Liter. Jaargang 5

[p. 49]

De troef

De week zette in met een sombere maandag. Het geval dat wij onder handen hadden, betrof een diefstal met braak in de nacht van zaterdag op zondag in een juwelierszaak aan de Vijzelstraat. We hadden geen bewijzen tegen de verdachte, die voorlopig opgesloten was, dan alleen het feit dat hij in de nacht van de misdaad door een van de inspecteurs in de Vijzelstraat was gezien, en er was bij de opengebroken kluis een zakkam gevonden die aan niemand van de bewoners daar toebehoorde. Verder was er geen enkele aanwijzing. Geen vingerafdruk, geen onvoorzichtige uitlating van de verdachte, die niemand minder was dan de beruchte Karels, bijgenaamd ‘de advocaat’.

Mijn chef, een scherpe kop, die een situatie wist uit te buiten als niemand van ons en al menige misdadiger een onverwachte bekentenis ontlokt had, legde in de verhoren die hij ‘de advocaat’ moest afnemen een gelatenheid aan de dag die duidelijker dan met woorden zijn onmacht toonde. Ik neem u slechts ambtshalve dit verhoor af, leek zijn blik te zeggen. Als u me deze vragen beantwoord hebt, kunt u naar uw cel terugkeren. Dat zal zijn over een kwartier. - Het leek of hij een schaakspeler was die steeds zijn excuus maakte, omdat hij zijn tegenstander geen sterker tegenspel kon bezorgen.

Als u nu in 't oog houdt dat ‘de advocaat’ bekend was met alle mazen der wet, dan begrijpt u dat de affaire, hoe interessant ook, weinig uitzicht hood. Karels had gestudeerd in de rechten, was uiterst gevat en zou zich zonder moeite een goede positie in de maatschappij hebben verworven, als zijn onrustige fantasie hem niet steeds op duistere paden bracht. In de ranke figuur, hoe sjofel gekleed ook (de elpenbenen huid strak om de fijne beenderen, het zwarte haar glad gekamd op de nerveuze schedel) woonde, ik weet niet welke, zeldzame charme.

Er zijn dagen waarop de maatschappij en ons beroep ons met rust moeten laten. Dagen waarop ons libido is ingeslapen en niets ons tot opgewektheid kan brengen. Zo'n dag was deze grijze decembermaandag voor mij. Het bureau met z'n lompe lessenaars en z'n verveloos gereden krukken leek de ruïne van een kerk om de gehavende sacristie van mijn brein. Het elektrische licht schold tegen de grijze mist buiten. Ik drukte op de belknop die de brigadier van dienst waarschuwde. Als ik met deze beweging het commissariaat van politie in de lucht had geblazen - wel, als het

[p. 50]

dienst geweest was, ik had gehoorzaamd. Stomweg, zonder hoop of berouw. Ik overdrijf natuurlijk, maar u begrijpt me wel. Een mens heeft soms zo'n matte stemming. Rechts van me, een vijandige trek op het gezicht, zat een collega en schreef.

De brigadier, een mummie in dienstkleren, verscheen, maakte z'n saluut en wachtte z'n order.

‘Karels.’

De man maakte keert om de gevraagde arrestant te halen.

Terwijl de laarzen van de brigadier met telkens zwakker galm door de gang wegschreden, viel me een bruikbaar plan de campagne in. Bekennen dat hij op het uur van de misdaad in de straat in kwestie was geweest, zou Karels heel waarschijnlijk niet. Had hij ontkend, dan was het een kleine moeite Hendriks, die hem op het bewuste uur in de Vijzelstraat had ontmoet, zijn getuigenis af te doen leggen. Van deze hinderlaag verwachtte ik veel. Wel geen directe bekentenis, maar tenminste zou het de zekerheid aan het wankelen brengen van de verdachte, die zich deze keer veilig waande.

Karels kwam binnen met een glimlach. Maar hij was te verstandig om z'n meerderheidsbesef te tonen. Hij leunde tegen het hek dat de arrestant van de beambten scheidt en voelde zich blijkbaar uitstekend gedisponeerd voor het gevecht.

‘Meneer Karels, hoe maakt u het?’ opende ik. We hadden elkaar jaren terug meer dan eens, en in meer dan gewone omstandigheden, ontmoet, vandaar deze vertrouwelijkheid.

‘Dank u. Ik heb slechter tijd gekend.’

Hij was gekleed in een grijs colbert, dat lang niet meer nieuw was. Karels glimlachte. Hij ving mijn blik op, streek langzaam de revers van de goed gesneden jas recht.

‘Meneer Willems,’ zei hij met een fijn lachje, ‘u hebt me andere kostuums zien dragen. Zo gaat het. De maatschappij zorgt dat Karels niet arm wordt en Karels zelf dat hij niet rijk blijft.’

Het verhoor begon met de gebruikelijke ritus. De pseudo-advocaat beantwoordde de vragen beleefd en rustig. Hij maakte de indruk dat hij zich zo vrij voelde als een haas in de gesloten jachttijd.

Ondanks mijzelf begon het spel mij te animeren. De gang van zaken bij iedere ambtenaar in ons beroep is als volgt: de beginner bij het detectivewerk interesseert de mens, de gevorderde in het vak zijn eigen promotie en de doorgefourneerde ambtenaar het geval, zo overlegde ik. Naar ik u zei was ik in een sombere bui. De laatste dus ziet z'n doel: de bekentenis. Hij overziet de stukken van zijn tegenstander, en zijn eigen troeven. Hoe rustiger het gevoel slaapt, des te scherper werkt het brein.

Ik vroeg. Mijn collega noteerde vraag en antwoord.

[p. 51]

Ten slotte overviel ik de arrestant met de vraag of hij op een van de vorige dagen in de Vijzelstraat was geweest. Tot op dat ogenblik had hij bijna uitsluitend ‘nee’ geantwoord op mijn vragen. Ik roep mijn collega's die op dat ogenblik daar aanwezig waren, ten getuige of ze iets anders dan een ontkenning van de arrestant verwachtten. Maar deze zei: ‘Of ik in de Vijzelstraat geweest ben? Ja meneer. Ik ben er geweest zaterdagavond. Het was, laat eens zien, ja, het was over twaalf, het was bij enen dat ik daar was.’

De uitdrukking van zijn gezicht was blank als de onschuld zelf. Zoals ik u zei: het was een trieste, grijze maandag.

Mijn plan was mislukt. Een ogenblik keken wij elkaar aan. Hij doorstond mijn blik en ik had de onbehaaglijke zekerheid dat de boef mijn val doorzien had voor ik begon te spreken. Later vertelde hij dat hij de inspecteur die avond had herkend en er zijn plan naar had ingericht.

In zo'n geval is de telefoon een uitkomst. Als een verhoor niet vlot, komt een telefoontje en breekt het onderhoud af. Soms geef ik de brigadier een wenk. De goede man heeft dan de gewoonte mij van de gang af op te bellen. Ik doe alsof ik word weggeroepen en geef het verhoor verder in handen van een collega... Om de gang op te gaan met het onplezierige idee dat de tegenpartij me te slim af is geweest.

Enfin, ik liep op de gang, niet wetend eigenlijk waar ik naar toe zou gaan, toen me plotseling een inval in de geest kwam. Ik had de truc eens gelezen, maar er verder geen acht op geslagen. Nu had ik opeens de moed het ermee te wagen.

Ik begaf mij haastig naar het vertrek waar het depot was van de corpora delicti. Even later lag in mijn hand de kleine zakkam, waarbij alleen ontbrak de bekentenis van Karels dat het zijn eigendom was. Hoe aan deze verklaring te komen? Mijn plan was gereed.

Het verhoor was nog in volle gang toen ik opnieuw het vertrek binnentrad. Mijn collega, min of meer gestimuleerd door mijn nederlaag, stelde de verdachte enkele vragen die maar zeer zijdelings verband hielden met het misdrijf. De twee agenten die de arrestant bewaakten, wachtten, nauwelijks nog geïnteresseerd, op de afloop van het verhoor, die hun de gelegenheid zou geven terug te keren naar hun pijp.

Ik hield een seconde stil naast de arrestant en vond gelegenheid ongemerkt de kam naast hem op de mat te laten vallen. Daarna deed ik een stap naar voren en nam, zonder door het hek naar mijn stoel te gaan, de schijn aan met belangstelling de antwoorden van Karels te volgen. Even later draaide mijn oog, schijnbaar toevallig, naar de mat waar de kam lag. Karels volgde mijn blik en op hetzelfde ogenblik bukten wij beiden. Juist voordat zijn hand het voorwerp bereikte, raapten mijn vingers de kam van de grond. Achteloos haalde ik het ding een keer door mijn haar (ik deed het niet zonder enige tegenzin) en maakte een gebaar van het in de zak te willen steken.

[p. 52]

‘Pardon meneer, u gebruikte mijn kam daar,’ viel de verdachte uit met een lachje. Hij had zich dus eigenlijk al verraden, de kam was naast de geplunderde brandkast gevonden.

‘U vergist zich,’ zei ik kort. Ik beefde even, maar herstelde mij. ‘Neem me niet kwalijk, maar het is niet mijn gewoonte met een árrestánt over het bezit van een zakkammetje te twisten.’

Mijn toon was hatelijk, om hem tot verzet te lokken.

‘Arrestant of niet-arrestant, ik weet wat mij toebehoort en wat een ander hoort, en u doet me een genoegen me m'n eigendom terug te geven. Het doet hier niets ter zake,’ vervolgde hij, zich opwindend, ‘of ik arrestant ben of inspecteur. U zal me gauw genoeg vrij moeten laten. Maar u mag u hier niet op uw positie laten voorstaan.’

‘Dus u beweert dat u de eigenaar van deze zakkam bent?’

De agenten, die niet op de hoogte waren van wat hier voorviel, glimlachten.

‘U beweert dat deze kam van u is?’

‘Jazeker, dat doe ik.’

Op dat ogenblik kwam de commissaris het vertrek binnen. Hij bemerkte onmiddellijk de opwinding van de arrestant en informeerde naar de reden. Ik gaf hem uitleg.

‘Deze árrestánt,’ zei ik, en het lukte me het woord hatelijk te zeggen, ‘deze árrestánt beschuldigt mij van diefstal.’

Een stortvloed van verwijten brak los uit de mond van ‘de advocaat’, die het niet aan termen ontbrak. Zijn drift deed hem zijn gewone sluwheid verliezen.

‘U moet zich matigen,’ viel ik hem in de rede.

Het was plotseling doodstil in de kamer. Alle zuurheid van deze verloren maandagmorgen leken mijn woorden kracht te geven. Het suizen van de stoom in de radiator was te horen.

‘Ik vraag hier voor deze heren bewijs van wat u daar zegt,’ bracht ik uit, bevend als de arrestant, maar door een andere oorzaak. Zou hij erin vliegen?

Hij vloog erin! Met een spottend lachje van meerderheid viel ‘de advocaat’ uit: ‘Meneer de commissaris, aan de derde tand van het ding ontbreekt de punt. Ik denk niet dat ik sprekender bewijs hoef te geven.’

Ik haalde het prul uit mijn zak. De kerel had gelijk, aan de derde tand ontbrak een stukje.

‘Je hebt gelijk, Karels,’ zei ik, nu op heel andere toon. Ik zag al de spieren van zijn gezicht ontspannen, toen hij op dit ogenblik de strik vermoedde.

En met veel leedvermaak in mijn stem voegde ik eraan toe: ‘Ik zal je ook zeggen waar ik het ding gevonden heb. Het lag naast de brandkast bij Pergeer & Co. U zult het me niet euvel duiden als ik uw arrest verleng...’

[p. 53]

Ik heb nooit teleurstelling, haat, woede, verbazing sneller op een gezicht zien wisselen dan op het gezicht van Karels. Hij was op me afgevlogen als de mannen hem niet tegen hadden gehouden.

Nog vaak denk ik terug aan deze trieste maandag. Moest ik spijt voelen omdat ik op deze manier een misgelopen mens aan drie jaar tuchthuis hielp? Que voulez-vous? Ik ben ambtenaar. Het recht moet zijn loop hebben.

Ik heb overigens, toen alles achter de rug was, zonder rancune met ‘de advocaat’ gepraat.

Uit: De Spiegel, Christelijke Illustratie, jg. 24 nr. 26, 29 maart 1930.