Liter. Jaargang 8

[p. 78]

Kritieken

Menselijk onvermogen

Op de markt een bos tulpen gekocht, rood en wit. Geschikt in een vaas. Gezien hoe ze groeiden nog, wanhopig bijna. Maar dan komt, onvermijdelijk, de aftakeling. De kopjes, doorgeschoten in hun groei, laten het hoofd hangen. De bloemen drogen langzaam uit, het frisse groene blad vergeelt. Toch kan juist dát moment, dat van de nabloei, me het meest bekoren. Bij tulpen voert het proces van uitdroging de bloem tot grote schoonheid.

Wanneer Pem Sluijter het voorgaande voor me in poëzie heeft weten te vatten, heeft ze mijn aandacht te pakken. Zij is in staat om die kwetsbare schoonheid herkenbaar te verwoorden en te verbinden met wat haar bezighoudt: de tijd en de nimmer eindigende stroom van dingen in de tijd.

Omgang met tijd

In de splijting van een seconde
leeft de tulp haar bloei duurt in
steeds nieuwe tulpen.

Ook de aarde duurt
en toen de bloei begon duurde
het zingen van de tortelduiven.

Ik maak een foto van
haast uitgebloeide rode tulpen om-
geslagen in hun vaas haast
alleen nog bodem stamper handjevol
meeldraden - en van witte tulpen
die doorgroeien in
hun kan van glas, die neem ik ook.

In spinrag opgespannen tussen
twijgen vangt een kind bloemblad dat
meteen verkwijnt. Thuis
ziet het de blaadjes voos en ontkleurd
stil naar de bodem van een volle
wasbak zakken.

[p. 79]

 

Een regendruppel schuin tegen

 

het raam van een rijdende trein slaat op hol.

 

Schokt met een andere druppel samen,

 

vervloeit; wordt op het vaste spoor van rails

 

in een grillig waterspoor verstoven.

 

 

 

De stroom van dingen duurt telkens

 

wanneer je kijkt -

Sluijter weet in haar nieuwe bundel, Het licht van Attika, vaker een prachtig en herkenbaar beeld mooi te verwoorden. Zij is zeer bedreven in het beschrijven van flora en fauna. De bundel bestaat uit vijf delen die uiteenlopend van aard zijn. De titel suggereert een bundel die gaat over de Oudgriekse cultuur. Sluijter schrijft daar inderdaad over; ze wil die streek rond Athene in haar poëzie verbinden met onze cultuur omdat die haars inziens het fundament ervan vormt.

Op een van Poseidons
tempelpilaren is na decaden
zijn naam opgehaald,
die hij letter voor letter in
de oudheid van Attika groefde.

(Uit het openingsgedicht ‘Attika’)

Maar Sluijter snijdt ook vele andere thema's aan. Na zeven jaar is dit het vervolg op haar debuut Roos is een bloem, waarvoor ze de C. Buddingh'-prijs ontving. In die bundel speelde haar maatschappijbewustheid al een rol, maar die is in deze bundel nog groter. Voor haar engagement sprak ik recent al mijn waardering uit (in een kritiek over Borgdorff in Liter 33). Maar zij verwart ook. Sluijter wil namelijk te véél. De titels van de delen zijn een indicatie van de veelheid aan onderwerpen: Plaatsen van schepping en duur / Beelden van vrede / Beelden van oorlog/ Architectuur van een land / Wat zegt de slak?

In de flaptekst wordt getracht in deze veelheid een eenheid aan te brengen, maar dat wordt een te lang betoog dat uitloopt op de conclusie dat het de taak van de kunstenaar is ‘al scheppend te blijven getuigen van menselijk onvermogen.’ Wellicht is dat een thema dat voor alle kunst geldt...

Het tweede en derde deel laten de betrokkenheid van Sluijter met de lijdende mens zien. Dat lijden uit zich voor haar vooral in het Palestijns-Israëlisch conflict. Toen ik de bundel de eerste keer doorbladerde, ben ik blijven hangen bij het vierde deel. De typisch Hollandse tafereeltjes worden door de dichteres soms in mooie beeldspraak gevangen:

Breugeliaans vertier,
bonte bewogenheid zoek
je hier niet je verwacht

[p. 80]

 

eerder een mise-en-scène

 

uit een Dantzig-dans.

 

De choreograaf

 

op afstand

 

moet zo blijven

 

juist vervagen.

 

(Uit ‘Schaatsers op het IJsselmeer’)

Sluijter heeft dus erg veel samengevoegd in één bundel. De titel van het laatste deel, die op het eerste gezicht wat wonderlijk overkomt, blijkt te verwijzen naar Psalm 58. Ook verschillende andere aanhalingen of termen legt ze uit in een lijst van aantekeningen. De drie laatste gedichten, die geen uitleg behoeven, zijn in feite opnieuw vertelde bijbelverhalen. Sluijter leeft zich in en laat de personen hun conclusies trekken. Ze sluit de bundel af met haar eigen Stabat Mater:

Zwaard door eigen ziel

Een zwaard zal door uw eigen ziel heen gaan,
herinnert zij zich Simeons woord nu zij
met bloedend hart die stem meent te verstaan,
de klank ervan wanneer hij spreekt nabij

wil zijn. Het ware horen scherpt haar zinnen.
Tot opstanding van velen. Teken van
weerspreking. En, schiet haar smartlijk te binnen:
zijn uur, de bruiloftswijn in Kanaän.

Haar eigen rol daarin. Vanwaar zij staat, ziet
het tedere hoofd en spijkervast een voet.
Hoe zij hem zocht - zijn Vaders dingen moet
hij doen - haar dodelijke angst, begreep niet
toen zijn kindheidstaal. Johannes grijpt met kracht
haar hand: vrouw uw zoon. Het is volbracht.

Marieke Bijl
Pem Sluijter, Het licht van Attika. De Arbeiderspers, Amsterdam 2004, 80 blz., €15,95.
Marieke Bijl-van Daalen (1973) is docente Nederlands aan de pabo van de Gereformeerde Hogeschool te Zwolle.