellicht kan nu worden vastgesteld dat een licht weemoedige variant van het materialistisch nihilisme tot staatsgodsdienst is geworden. Het is de beurt aan de mensen die het hele boek al gelezen hadden om bij elkaar te gaan zitten glimlachen, misschien. Een kleine, niet onbelezen minderheid, die de toekomst met vertrouwen tegemoet ziet.

En die de waarschuwing van Grunberg weglacht. Vriendelijk, omdat hij wel het hele boek gelezen heeft. Hij heeft recht op de verzuchting van David over Absalom (die hij in zijn selectie overigens niet opnam): ‘treed niet te hard op tegen mijn jongen, tegen Absalom’ (2 Samuël 18 vers 5).

Menno van der Beek