Liter. Jaargang 5

[p. 102]

Beumer moet dragen

[Albert Beumer is van zijn vak woningstoffeerder. Hij verdient bij als verhuizer en als drager bij begrafenissen. Zijn vrouw is in het ziekenhuis voor haar bevalling, zijn schoonmoeder doet de huishouding. Het verhaalt speelt in de jaren dertig.]

‘Je moet morgen dragen.’

Albert keek verrast op.

‘Wat voor klasse?’ vroeg hij.

Hij kreeg van de derde klasse één gulden veertig en van de eerste drie vijftig.

‘Eerste klas,’ zei zijn moeder.

Drie vijftig dus. Hij stond direct in de kamer.

‘Waar is 't briefje?’ vroeg hij driftig.

Onder de bloempot lag het.

‘nv Kamper Begrafenisvereeniging,’ las hij. ‘De drager A. Beumer wordt opgedragen donderdag 4 mei gekleed in het zwart met vlecht te verschijnen aan de stal.’ Onder aan het briefje stond een N. Nieuw kostuum, betekende dat. Bij een derde klas trokken ze de oude dragersjas aan. En met kleine lettertjes stond erbij aangetekend ‘drie gulden vijftig’.

‘Mooi,’ mompelde hij, ‘als 'et zo doorgaat 'alen we van de maand toch 'n paar blauw briefjes.’

Om twaalf uur trok Albert Beumer zwarte sokken aan, z'n uniformpantalon, z'n jas.

‘Je moet me eens afborstelen,’ zei hij.

‘Kom maar 'ier op 't plaatsje.’

Er zat een lijkenlucht aan het goed, zijn vrouw was er ook vies van. Gek, dacht hij. Maar hij beklaagde zich niet omdat hij er zelf in lopen moest. Alleen was de lucht 's zomers lastig met de vliegen, vooral met het oude uniform. Met het nieuwe had je zo geen hinder.

‘Heb je je handschoenen?’ vroeg zijn schoonmoeder.

Hij beurde de lapel op en tastte handig bij z'n heup langs in z'n achterzak. Om zich te overtuigen, hield hij ze voor zich. Het waren de zwarte. De witte droeg hij bij vrijgezellen. Een vrijgezel was altijd een treurige dode. Omdat ze in de jonkheid

[p. 103]

stierven. Boven de veertig jaar werd over de handschoenen overleg gepleegd met de familie.

‘Nou,’ zei hij toen, ‘ik smeer 'em. Geef jij mij geen zoen, moeder?’

‘Nee,’ zei ze, ‘in die jas niet.’

Toen liep hij onder de bomen van de straat door naar de stal.

Bij de Korenmarkt zag hij een collega die ook op weg was naar de stal.

‘'n Goeie vandaag,’ zei Beumer.

‘Zo drie elke week. As je daarop rekenen kon.’

‘D'r gaan d'r niet veel van drie knaken. Die van de eerste klas zitten te vast op de stoel, ze 'ebben 't 'ier te goed.’

Bij de brug stond een draaiorgel en speelde ‘Het orgel op het pleintje’. Beumer neuriede mee.

‘Moet je zingen in de jas van “de vereeniging”?’

‘Moet ik treuren als ik drie knaken ga verdienen?’ zei Beumer.

Toen waren ze aan de stal. De stal was een groot hol gebouw. Een paar grote geopende staldeuren, een lijkwagen, een paar rouwkoetsen. De scherpe lucht van paarden en leerwerk.

‘Hé,’ zei de collega, ‘waar zijn de paarden?’

Ze liepen langs de tuigenkast. Achter het glaswerk blonken de tuigen van de rijtuigmaatschappjj. De stal zelf was een grote holle ruimte. Achterin stonden een paar landauers. In de paardenstal troffen ze de andere dragers.

‘Goeie.’

‘Goeie. Waar zijn de peerden?’ vroeg Weber.

‘D'r is trouwen,’ wist er een.

‘Nou, dan maggen ze wel voortmaken.’

Er was een paartje dat in de kerk werd overgetrouwd, dat duurde tot één uur, en om half twee was het begraven.

‘Nou,’ zei Weber, de aanspreker, tegen de stalbaas, ‘je mag wel een beetje opschieten.’

‘'Eb jij ook wat te zeggen, jij nagemaakte aanspreker? Laat de familie de overledene maar 'n keer extra zien. Ik zal wel zorgen da 'k er tegen die tijd ben.’

‘Zijn de heren klaar?’ vroeg de directeur toen.

Hij keek met scherpe ogen of er iemand mankeerde, monsterde de kleren, en zag meteen of ieder geschoren was. En hij maakte een praatje om te weten of iemand drank gebruikt had.

‘Allen present?’ vroeg hij nog.

‘We weten niet beter,’ zei de oudste.

‘Dan gaan we maar vast vooruit,’ zei hij tegen de aanspreker.

Lang voor de dragers bij het sterfhuis waren, hadden ze opgemerkt, dat de auto van de predikant nog voor de deur stond.

[p. 104]

‘'Et wordt een late boel,’ zei Beumer bedenkelijk.

De dragers met de aansprekers bleven buiten wachten.

‘Jullie moeten straks mee naar de kerk,’ zei de oudste aanspreker. ‘De vier mensen die ik aanwijs om hier naar binnen te gaan, moeten ook in de kerk dragen. Je brengt eerst de kist op de kattefalk. Dus je mag absoluut geen woord zeggen.’

‘Ja,’ knikten ze.

Toen de dominee langs kwam, zetten ze allemaal de hoed af.

Even later werden de vier dragers geroepen, die moesten helpen sluiten. Ze gingen naar de sterfkamer en draaiden de nikkelen bouten op het deksel dicht.

‘Zet ze allemaal dicht,’ wees de directeur aan.

Achter de deur hoorden ze het geluid van gedempte stemmen. Op het laatste moment kwam een verhuild vrouwengezicht in de deuropening.

‘Pardon,’ zei de directeur, die haar het gezicht van het aandraaien van de schroeven wilde besparen, ‘ik kom dadelijk bij u.’

Terwijl ze bezig waren met sluiten, werd het rumoerig in de andere kamer.

Beumer keek op.

‘Zulke rijke lui 'ebben er minder mee te doen as 'n arbeider,’ zei hij filosofisch. ‘As bij 'n arme de man sterft, gaat de broodwinning weg. Wij 'ebben zulk 'n dik pensioen niet.’

Even later droegen ze de kist het huis uit.

De lijkkoets reed voor de kerk. Kijkers stonden aan weerskanten van de grote deuren. Er waren al aardig wat mensen in de kerk ook. Mensen die de overledene gekend hadden, werklozen, dagmeisjes die uit hun betrekking kwamen. Anderen waren benieuwd naar de kleding van de weduwe en die van de familieleden.

Het grote voorportaal ontving de rouwstoet op waardige wijze. De vier dragers die ervoor aangewezen waren, gingen de kerk in en zetten de kist op de twee schragen. In die tijd moest de familie uit de rijtuigen komen.

Toen gingen de schragen weg en gevolgd door de verwanten gingen de vier dragers door het gangpad. Ze liepen zuiver in de maat over de grafstenen waar de doden van vroeger onder rustten. Het orgel speelde. Zeker de prelude van Bach, dacht Beumer. Hij liep met neergeslagen ogen. Het was lastig gaan zo, onder het oog van al de bezoekers. De twee kleinste dragers liepen vooraan; achter, aan het hoofdeind, gingen de groten. Het voeteneind voorop, dat hoorde zo, zo werd op het kerkhof ieder ook neergelegd met de voeten naar het oosten, zó dat het aangezicht naar het oosten kwam voor de jongste dag, bij het opstaan. Maar kwam dat uit? dacht Beumer. As ze 'n graf lichtten, dan werden de botten in een kuil 'eworpen, foei as je dat zag...

Op het pad tussen de banken moesten Beumer en zijn maat de kist met hun

[p. 105]

tweeën dragen. De anderen stonden te kijken Maar de kist was zwaar, er zat een loden bak in, en Beumer kon zolang de vracht niet houden.

Maar hij liet niet los. Hij had zijn last niet losgelaten, al had die vierhonderd pond gewogen. Hij kon op dat ogenblik veel meer tillen dan waartoe z'n kracht reikte. Hij tilde z'n hele leven eigenlijk meer, maar de bodem gleed hem uit de handpalmen. (Een drager mocht niet aan de handvatten tillen.) Het had er de schijn van of er een groot begrip voor de ceremonie en heel veel piëteit voor het leed van de vrouwen, die schreiend achter de baar gingen, zetelde in de zorgvuldig gebogen rug en de smalle witte polsen die zich om de kist kromden. De hele kerk keek naar hen en naar de last die ze langzaam wegdroegen.

Ik moet 'em zo neerzetten..., ik 'ou 'em niet tot de preekstoel, prakkizeerde Albert Beumer. Het zweet brak hem uit, maar hij verloor zijn positieven niet. Ze waren halverwege het pad. Niet meer dan een pas of tien hadden ze nog te gaan. De blinkende nikkelen pegels aan de zwarte vlecht over de borst tikkelden mee met iedere stap die ze verzetten.

‘Ho,’ zei hij toen met gesmoorde stem tegen zijn maat.

Ze begrepen elkaar dadelijk. Zonder dat iemand van de aanwezigen precies zag wat er gebeurde, hadden ze de kist op de even vooruitgezette knie neergelaten, en vatten opnieuw aan. Toen gingen ze weer de eindeloos lange tien laatste schreden lopens, die hen van de voor de preekstoel opgerichte katafalk scheidden, en konden ze eindelijk op hun plaats gaan zitten.

De predikant wijdde een paar woorden aan het goede karakter van de overledene, aan de ijver waarmee hij zijn functies had bekleed en aan het andere land dat uniform noch aasvlieg kende.

Hij had tot tekst: ‘Alzo treuren wij niet als degenen die geen hoop hebben.’

Beumer zat achteraan in de luifelbanken en keek rond als een kind dat vrijaf heeft. Hoor, hij had z'n aandacht niet bij de predikatie.

De directeur, overlegde Beumer, was 'n echte voor z'n vak. Hij praatte, als ze onderweg waren, binnensmonds met de dragers. Men kon aan z'n gezicht dan niet zien waar hij het over had, of hij het over iets leuks, iets om te lachen, had, of over iets ernstigs. As je in de lach schoot, was hij in staat om te zeggen: ‘Waar lach je om?’ Dan keek ie iemand aan, nog slimmer, of ie zeggen wou: Ik begrijp niet wat er te lachen valt, als om te zeggen: Je moet niet lachen, as je ‘de kleren’ aan 'ebt, ‘de zwarte jas’.

In Amsterdam, zei de directeur, gaven ze begrafenissen op afbetaling. Maar dat beviel niet. De onderneming daar gaf de trouwpartijen ook op afbetaling. Maar 'et gebeurde dat de begrafenis er was, als de mensen de trouwpartij nog niet afbetaald 'adden...

Albert Beumer was vol bewondering voor de directeur. Het feit, dat die vijf, tien

[p. 106]

keer zoveel verdiende aan de begrafenis als hij, maakte hem geen moment afgunstig.

De directeur, dacht hij, was prima. Die keer toen Lagemaat op kantoor zei: ‘'Oe meer begrafenissen 'oe liever...’, toen gaf de directeur d'r geen adem op, keek Lagemaat aan zonder een woord te zeggen.

‘Ja,’ zei Lagemaat, ‘we 'adden er toch wel een paar bij kunnen 'ebben.’

‘Lagemaat, je moet je mond 'ouden,’ zei toen de directeur. ‘Ik wil zoiets 'ier niet 'oren.’

‘Ik zou niet weten waarom ik dat niet zeggen mocht,’ mopperde Lagemaat.

‘Lagemaat,’ had de directeur gezegd. ‘Je moet dat 'es heel anders gaan beschouwen. Je moet rekenen, wat wij beuren, dat is smartengeld van de mensen. Het is noodzakelijk dat wij dit werk doen en 'et moet betaald worden, daar gaat niets van af, maar je moet altijd denken, dat wij van het verdriet van de medemens bestaan.’ Lagemaat had niets meer gezegd.

Zeker, Albert Beumer keek ontzaglijk hoog tegen de directeur op. Niet omdat hij geloofde dat de directeur meende wat hij zei. Maar omdat hij zo'n beslag op een man als Lagemaat kon leggen. Terwijl ze toch van mekaar wisten dat ze 't om het geld deden.

En op 'n keer was er drager Klok die 'ad bij mooi zonneschijnweer een partij modderspatten in de broek zitten. Onderweg hadden ze tegen elkaar gezegd: ‘Waar loert de baas naar?’ Maar toen ze op het kerkhof waren, zei hij enkel: ‘Ga jij maar direct naar 'uis. Ik moet me voor je schamen.’ Geen een zei wat. Maar ze dachten zoveel te meer. Klok 'ad 'n strafbeurt, die mocht de eerstvolgende keer niet mee.

De woorden van de spreker golfden tussen de zuilen van de grote ruimte.

‘Het mensenbestaan,’ zo sprak de predikant, ‘betekent meer dan de zorg en het verdriet die hier ons deel zijn. Als wij geen hoop hadden, zou ons leven een troosteloze woestenij zijn.’

Voor z'n schoonvader, mijmerde Albert Beumer, was er wel hoop. Dat was 'n veranderd mens. Was hij dat zelf ook? Nee. Die dingen 'adden zozeer geen 'andvat voor 'em. Hoe kwam dat? Een antwoord vond hij zo gauw niet, z'n gedachten dwaalden weer af naar ‘de vereeniging’.

Dragen was gemakkelijk. De eerste keren liep je gewoon mee, anders 'ad je niks te doen. Toch waren er, die 't werk niet doen konden Sommigen waren 's nachts nog in de uniform bezig.

Een neef van Klok zou ook aan ‘de vereeniging’.

‘Ken jij die man?’ 'ad de directeur 'ezegd.

‘Jawel.’

De andere dag zei de directeur op kantoor: ‘'ij 'eeft weer bedankt.’

‘Waarom dan?’

[p. 107]

‘Een van de dragers 'ad met 'em 'epraat, en die man was er opeens door van de kook af 'eraakt.’

Zo erg was 't niet. Alleen de lucht was soms niet prettig. Die kon je op de tong slaan. En as je vrouw zure appels in de kast 'ad liggen, zei je: ‘Mens, gooi die dingen d'r toch uit.’ De originele reden zei je niet, maar het was omdat de reuk van die appels je altijd ‘de vereeniging’ in de gedachten bracht.

Soms, als ze niet oppasten, sloeg de lucht op de maag. Zoals 't Klok eens overkwam. Die was er toen nog maar kort bij. Zó als ze de deur opendeden, knipoogden ze al tegen mekaar, wisten ze al hoe laat het was... Toen ze buiten waren, toen begon Klok zo raar te draaien. Hij liep in een draf op 'n boom toe en ging overgeven.

‘O,’ had Lagemaat gezegd, ‘je 'ebt zeker te gauw 'egeten vanmiddag.’

Verscheidenen vlasten er op 't baantje. D'r stonden er zeker wel vijftig op de lijst.

As je 't had, liet je 't niet weer los.

Sake had z'n dragersbriefje veranderd. Die had zich verlaat. Die was 'n uur te laat aan de stal. Die had gegomd aan z'n briefje. Die had van de twaalf 'n een gemaakt. Maar de directeur hield het briefje tegen de lamp.

‘Je gaat eruit,’ zei die.

‘Dat red je niet, dat je mij d'r uit krijgt,’ zei Sake.

En hij liep op hoge benen naar Sutermont, de voorzitter van ‘de vereeniging’, daar stucadoorden ie voor. Maar de voorzitter zei: ‘Je wou zeker hebben dat ik je d'r weer in drukte? Daar is 't gat van de deur, en je komt er ook nooit weer in ook, voor 't witterswerk net zo min.’

Toen de dienst afgelopen was, moesten de dragers wachten op het instappen van de familie in de rouwkoetsen. Ze stonden met hun twaalven, opgesteld in zes rijen van twee. De directeur was bij de wagens. Het duurde geruime tijd en ze vergaten het voorschrift dat ze recht voor zich moesten kijken.

‘Voor je kijken, vriend,’ zei opeens een stem.

Ze keken opeens verwonderd op. Een commissaris van de begrafenisvereniging had hen gecontroleerd zonder dat ze er erg in hadden.

‘Aju,’ zei Weber. Die kon praten, zonder dat zijn lippen bewogen ‘We zullen kijken waar je blijft, dan kunnen we je in de gaten 'ouwen.’

‘Kon je 't absoluut niet houden, daar met je tweeën in 't pad?’ vroeg de directeur even later aan Beumer.

‘Ik verzwikte me over de stenen in 't pad,’ loog Albert.

De stoet zette zich in beweging.

‘Ze lopen weer zachies vandaag,’ zei Klok, op de aansprekers doelend die het tempo aangaven. Hij praatte binnensmonds.

‘As ze straks buiten de stad komen, gaan ze wel 'arder.’

[p. 108]

‘Ze 'ebben zeker geen aanzegging meer vandaag. As zullie de tijd 'ebben, moet 'n ander ook maar de tijd 'ebben.’

Ze liepen door de Oudestraat. Dat was de kerkweg. Door de stad maakte ‘de vereeniging’ een goede reclame, daar liepen veel mensen. De zwarte optocht schoof tussen de winkelpuien door.

Sommige voorbijgangers zetten, als ze de lijkstoet passeerden, de hoed af.

Anderen veinsden niets te zien.

Eindelijk waren ze bij de laatste huizen. Daar begonnen de aansprekers harder te lopen.

‘Ziezo,’ zei Klok tevreden, ‘nou schiet 'et beter op.’

Dat ging alle twaalf dragers langs.

‘Wat betekent 'et woord negus?’ vroeg er een.

Op dit stuk van de weg was geen publiek, en ze liepen soms drie naast elkaar.

Het was mooi zonneschijnweer, de takken van de eiken, die hun stammen door het asfalt schenen te boren, wiegelden in het dampige zonneschijnsel.

Bij de bocht zeiden ze tegen elkaar: ‘Pas op, de baas kon 'ier staan loeren met de verrekijker.’

Het was een idee-fixe van de kerels, dat de directeur van het kerkhof af hen met een kijker kon zien.

Zo kwamen ze aan het kerkhof. Twee gingen de dodenakker op en haalden de burrie, zetten die bij de lijkwagen neer en plaatsten de kist erop. In die tijd ging de familie in de aula.

‘Beumer en Klok gaan de kelder in,’ beval de aanspreker. ‘De opening is wat klein, dus trek de kist naar je toe zo gauw je kunt. Maar stel je verdekt op, zodat de familie je niet zien kan.’

Albert Beumer en Klok gingen vooruit en daalden met een ladder in de grafkelder af. Dat was een vierkante ruimte van twee bij drie. Hij was voor de gelegenheid opnieuw gewit en schoongemaakt. Er stonden vijf kisten op ijzeren stellingen. ‘Kijk,’ zei Klok, ‘vroeger maakten ze dat ruwe werk.’

De kisten waren van dikker planken en de oude hadden geen handvatten. Eén kist had geen weerstand kunnen bieden aan de tand des tijds; het hout was op de vloer gevallen en de knekels lagen ertussen.

Onder aan de trap was de ingang naar de grafkelder. Ze gingen achter het muurtje aan weerskanten staan, toen de familie zich om de groeve schaarde. Ze mochten zich niet laten zien, om de familieleden niet te doen schrikken. Stil, zonder gedachten, stonden ze in de muffe kelderruimte. Ze hoorden de doffe voeten boven zich van de mensen, die langzaam de baar volgden.

Een gemompel van stemmen, dat verstomde toen de predikant het woord nam.

De kist kwam eerst op twee palen boven de opening. De dragers deden er de tou-

[p. 109]

wen om. Daarna wachtten de aansprekers tot alle familieleden hun plaats hadden ingenomen.

Op het sein van de directeur trok de doodgraver de palen onder de kist vandaan, en daarop lieten de dragers langzaam de kist dalen. Hij was te groot voor de opening, ze moesten manoeuvreren om hem goed naar binnen te krijgen.

Opeens werd het donker in de kelder. De dragers hadden het zwarte rouwkleed over de opening geworpen, en nu het licht niet meer binnen kon dringen, konden Beumer en Klok geen hand voor ogen zien.

Omdat niemand nu op hen lette, gingen ze op de kist zitten en staarden voor zich.

Intussen prees de spreker met de gebruikelijke woorden de verdienste van de overledene. Hij was een vriendelijk mens geweest, en de gemeente zou veel aan hem missen. Het was of deze woorden in de kille kelder hun graf vonden.

‘'Et is niet om wat te zeggen,’ mompelde Klok, ‘maar ik 'eb van z'n vriendelijkheid nooit wat 'emerkt. Ze 'ebben aan geen mens goed 'edaan.’

‘Zou de familie al weg zijn?’ vroeg Albert om zijn eigen stem te horen.

‘We moeten in vredesnaam maar wachten tot ze bij ons komen,’ zei Klok.

‘As ze ons 'ier vergeten,’ opperde Beumer. ‘Je komt 'ier zonder ladder niet weer uit.’

‘We zouden de kisten op elkaar kunnen zetten.’

Het idee dat ze zelf ook eens aan de beurt zouden zijn, viel hun niet in. Zelfs op dit ogenblik niet, nu ze met hun gedachten alleen in het donker van het graf zaten. Toen trok de aanspreker het rouwkleed van de grafmond weg. Het warme daglicht plofte naar binnen.

Ze liepen in groepjes van twee en drie terug naar de stad. Orde noch regelmaat waren thans nodig, en ze genoten van hun vrijheid als schooljongens die uit de rij mogen lopen. Het was of de gedachten ook vrijer kwamen.

Albert Beumer liep een beetje verenkeld tussen de gezwind voortstappende dragers.

Uit: J.K. van Eerbeek, Beumer & Co, roman, uitg. Callenbach te Nijkerk, z.j. [1937], blz. 40-41, 109-124.