Liter. Jaargang 5

[p. 87]

Signaleringen

Hoe is het nu? Tjerk de Reus beweert dat het goed gaat met de christelijke literatuur, terwijl Enny de Bruijn het ‘christelijk-literaire circuitje’ ziet als ‘een handjevol schrijvers en critici’, met een ‘qua omvang tamelijk beperkt lezerspubliek’.

De Reus doet zijn bewering in het essay Christelijke literatuur tegen het einde van de twintigste eeuw, dat verscheen als speciaal nummer van Onder woorden, het orgaan van het clo. Hij heeft eenvoudigweg de hoeveelheid goed christelijk proza uit de jaren '80 vergeleken met de productie uit de jaren '90. Zijn conclusie: in de jaren '80 verschenen er zo'n vijftien goede boeken, in de jaren '90 om en nabij de 28. Dat zijn toch harde cijfers, zou je zeggen. De trend wordt nog eens bevestigd door het feit dat er in de jaren 2000 en 2001 alweer zeven boeken verschenen die het epitheton ‘christelijk-literair’ verdienen (volgens De Reus, niet volgens mij).

Enny de Bruijn vraagt zich in het rd (Boeken, 25 September) echter af of De Reus niet wat hoog van de toren blaast. Allereerst is zijn telling vatbaar voor kritiek: in de jaren '90 kunnen enkele schrijvers van minder allooi afvallen, in de jaren '80 mogen auteurs als Lambregtse en Ferwerda-van den Berg meegeteld worden. Bovendien gaat het om een zó klein groepje betrokkenen, dat De Bruijn het wel ‘een beetje overdreven’ vindt om van een bloeiende christelijk-literaire cultuur te spreken. De licht venijnige toonzetting van haar entrefilet lijkt echter vooral ingegeven door ergernis en beduchtheid. Ergernis over De Reus, die in de vele bladen waarin hij schrijft steeds maar schijnt te beweren dat de christelijke literatuur bloeit; en, naar ik vermoed, beduchtheid voor een opgeklopte euforie, die onvermijdelijk gepaard gaat met zelfgenoegzaamheid.

Ik geloof inderdaad dat er voor al te grote tevredenheid weinig reden is. Wie geen enkel christelijk medium onder ogen krijgt en geen door het clk of clo georganiseerde toogdagen bezoekt, zal nog steeds nauwelijks het vermoeden hebben dat er zoiets als lezenswaardige christelijke literatuur bestaat. En als je je afvraagt welke van de door De Reus opgesomde boeken je nu eigenlijk voor je plezier nog wel eens zou willen lezen (dus niet om ze te recenseren of er artikelen over te schrijven), dan blijven er wat mij betreft in de jaren '90 minder dan tien boeken over. De Bruijn signaleert terecht dat er weinig goede auteurs zijn (de dichters buiten beschouwing gelaten). Dirk Zwart moest in het ‘Redactioneel’ van Liter 21 nog klagen over de geringe hoeveelheid proza dat goed genoeg is om in Liter te worden opgenomen, en Bert van Weenen moest onlangs in zijn digitale tijdschrift Chroom óók al klagen, namelijk over de gortdroogheid van Liter: aan essays, beschouwingen en interviews is geen gebrek, maar waar blijft toch die literatuur?

Hoe zit het met dat publiek? Is dat inderdaad ‘in omvang tamelijk beperkt’? Wie het weet mag het zeggen. Liter heeft zeker niet weinig abonnees (hoewel minder dan in 1998), en uitgevers, op winstmaximalisatie gerichte ondernemingen, durven de publicatie van al die romans, verhalenbundels én poëziebundels dan toch maar aan. In hetzelfde nummer van Onder woorden is achterin een advertentie van uitgeverij Thoth te vinden

[p. 88]

waarin maar liefst de vierde druk van Pieter Nouwens Het negende uur wordt aangekondigd. Misschien zijn er veel leerlingen van reformatorische scholen die Nouwen voor hun lijst lezen, maar dat is, lijkt me, toch niet toereikend voor die vier drukken. En welke dichter ónder de Koplands, Enquists en Vasalissen kan bogen op de belangstelling die Staphorst van Koos Geerds kreeg? Als het waar is dat literatuur nooit op massale belangstelling mág rekenen, dan denk ik dat het met de omvang van het lezerspubliek nogal meevalt. Problematisch zou de situatie pas worden als schrijvers, critici en lezers één incestueuze warboel zouden vormen. Dat is een gevaar dat de christelijke literatuur, een institutie van anno 2002 onvermijdelijk bescheiden omvang, steeds bedreigt, en wanneer het verschijnsel inderdaad aan de dag zou treden, dan moest de hele boel maar opgedoekt worden. Ik geloof toch dat het iets anders ligt.

Het verschil tussen de jaren '80 en '90, alle kwantitatieve aspecten even daargelaten, is er volgens mij wel degelijk. Het blijkt mijns inziens vooral uit de hoge pretentie die sommige boeken eigen is, en vooral uit het feit dat ze die pretenties ook wáármaken. Om maar even een rare vergelijking te maken: zet Elíberis of het ene spoor (1982) van Sybe Bakker en de Fairoglen-cyclus (1983-1986) van Niek Bakker aan de ene kant, en Het negende uur (1997) en Eilandgasten (1999) aan de andere, en je voelt het verschil in kaliber waarop ik doel. Ik zeg niet dat de christelijke literatuur bloeit, maar zo'n dooie boel als Enny de Bruijn het lijkt te vinden is het warempel ook niet. Vergelijk Woordwerk uit de jaren '80 met hetzelfde blad en Bloknoot in de jaren '90 - is er dan sprake van vooruitgang of niet?

Dat de christelijke media een groot aandeel hebben in een meer florerende christelijke literatuur, geloof ik graag, niemand zal dat ook ontkennen, maar betekent dat, dat er sprake is van een soort ballon: als de media zwijgen, schrompelt hij in elkaar? Hierin heeft De Bruijn echter wel gelijk, wellicht, dat de media-aandacht groter is dan het formaat van diverse auteurs verdient. Eén forumavond per jaar zou werkelijk wel genoeg zijn - ware het niet dat er achter die organisatiedrift waarschijnlijk toch de wens schuilt om een publiek te bereiken en te enthousiasmeren, hetzelfde publiek dat volgens Enny de Bruijn nog steeds zo klein is. Blijkt daar juist niet de wens uit om koste wat kost bovenvermelde incestueuze toestanden te vermijden?

Ik neem aan dat dat ook een van de bedoelingen van De Reus is geweest met het schrijven van zijn artikel. Hij overziet ongeveer alles wat er in de afgelopen jaren op het gebied van de christelijke literatuur is voorgevallen, hij trekt lijnen door zijn materiaal die op zijn minst verhelderend zijn, maar kritiseert ook de geringe aandacht voor de taal als medium bij de prozaïsten en het tekort aan poëticale bezinning bij de dichters. Hoewel zijn stuk misschien minder van leesplezier dan van een zekere zwaarwichtigheid getuigt, sluit ik niet uit dat dit nummer van Onder woorden Boekencentrum, Thoth en Kok weer aan enige afzet helpt, en daarmee dat qua omvang tamelijk beperkte publiek toch nog wat groter maakt. [GvdW]

Tjerk de Reus, ‘Christelijke literatuur tegen het einde van de twintigste eeuw’. Onder woorden 10, september 2002, 52 blz., €3,00. Te bestellen per email: [e-mail]