Liter. Jaargang 3

Christelijk literair tijdschrift

[p. 80]

Signaleringen

Maria de Groot

In Brieven uit een hermitage nam Maria de Groot veel gedichten op die geïnspireerd zijn door een reis naar Noorwegen. Dat wordt al duidelijk uit titels als ‘Vikafjell’, ‘Utne’, ‘Het hert van Skjolden’ en ‘Hardangervidda’.

De gedichten geven niet alleen een beschrijving van de bezochte plaatsen, maar ook het verleden klinkt er duidelijk in door. Omdat ook oude Noorse goden als bijvoorbeeld Odin af en toe opduiken en er gerept wordt van onder andere offers en altaren, hebben de gedichten al gauw een mythologische sfeer. Ter illustratie het begin van ‘Rouwsteen’:

Ik gedenk je op de rotsenvidde,
voeg een rouwsteen toe aan de gelaagde
piramide die hier is gestapeld.

Neem mijn offer, schuif het niet terzijde,
[...].

Uit de gedichten spreekt de grote verlatenheid die aan het landschap eigen is. Grond met een geschiedenis, maar zonder de mensen nu. Tegelijkertijd is er een verbondenheid met die grond en is de verlatenheid eerder prettig dan beangstigend.

In de laatste (derde) afdeling is er sprake van een thuiskomst, waarbij het Nederlandse landschap mooi contrasteert met het Noorse:

De geur van nat gras,
de mais zet volle kolven,
nu vlucht de schaduw.

Bij de thuiskomst hoort blijkbaar ook het thuiskomen in het dichterschap, in de taal. De taal neemt zelfs de plaats in van de moeder.

In het slotgedicht vraagt de ‘ik’ zich af of ze in het gedicht zelfs de zoete geuren kan ruiken van ‘eyn sof’, een begrip uit de joodse Kabbala waarmee het Oneindige aangeduid wordt waaruit het geschapene ontvlamt.

Wat vorm betreft is de bundel nogal divers. Naast vormvaste, bijna klassieke gedichten (sonnetten, een rondeel) staan vrijere verzen en haiku. De eerste soort bevalt mij wat beter dan de tweede, maar dat is wellicht een kwestie van smaak.

Ondanks de diversiteit is het De Groot toch gelukt om van de bundel een eenheid te maken. Ik denk dat dat te maken heeft met de toon die uit de hele bundel spreekt. De stem van de dichteres is in elk gedicht herkenbaar en dat is een verdienste. (Uitg. Dabar-Luyten, 80 blz., f 17,90) [TB]

Steven van der Gaauw

De vormgever van Liter, Steven van der Gaauw, is al meerdere malen (en ook nu weer in 2000) nationaal geprijsd in de jaarlijkse reeks ‘De best verzorgde boeken’. Onlangs kwam er internationale waardering. Uit 35 landen gingen de best verzorgde boeken van 1999 naar Leipzig. Daarvan werden er 14 bekroond. Een van de drie bekroonde Nederlanders was Steven van der Gaauw met zijn boekverzorging van Herman de Conincks Verzamelde Gedichten. Op 24 maart 2000 werden de prijzen in Leipzig uitgereikt. De hoofd-

[p. 81]

prijs was de Gouden Letter, daarna volgden een gouden, zilveren en bronzen medaille. Steven behoorde tot de daaropvolgende nummers 5 tot en met 14 die een erediploma ontvingen. Van de 620 ingezonden boeken. Van harte! [HW]

Cornelis Goslinga (1910-2000)

Het indrukwekkendste verhaal van Cornelis Goslinga vind ik ‘Een zweem van weemoed’. Het gaat over een slavenmeisje op Curaçao dat opkomt voor het leven van haar achterlijke kind. Als het kind door blanken vermoord wordt, wreekt zij zich. Het verhaal kenmerkt de historicus en de verteller Goslinga.

Honderden slavenverhalen schreef Goslinga. Een keuze daaruit verscheen in blad en boek. In de verhalen die in de jaren tachtig en negentig in Woordwerk, Maatstaf en Bloknoot verschenen, toonde hij zich een boeiende verteller in de angelsaksische traditie. Het is jammer dat de kritische vooraf-lezers van zijn manuscripten hem niet altijd konden behoeden voor publicatie van verhalen die niet goed in hun vorm zaten.

Het materiaal diepte hij vooral op uit de geschiedenis van de Antillen, van Curaçao allereerst. Hij had een half leven van onderzoek achter de rug in de proces-verbalen,akten, kerkenraadsarchieven en logboeken van de Antillen. Zijn dissertatie (bij Rogier) heette: Emancipatie en emancipator, de geschiedenis van de emancipatie van de slaven in de Nederlandse Antillen (1956). Hij was vijftien jaar lang op Curaçao leraar geschiedenis en van 1961 tot 1975 hoogleraar Caraïbische geschiedenis aan de universiteiten van Californië te Berkeley en van Florida te Gainesville. In die tijd begon hij aan het schrijven van het grote driedelige standaardwerk The Dutch in the Carribean (1971, 1985, 1990), dat zijn wetenschappelijke naam internationaal vestigde.

Goslinga als wetenschapper heb ik niet goed gekend. Met de verhalenverteller heb ik veel contact gehad. Hij zocht in de jaren tachtig contact met de redactie van Woordwerk, omdat hij stapels verhalen had liggen. Op het eerste dat we opnamen, ‘Dat poes’ (nr. 28, dec. 1989) kregen we boze reacties: wat moest dat akelige moordverhaal in een christelijk blad, en nog wel vlak naast een artikel over de kerstgedichten van De Mérode? In september 1990 stond ‘Een zweem van weemoed’ in Woordwerk. Het werd het titelverhaal van een van zijn bundels.

Goslinga publiceerde zijn verhalenbundels bij Querido, Nijgh & Van Ditmar, bij Curaçaose uitgevers en bij Primavera Pers in Leiden. Enkele titels: De bullepees (ps. Marek Decorte, 1971), De trinitaria (1981),Sterren en strepen (1984), Sjons en slaven (1992), Een zweem van weemoed (1993), De zwarte engel (1997).

Kees Goslinga had geen zin expliciet christelijke verhalen te schrijven. Hij toonde liever op basis van harde archiefstukken aan hoe ook de protestantse kerk op Curaçao in de achttiende eeuw de slaven in hun drek liet stikken.

In zijn gedichten - hij publiceerde vijf bundels - reageerde hij kritisch op christelijke dogma's, maar dat lag er zo dik bovenop, dat ze als poëzie weinig voorstellen. Hij was het steeds meer eens geworden met Wiersinga en Kuitert en gaf zijn bundel Maria lof (1988) de ondertitel Een ontmythologiserende belijdenis in sonnetten. Maar de bundel liefdespoëzie Wolk en Zee (1989), geschreven na het overlijden van zijn eerste vrouw en uitgegeven door Evert Kuijt in Werkendam, bevat goede gedichten.

Hij debuteerde ook met poëzie: in het

[p. 82]

Opwaartsche Wegen van Houwink, Kamphuis en Van der Leek stonden in januari 1939 twee strakke, beeldrijke bijbelsonnetten van hem. Ik realiseer me opeens dat we nogal van leeftijd verschilden; toen hij debuteerde, was ik nog niet geboren. Maar in onze talrijke gesprekken en brieven was er geen leeftijdsverschil. Ik waardeerde hem zeer zoals hij daar hoffelijk, laconiek en gevoelig zat te causeren en gesticuleren tussen zijn schilderijen (veel weilanden met koeien, hij was een niet onverdienstelijk schilder in de traditie van de Haagse School, maar schreef ook een geschiedenis van de schilderkunst in Venezuela).

Sinds de jaren tachtig pendelden Kees en z'n tweede vrouw Len tussen zijn flat in de Haagse Segbroeklaan, zijn huis in Miami en Lens huis in Venezuela. In december 1999 werd het huis van Len half weggespoeld door de overstromingen die bij ons breed op het Journaal kwamen. Kees en Len (hij 89, zij 80) zaten door het watergeweld opgesloten op de bovenverdieping, buren haalden hen eruit, ze staken aan een dik touw de van modder kolkende straat over (auto's werden in de modder naar zee gesleurd) en werden door een helikopter naar een opvangcentrum van slachtoffers gebracht. Uiteindelijk konden ze naar Miami vliegen. De laatste brief van Kees (30 dec. 1999) begint met: ‘Wij zijn aan de dood ontsnapt.’ Op 19 februari 2000 overleed hij in Miami.

Bijna tot aan zijn dood bezat hij een geweldige werkkracht. Uit de laatste jaren liggen er nog vele Antilliaanse en Amerikaanse verhalen in typoscript. De laatste tijd van zijn leven werkte hij aan een roman over de slavenhandel op Curaçao in de achttiende eeuw. De roman verscheen in maart 2000 bij Primavera Pers in Leiden onder de titel Christina. Cornelis Goslinga bevestigt met dit boek zijn plaats in wetenschap en literatuur als onderzoeker en verteller. [HW]

Ruim (1993-2000?)

Het literair tijdschrift Ruim heeft opgehouden te bestaan, na 14 nummers. En aangezien het blad slechts tweemaal per jaar verscheen, heeft het dus maar liefst 7 jaargangen lang bestaan. Dat lijkt heel wat, maar niet alleen was de verschijningsfrequentie van het blad laag, de inhoud was ook zelden interessant. Enkele interviews (o.a. met Lloyd Haft) en essays behoorden tot de meer aardige bijdragen in het tijdschrift.

De leidende figuur, oprichter en hoofdredacteur Karel Wasch en de redacteuren-van-den-beginne kwamen uit antroposofische hoek, en daarvandaan kwam ook de financiering van het blade Murk A.J. Popma was eindredacteur, Bert van Weenen was de laatste paar nummers hoofdredacteur. De laatste bracht steeds meer christen-auteurs in (mede vanuit de auteursvereniging Schrijverskontakt) en meldt nu in een email over de opheffing van Ruim: ‘Oprichter (en antroposoof) Karel Wasch yond mijn (christelijke) invloed op het blad te ver gaan en vertrok enige tijd geleden. Aangezien de financiering grotendeels via hem liep, restte de overige vier redactieleden weinig anders dan te stoppen.’ Op de pagina's van zijn blaadje Chroom op Internet is Van Weenen nog explicieter: Wasch, schrijft hij daar, ‘ergerde zich in toenemende mate aan de in zijn ogen ondermaatse en bovendien christelijke bijdragen in zijn blad’.

Dat Karel Wasch er om deze reden mee gestopt zou zijn, is temeer vreemd, daar hij Hans Werkman en mij nog in juli 1999 per

[p. 83]

brief berichtte dat Ruim deels van christelijke signatuur was, dat de antroposofie ‘zo Christelijk is als een kerkdeur’ en dat ‘in onze redaktie [...] een drietal overtuigde Christenen’ zat. Daartoe rekende hij dan ook Murk Popma, die er in Ruim nu juist blijk van gaf zeer te lijden onder onaangename gevoelens jegens het christendom.

Wanneer ik Wasch om een reactie vraag, noemt hij de uitlatingen van Bert van Weenen ‘onzin’ en schrijft hij: ‘Niet mijn onvrede met het Christelijke karakter van de inzendingen van de vriendjes van Bert wekten mijn woede op, maar vooral zijn onkunde als hoofdredakteur,’ ‘Een blad runnen’ was volgens hem voor Bert van Weenen ‘een brug te ver. [...] Dat heeft met Christendom niets te maken... Gelukkig niet!’

Aan enthousiasme, idealisme en geloof-in-de-eigen-zaak van de Ruim-redactie heb ik mij nooit gestoord, al werden deze in mijn ogen niet waargemaakt door de kwaliteit van het blad. Maar ik stoorde mij wel aan het ontbreken van zelfrelativering of - nog erger - aan nadrukkelijke zelfoverschatting, die benadrukt werd door de Ruim-slogan ‘stilzwijgend het meest spraakmakend’. Ik heb aan Ruim nog nooit iets spraakmakends ontdekt. Het is nu in elk geval wel stilzwijgend geworden. Hoewel, Wasch schrijft ook nog: ‘Of Ruim stopt is maar de vraag.’ We merken het wel. [DZ]

Katern VIII

Deredactie van het cultureel jaarboek Katern legde voor zijn achtste editie aan een aantal scribenten de vraag voor: ‘Wat was voor u, op uw vakgebied en in Nederland, de belangrijkste gebeurtenis in de twintigste eeuw?’ De antwoorden komen van o.a. Ad den Besten, Daan Manneke, C. Graafland en A.A. Spijkerboer. Voorts vroeg de redactie ‘millenniumgedichten’ aan leden van Schrijverskontakt (Frank Daen, Corrie Vollenhoven Op 't Land e.a.). In hun briefwisseling (een vast sluitstuk van Katern) reflecteren Bert de Jong en Klaas de Jong Ozn. op christendom en cultuur, de afgelopen eeuw,de toekomst en kleinere zaken, waaronder Liter. Uitg, Kok, 96 blz., f 25,00. [DZ]

Wilma-dag

Op 27 mei a.s. wordt de jaarlijkse Wilma-dag gehouden in Beekbergen. De dag is dit keer gewijd aan de relatie tussen Wilma en Jan H. de Groot (1901-1990). Peter van Beek houdt een lezing over hem. Verdere informatie en aanmelding bij mw. R.A. van der Heide, tel. [phone].