Liter. Jaargang 8

[p. 71]

Johan Reijmerink
Scopus
Liefde

Estetika

Het sierlijkste is niet de zwaan, maar het water
waar de zwaan zich spoorloos in weerspiegelt
en de rimpeling van vriendelijke huiver
die zij door haar stil bewegen weeft.

Het sierlijkste is niet je lichaam, maar de spiegel
waar het lichaam licht bezeerd weerspiegeld wordt
(en rimpels toont als rimpelen in water)
en hoe een hand ontastbaar haast
verschuift over je huid,
en hoe een streling dan,
als een omhelzing van zichzelf,
op jouw lichaam liggen gaat,
terwijl mijn blik die dat niet blijvend
vangen kan, gevangen blijft, en onomhelsd,
zoals wie ééns genodigd tot genot,
daarna voorgoed gegijzeld blijft in pijn.

Luuk Gruwez
Uit de bundel De feestelijke verliezer (1985)

[p. 72]

Locus amoenus

Eeuwen na de hoofse zeden,
tijdens ons afwezig eten,

staat de vanillevla
opeens in bloei.

Tafel en stoelen
lopen uit. Gekwinkeleer.

De vloerbedekking
klatert bij mijn schoenen.

Onze driezitsbank
is niet te houden,

heel de kamer
begint te stoeien.

Je legt je lepel neer
en kijkt me aan.

De boothals van je
beige trui

zakt zomaar
van je schouder.

In bed blijkt kniehoog
gras te staan.

Erik Menkveld
Uit de bundel De karpersimulator (1997)

[p. 73]

Beatrice

In de vijftiende werd zij geschilderd
in de zestiende verloor zij een arm
in de zeventiende verdwenen haar benen
in de achttiende weg was haar buik
in de negentiende vergingen haar borsten
in de twintigste werd zij bijkans gewist.

Zo zou het gegaan kunnen zijn.

Steeds bleker werd het beeld.
En boven wat verdween zweven haar lippen
en een deel van haar kin.
En onder wat verging fladdert de door de wind
opgenomen zoom van haar roestrode rok.

Zo is het.
Zuiver als een a huivert haar gestalte in terracotta na.

De schilder voorbij kan ik haar aanraken en
horen wat ze zei.

Is het al af?
Mag ik nu weg?
Mijn vriendje wacht
op de hoek van de straat.

Daar gaat ze
nu is ze de hoek om.
Op de lege muur verschijnt de hand van de schilder
zijn penselen wenken
ik kom naderbij.

Zo zal het gaan.

J. Bernlef
Uit de verzamelbundel Achter de rug (1997)

[p. 74]

Aantekeningen

In de rubriek Scopus brengt Johan Reijmerink drie gedichten samen onder het gezichtspunt van één thema.

luuk gruwez (1953) is dichter en prozaïst. Zijn roeping om te schrijven begon met een cadeau van zijn opa: het synoniemenwoordenboek Het juiste woord. Dat bood hem de gelegenheid correct Nederlands te leren schrijven. Het schrijven werd in zijn milieu van nijvere zakenmensen echter als een nutteloze bezigheid beschouwd. Dat was voor hem als perfectionist die de neiging heeft de eerste en de beste te willen zijn, een lastige situatie. Nog altijd probeert hij met klassieke middelen tegemoet te komen aan de eisen die hem worden gesteld.

In het vormgeven van zijn dromen voelt hij zich verwant met de beeldobjecten van de Belgische kunstenaar Panamarenko. Deze beeldend kunstenaar maakt objecten zonder functie. Gruwez noemt zich in navolging van Panamarenko als dichter een ‘sukkelaar van de dromen’.

Gruwez weet zich door de dood aangevochten. Zijn ouders zijn jong overleden, zijn geliefde werd door kanker bedreigd en zichzelf weet hij onderworpen aan de diagnose van multiple sclerose. Er gaat volgens zijn zeggen geen dag voorbij of hij denkt aan de dood. In zijn poëzie krijgt al wat nietig is grandeur. Waren in het begin van zijn loopbaan de gedichten vaak autobiografisch, ze ontwikkelen zich nu in een meer universele richting. Het gedicht ‘Estetika’ past bij die beginperiode.

Hoewel Gruwez als dichter het type van een ingenieur lijkt te zijn, staat hij zeker open voor het onverwachte woord, ‘de logica van het ongerijmde’, zoals hij het noemt, ‘een metafysisch moment’. Sporen daarvan zijn terug te vinden in één van zijn laatste bundels Dieven en geliefden (2000). Zijn vroege werk is verzameld in Bandeloze gedichten. Een keuze uit de poëzie 1977-1990.

erik menkveld (1959) beschouwt zichzelf als een opgewekt mens. Vanaf zijn zestiende schrijft hij al poëzie. De wereld ervaart hij niet als chaotisch of gefragmenteerd. Hij houdt niet van opgelegde somberheid, zijn toon is licht. Kennismaking met de Verzamelde gedichten van Gerrit Achterberg had op hem een magische uitwerking. Vanaf dat moment hoopte hij zelf ook ooit eens iets te kunnen schrijven wat net zo'n ongelofelijke, raadselachtige kracht had. Sindsdien dichter, een tijdlang redacteur bij De Bezige Bij en organisator bij Poetry International.

Menkveld houdt ervan om de grote thema's dood, vergankelijkheid en liefde op een onverwachte en lichtvoetige manier aan te pakken en te kijken of er dan nog iets wezenlijks over te zeggen is. Hij komt dikwijls uit op onverwachte perspectieven, probeert zich te verplaatsen in iets dat hij niet zelf is. Dolgraag zou hij iets begrijpen van wat buiten hem is, maar het is zijn overtuiging dat een dichter niet veel verder komt dan zijn eigen bewustzijn op iets anders te projecteren. Met die bescheiden opstelling tovert Menkveld een wereld vol verrassende beelden aan de lezer voor. Drie bundels staan er inmiddels op zijn naam: De karpersimulator

[p. 75]

(1997), Schapen nu! (2001) en Prime time (2005). In ‘Locus amoenus’ speelt hij met de ‘lieflijke plaats’ zoals die in de middeleeuwse liefdeslyriek een prominente plaats heeft.

j. bernlef (1937, pseudoniem van H.J. Marsman) begon als een dichter die zich verzette tegen kunst met een grote k. Samen met C. Buddingh en K. Schippers richtte hij het tijdschrift Barbarber (1958-1971) op. Een knotsgek blad met allerhande teksten, foto's, vertalingen van buitenlandse schrijvers, grotendeels ‘gevonden’ en vervormd materiaal, ready-mades dus, zoals fragmenten van krantenberichten. Het was een tijdschrift met dadaïstische inslag, met teksten en grappen die het gewone buitengewoon doen zijn.

Bernlef is als dichter, prozaïst, essayist en muziekliefhebber daarmee op zijn eigen wijze verder gegaan. In zijn poëzie zijn verschijningen en verdwijningen van wezenlijk belang. Zo brengt hij de vergankelijkheid in kaart. Bernlef maakt ons bewust van de vluchtigheid van ons geheugen en de schijnbare zekerheden van ons geordende bestaan. Maar vooral van de ontoereikendheid van de taal om er de werkelijkheid mee aan te duiden. Alleen in vluchtige momenten openbaart zich de essentie van de dingen. Een schilderij, een gedicht geeft slechts de sensatie dat het echt is. Vandaar wellicht zijn waardering voor het werk van Alberto Giacometti (1901-1966), met zijn smalle, rijzige, schetsmatige mensfiguren op doek en als beeld.

In het gedicht ‘Beatrice’ geeft het aangetaste fresco onder invloed van onze waarneming een nieuwe kijk op de ‘waarachtige’ liefde van de legendarische Beatrice van Dante. Een groot aantal gedichten van Bernlef is verzameld in Achter de rug. Gedichten 1960-1990, verschenen in 1997.

Johan Reijmerink (1945) werkt als docent Nederlands aan het Fontanus College te Barneveld en publiceert essays over poëzie.