Liter. Jaargang 7

[p. 77]

Als los grint in een metalen pan

De eerste roman van Bert van Weenen zou volgens de Kok-aanbiedingsfolder van voorjaar 2004 nog ‘ca. 160 blz.’ gaan tellen. Na de verhuizing van redactrice Beppy de Rooy naar Boekencentrum/Mozaïek (zie ‘Nieuw proza’ in Liter 31) kwam het boek in de zomeraanbieding 2004 van Boekencentrum met een gespiegeld omslag en een verwachte omvang van ca. 144 blz. Het verscheen uiteindelijk met een omvang van 112 wijdbedrukte en veel wit bevattende pagina's, in mooi zetwerk van Kok-vormgever Geert de Koning.

Het is een ietwat mager boekje geworden. Tegen een geringe omvang heb ik geen enkel bezwaar: ook een kleine roman kan goed zijn, als de vertelling subtiel is en de taal precies. Ik bedoel ‘mager’ vooral in inhoudelijk opzicht. De structuur van de vertelling is tamelijk standaard: een man beleeft een aantal dingen op een dag in het heden, wat afgewisseld wordt met herinneringen aan vroeger. Ook dat is nog geen bezwaar. Maar wàt er wordt verteld, is allemaal zo weinig opzienbarend, dat er na lezing van dit boekje nauwelijks iets achterblijft dat is blijven hangen, of indruk heeft gemaakt.

Een veertigjarige man gaat, de dag nadat zijn vader is begraven, naar zijn werk. Maar hij is er met z'n gedachten niet bij, voelt zich steeds zieker worden en gaat weer met de bus naar huis, waar hij erg moet huilen. Daartussendoor worden herinneringen en anekdotes verteld over vroeger, over vader en over de kindertijd. Hoe hij met zijn vader viste, hoe hij een aquarium kreeg, schaatste, een ouderlingenbezoek meemaakte, etc. Het verleden bestaat uit het gebruikelijke mengsel van leuke en vervelende dingen, veiligheid en vervreemding, en de houding tegenover vroeger is herkenbaar dubbel. Het is allemaal niet onaardig of slecht verteld en beschreven, maar ook niet méér dan dat. Er is niets dat echt verrast, ontroert, schokt of schrijnt. Het is hooguit ‘wel aardig’, maar irriteert vaak ook om z'n onbenulligheid, vooral waar Van Weenen zijn hoofdpersoon laat reflecteren:

Van alle managers die ik heb meegemaakt, waarvan bijna de helft van het type interim, is Karel de enige die mij de indruk geeft dat ik hem kan vertrouwen. Er is veel kaf onder het koren. Een manager is iemand die, als je hem bij een feestje voor laat gaan, de deur achter zich dichttrekt en jou buiten laat staan.
‘Ach, Peter,’ zei Inge pas, toen ik er thuis op de bank weer eens over zat te klagen, ‘er zijn zoveel soorten managers. Misschien ben je gewoon te veeleisend.’ Daarin zou zij best eens gelijk kunnen hebben. Maar ik ben te trots om dat toe te geven.

(Ik word bijna slap in mijn vingers bij het overtypen...)

Ook in stilistisch opzicht schiet Van Weenen tekort. ‘Op sommige plaatsen staan auto's tot hun assen in het water vanwege al het smeltwater dat de weg op is gestroomd.’ (Dat is zoiets als: hij loopt door de sneeuw vanwege de sneeuw die is gevallen.)

Van Weenen heeft duidelijk geprobeerd, om beeldend, sfeervol proza te schrijven. Een van de middelen die hij daarvoor inzet is de opsomming:

[p. 78]

‘Links, rechts, links, rechts...’
‘Links, rechts, links, rechts, links, rechts...’
‘Ik tel de treden: een, twee, drie, vier, vijf, zes, zeven, acht, negen, tien, elf, tussenstop -
een, twee, drie, vier, vijf, zes, eerste verdieping.’
‘Links. Rechts. Links. Rechts.’

Voorts maakt Van Weenen - hiertoe wellicht geïnspireerd door vroegere lectuur van het werk van w.g. van der Hulst - ruimschoots gebruik van de klanknabootsing:

‘het felle “klik, klik, klik, klik, klik” van de papierdoorvoer’
‘Eens zou ik - plof- uit elkaar klappen’
‘Als bij toverslag is hij opeens verdwenen. Floep, weg.’
‘Met het bijltje [...] hakte hij [...] met één slag - tsjak - de nek van de vogel door.’
‘mijn bril tikt tegen de ruit. “Tik, tik.”’
‘Opnieuw dendert de bus over een oneffenheid in het wegdek - deng, deng, deng -’
‘De kou prikt in mijn neus [...] in de vorm van ontelbare naaldjes [...]. Prik, prik, prik, in duizendvoud.’
‘even later passeerde een vrolijk verlichte trein, met veel gebonk van de wielen - kedeng, kedeng, kedeng.’

Qua beeldgebruik blijft Van Weenen echt ondermaats. Hij presteert het rustig om te schrijven:

‘Zin na zin verdwijnt in het vergiet van mijn hersens.’
‘Het wegdek glimt een paar seconden als een spiegel.’
‘Aan de onderkant zijn de wolken geel als goud.’

Een meisje draait zich ‘als door een wesp gestoken’ om. De stilte is ‘helder als kristal’.

Maar ook zijn pogingen tot zelfverzonnen beelden zijn niet geslaagd: ‘ik beweeg de vingers van mijn linkerhand. Een zeeanemoon. Ook de vingers van mijn rechterhand komen in beweging. Nog een zeeanemoon.’ (Het lijkt hier alsof de hoofdpersoon slechts twee handen heeft, maar elders staat weer: ‘Ik zweef door de lucht met al mijn armen en benen.’)

‘De bus schudt en rammelt als een vrachtwagen vol losse metalen onderdelen.’

Van deze word ik heel erg vrolijk: ‘mijn gedachten springen omhoog als los grint in een metalen pan’. (Tja, je moet het grint altijd vastmaken, voordat je het gaat koken!)

De eerlijkheid gebiedt mij te zeggen dat er soms ook een aardige zin in dit boekje staat. ‘Twee dagen na Achabs macabere einde steeg in ons huis de profeet Elia ten hemel.’ Op bladzijde 102-105 staat zelfs een hoofdstukje dat in zijn geheel mooi is. Ook één van de motto's voorin het boek, dat van Marten Toonder, is prachtig.

[p. 79]

Kom op, meid!

Aan Dal van Dura van Leendert van Wezel zou in Liter geen aandacht zijn geschonken, wanneer de uitgever ervan niet de suggestie had gewekt dat we hier met een literair werkje van doen hebben. Nu was zelfs het verzoek, of er in Liter een reclameblaadje voor dit boekje ingestoken mocht worden... Op de flap van het boekje wordt bovendien een citaat aangehaald uit een recensie van Rien van den Berg over Van Wezels eerste boekje: ‘Veel christelijke literaire pogingen stranden in de uitlegzucht van schrijvers. Van Wezel durft van alles aan de lezer over te laten, waaronder hoe het afloopt.’ Daarmee wordt door de uitgever ten minste gesuggereerd dat ook Dal van Dura een ‘christelijk literaire poging’ is.

Dat wekt bij de lezer verkeerde verwachtingen, en doet aan het boekje en zijn schrijver geen recht. Het is een tuttig geschreven verhaal over een bedeesde jonge vrouw met een nogal beperkte leefwereld, dat ik het liefste ironisch zou willen opvatten, maar dat van a tot z serieus bedoeld lijkt te zijn. Het verhaal is weliswaar met ‘enige vaart’ geschreven, en heeft een ‘open einde’ in die zin, dat het stopt op het moment dat de hoofdpersoon voor een beslissende keuze staat (zal zij de moed hebben om...?), maar met een ‘literair’ aandoende suggestiviteit heeft dat niets te maken. Het is een kunstje, dat Van Wezel kennelijk vaker toepast.

Het verhaal: Marijke werkt op een bank en ontdekt dat haar baas, ‘meneer Hogervorst’, fraude pleegt. Als ze dit aan de kaak wil stellen, blijkt ook de directeur niet te vertrouwen, èn blijkt ook haar vader erbij betrokken te zijn. Ze lijkt te moeten zwichten voor ‘de macht’... Bij dit alles worstelt Marijke ook met haar geloof, en door middel van een citaat voorin het boek over het beeld van koning Nebukadnezar zet Van Wezel het thema in breder verband.

Misschien had zo'n plot nog best een serieus boek op kunnen leveren, maar de manier waarop Van Wezel zijn romanwereld heeft vormgegeven en aangekleed, maakt dat Dal van Dura de sfeer ademt van een ‘spannend meisjeboek’ van decennia geleden. Een aantal citaten:

‘Pfoe. Ik heb er nog weinig zin in. Eerst maar een bakkie.’
‘Wat een brutaal snuitje heeft ze eigenlijk. Carola, meid, hoe doe je dat toch?’
‘Was je dat nu al vergeten, druiloor?’
‘Koffie? Ja, ik lust nog wel een bakje.’
‘Stelletje uilenballen!’
‘Kom op, meid. Hou je taai, hoor.’
‘Opnieuw die brok in haar keel.’

Een iets langer citaat (waarin de collega's zich gezamenlijk naar een snackbar hebben begeven):

Henk doemt op met een dienblad. ‘Zo, dames en heer. Uw bestelling. Even kijken, Sjors, voor jou een broodje warm vlees. Voor jou ook één, Marijke. Een broodje gezond voor onze lieftallige Carola en deze is voor mij. Eet u allen zeer smakelijk.’ Met een zucht laat hij zich in het nog vrije stoeltje vallen. Ze schuiven allemaal wat aan en buigen zich over hun broodjes. Carola vist een stuk tomaat van haar broodje gezond en stopt het in haar mond.

[p. 80]

Ze kijkt afwezig over het plein. Henk kijkt met genoegen naar zijn broodje shoarma. ‘Best spul hebben ze hier. Dat is zeker. [...]’

‘Van Wezel durft van alles aan de lezer over te laten’... In dit geval is dat hooguit de naam en locatie van de betreffende snackbar. Ja, daar ben ik beslist nieuwsgierig naar geworden.

Zoektocht

De genreaanduiding ‘novelle’ op het omslag van Zoektocht van Arie Maasland zou het misverstand kunnen wekken, dat we hier te maken hebben met een nieuwe poging tot christelijk literair werk. Ik mag aannemen dat de schrijver ervan zijn verhaal niet als zodanig bedoeld heeft, gezien ook de officiële rubrieksaanduiding ‘geloofsleven’ voorin het boekje. Zoektocht is een christelijk-pastoraal geschrift in verhaalvorm over bekering, volgens de bevindelijktheologische opvattingen hierover. Het verhaal gaat over een jongen die zich graag wil bekeren, maar niet weet hoe dat moet. Gaandeweg komt hij tot inzichten op dit punt.

Dirk Zwart

Bert van Weenen, Het echte leven is nu. Mozaïek, Zoetermeer, 112 blz., €11,50
Leendert van Wezel, Dal van Dura. De Banier, Utrecht, 112 blz., gebonden, met stofomslag, €12,50
Arie Maasland, Zoektocht. Novelle. Groen, Heerenveen, 120 blz., €11,50