Liter. Jaargang 4

Christelijk literair tijdschrift

[p. 3]

Judith Herzberg (vertaling)
De eerste vier psalmen

Psalm 1

geluk met hem die niet meeloopt
op raad van kwaadaardigen
niet stilstaat bij valsaards, in
cynisch gezelschap aanzit, maar die,
zijn zin op god's tora gezet
zich dag en nacht op zijn tora bezint.
hij is zoals een boom
geplant tussen waterstromen
die vrucht draagt op zijn tijd
en blad dat niet verdort.
alles wat hij voortbrengt slaagt.
niet zo de kwaadaardigen
als kaf zijn zij in de wind geblazen
zij houden bij het groot geding geen stand
zo min als de valsaards
in de drom van rechtvaardigen.
want god kent de weg van de rechtvaardigen
de weg van de kwaadaardigen loopt dood.

[p. 4]

Psalm 2

waarom worden de volkeren roerig
de staten tot drogredenaars?
betrekken de vorsten der aarde hun stelling
in geheim overleg met regenten
tegen god en zijn tot koning gewijde?
laat ons hun teugels afwerpen
ons van hun banden ontdoen!
die in de hemel zit
lacht en bespot ze.
de heer in zijn woede en razernij
verbijstert hen als hij ze toespreekt:
ik die zelf mijn koning gewijd heb
op de berg zion die me heilig is.
ik meld wat gegrift staat
god zei: jij bent mijn zoon
vandaag heb ik je gebaard.
vraag het me en ik laat je
volkeren in beheer en de aarde
als onbegrensd landgoed.
je kunt ze breken met een ijzeren staf
als pottebakkerswerk in stukken slaan.
wees dus behoedzaam, koningen
beteugel je, wereldse heersers
dien god met ontzag
vreugde zal je doen beven.
omhels de zoon
opdat hij niet in woede ontsteekt
en jullie weg doodloopt
want zijn woede laait zo weer op.
geluk met ieder die bij hem schuilt.

[p. 5]

Psalm 3

Een lied van David op zijn vlucht voor Absalom zijn zoon

zo veel tegenstanders, god
drijven me in het nauw.
zo velen weren zich tegen me
zo velen zeggen over mij
bij god vindt hij geen redding
maar jij god bent een schild voor mijn eer
en heft mijn hoofd voor mij. ik roep god
en hij antwoordt mij van zijn heilige berg
ik ga zelfs liggen, slaap in, word wakker
want god geeft me steun.
ik ben niet bang voor de myriaden
die me omsingelen.
weer je, god, red me, heer, die
met kaakslagen al mijn vijanden treft
kwaadaardigen de tanden breekt.
het redden is god's taak
jou te zegenen die van je volk.

[p. 6]

Psalm 4

Voor de koorleider, lied van David

antwoord me op mijn roepen mijn god, god van mijn recht
in mijn benauwing bracht jij ruimte
wees me goedgunstig en hoor mijn gebed.
hoe lang nog blijven de heren het drogbeeld koesteren
mij onteren, schijn nastreven?
weet dan dat god een getrouwe heeft uitgezocht
god hoort mij als ik hem roep.
huiver, zondig niet.
ga liggend op je bed te rade bij je hart
en verstom.
breng offers van gerechtigheid
en vertrouw op god
velen zeggen: wie wijst ons het goede?
laat je gezicht ons aanschitteren, god.
in mijn hart breng je meer vreugde
dan als hun graan en hun wijnen gedijen.
in vrede kan ik gaan liggen slapen
want jij god alleen beveiligt mijn verblijf.

Judith Herzberg (1934) schrijft poëzie en toneelteksten en ontving in 1997 de P.C. Hooftprijs. Poëzie: Zeepost (1964), Beemdgras (1968), Strijklicht (1971), Botshol (1980), Dagrest (1984), Zoals (1992), Wat zij wilde schilderen (1996) en Bijvangst (1999). In 1971 verscheen 27 liefdesliedjes, een bewerking van het Hooglied voor een kindertelevisieprogramma.

[p. 7]

Bij het vertalen

Nog vóór deze vertalingen gepubliceerd zijn, ben ik al een paar keer op het matje geroepen omdat ik het woord god gebruik zonder rekening te houden met alle verschillende namen en benoemingen in de Hebreeuwse tekst. Mijn verweer is dat ik maar één woord voor god ken dat niet belast is met allerlei kerkelijke, stichtelijke, besmuikte of al te onstuimige associaties. Het is eigenlijk een wonder dat het eenvoudige woordje god zich door de eeuwen heen zo heeft weten te handhaven. Het is een huis-, tuin- en keukenwoord dat daarbij niets aan ‘het hogere’ heeft ingeboet. Ik hoop dat ik geen nieuwe misverstanden schep met de term ‘huis, tuin en keuken’ - iets denigrerends is daarmee niet bedoeld; integendeel. Als ik woorden als ‘de Heer’, ‘de Eeuwige’ of ‘Hij’ zou gebruiken zou ik daarmee een woordenwereld binnen halen die ik juist heb proberen buiten te houden. [...]

Bij Psalm 1

[...] Probleem één was het eerste woord, dat zowel kan betekenen ‘geprezen zij’ als ‘gelukkig is’. Kraus noemt het een ‘Gratulationstext’. Ik hoop dat ‘geluk met hem’ beide betekenissen bergt; dat wil zeggen ‘geluk “gewenst” met hem’ zowel als ‘het geluk is met hem die’ en nog een derde: ‘moge het geluk zijn met hem die’, wat volgt is dan een soort raad, een les.

[...] Hoe noem ik al die slechtaards in hedendaags Nederlands. [...] Het mooiste zou zijn als er een woord was dat zowel kwaaiigheid, rusteloosheid als kwaadwilligheid inhield. Als type kan ik me dat voorstellen. Ik kies voor kwaadaardigen omdat daar ook de kwade opzet in meeklinkt. Maar het is een lang woord.

Ook cynici is geen goed woord, alleen al omdat het uit een andere, ook oude, denkschool stamt. Dat maakt dat het, historisch, ‘vloekt’, al komt het als woord, in de betekenis die wij er nu aan geven, waarschijnlijk dichtbij. Spotters, mensen voor wie geen waarden bestaan. Het grauw? Leeghoofden, pierewaaiers, slampampers, allemaal van die nette afstandelijke woorden. Ik blijf bij cynici, ik zie ze zitten. [...]

‘Les justes’, in het Frans, is geen lelijk woord, zoals ‘righteous’, of het prekerige ‘de rechtvaardigen’. Voor ‘Bewährten’ (Buber) is ook veel te zeggen. ‘Beproefden’ voldoet niet. Misschien gewoon ‘de goeden’ en dan ook ‘de slechten’? Ik vind het rijm van rechtvaardigen en kwaadaardigen storend, zou dat willen vermijden. De laatste twee regels worden dan: ‘want god kent de weg van de goeden, de weg van de slechten raakt zoek’, of: ‘verloren’. Maar goed tegenover slecht is wel een erge vergladding. De andere tegenstelling in deze zin is ook opmerkelijk. Door god geweten, of gekend, tegenover wegraken. Dat wil zeggen wat geen plaats heeft in god's denken, bestaat niet.

[p. 8]

Bij Psalm 2

In de vertalingen die ik las vond ik nergens de parallel behouden tussen regels 3 en 10, waarin woorden met dezelfde stam m.s.r worden gebruikt, de eerste keer in de betekenis van ‘banden’, de tweede keer van ongeveer ‘zich inbinden’. [...] Omdat die soort woordspelingen de tekst tot poëzie maken (zie bijvoorbeeld Kugel, The Idea of Biblical Poetry) is het jammer ze niet, waar mogelijk, heel te houden. Omdat ik dacht dat ‘banden’ en ‘zich inbinden’ niet op zouden vallen als familie, koos ik voor ‘teugels’ en ‘zich beteugelen’. [...]

Het woord bar heeft veel betekenissen, waarvan ‘zoon’ er één is, maar ook: ‘wild, ongetemd, onbedorven, puur, schoon’. Sinds het christendom in de psalmen een profetie over Jezus zag (zie bijvoorbeeld Luther) is het voor de joden van belang geweest deze interpretatie zo min mogelijk te steunen. Vandaar dat in religieusjoodse teksten het woord ‘zoon’ wordt gemeden hier.

De statenvertaling zegt: ‘Kust den zoon’ en ook bij Chouraqui vind ik: ‘Embrassez le fils’. Dit lijkt me, in verband met de tekst als geheel, de meest aannemelijke vertaling. Ik kies voor ‘omhels’ in plaats van ‘kus’ omdat omhelzen een wijdere betekenis heeft, zelfs een overdrachtelijke, zoals in ‘een geloof omhelzen’. Zelfs als er letterlijk bedoeld is: ‘kus de zoon’ dan nog zou die kus dit omhelzen impliceren. Maar ‘omhels het pure’ is ook verdedigbaar, als aanmaning en vervolg op de vraag in de aanhef waarom toch alles zo verworden is.

Bij Psalm 3

[...] De laatste regel geeft de vertaler veel bewegingsvrijheid. ‘Het heil is des Heeren; Uw zegen is over Uw volk’ (Sela - statenvertaling). Zoiets kan er staan, maar het is ook mogelijk het als een taakverdeling te zien; om het simpel te stellen: voor wat hoort wat. Een manier van denken die ik niet uit lucht grijp, maar waar bijvoorbeeld in Psalm 4 ook op geduid wordt: ‘want in de dood word je niet herdacht, wie juicht je toe uit dat rijk?’ Waaruit blijkt dat er van uitgegaan wordt dat god bestaat bij de gratie van gelovigen, een denkbeeld dat me trekt. [...]

Bij Psalm 4

In [de regel ‘hoe lang nog blijven de heren het drogbeeld koesteren’] worden waarschijnlijk vooraanstaanden aangesproken. Ik kan me niet onttrekken aan het gevoel dat hier ironie in de formulering zit, of uitdagendheid. [...] Met drogbeeld hoop ik terug te grijpen naar de drogredenaren uit Psalm 2, net als in het Hebreeuws.

Eerder gepubliceerd in Werkschrift 15 (1996) 3/4, p. 68-72; oorspr. Werkschrift 8 [1987] 3.