Liter. Jaargang 3

Christelijk literair tijdschrift

[p. 90]

Typisch Oosterhuis en typisch Huijbers

Levende die mij ziet. Gedichten, gezangen, gebeden van Huub Oosterhuis is een mooi en veelzijdig boek. Nieuwe liturgische teksten van Oosterhuis bieden onderhand vaak ‘meer van hetzelfde’ of varianten op het bekende, maar dat mag van mij ook; niet alleen omdat het gaat om gebruiksteksten, maar ook omdat het herhalingen zijn van en varianten op eigen bouwstenen uit dat inmiddels gigantische en uiterst karakteristieke taalbouwsel dat Oosterhuis heeft opgetrokken. Een liturgische tekst van Oosterhuis is altijd ‘typisch Oosterhuis’ en als kerklieddichter staat hij in kwalitatief opzicht absoluut bovenaan in Nederland, al voel ik mij bij de protestantse Liedboek- en aanverwante dichters in theologisch opzicht meer thuis. De taal van Oosterhuis is doorgaans zó muzikaal en zo krachtig, dat je je aan de invloed ervan nauwelijks kunt onttrekken. Dat is bijvoorbeeld zichtbaar bij A.F. Troost, die in zijn liedteksten een eigen, eenvoudige toon heeft ontwikkeld, maar die soms onmiskenbare Oosterhuis-zinnen opschrijft.

Oosterhuis' theologie is sterk oud-testamentisch getint; de joodse rabbi Jezus is voor hem ‘de mensenzoon’ en is wel zeer belangrijk, maar niet de verrezen en verzoenende Christus die het orthodox-protestantse christendom belijdt. Bij Oosterhuis ligt de nadruk op de God die bevrijdt, die zijn volk uitleidt uit het slavenhuis, en anderzijds op het profetische visioen van vrede en gerechtigheid, en daaraan gekoppeld de evenzeer profetische aanklacht tegen onrecht en verdrukking. Dat geeft aan (een deel van) Oosterhuis' werk ook een politiek, often minste maatschappelijk geëngageerd karakter, hoewel dat minder expliciet is geworden dan het in de jaren '60 was. In nagenoeg al zijn teksten klinken voortdurend bijbelteksten door, psalmverzen vooral, waarmee God aangeroepen wordt of wordt beleden dat Hij ons (of: de ‘ik’) hoort, ziet, ten diepste kent.

Levende die mij ziet bevat onder meer een groep gedichten over bijbelse figuren, een uit 30 gedichten bestaand ‘leerdicht’ over Jezus, een afdeling gebeden, een liturgische tekst voor een viering met avondmaal, een afdeling ‘Psalmen en hymnen’ en ten slotte een prachtige, korte autobiografische cyclus ‘God van mijn jeugd’ die eindigt met een belijdenis van geloof in typische Oosterhuis-woorden:

Wij stonden aan weerszijden van een afgrond,
waren nog niemand voor elkaar, eerst riep hij
vragend mijn naam, ik schreeuwde ‘ja, die ben ik’
het knalde in de lucht, hij lachte vrolijk.
Toen zei hij: kom dan, spring nu, en hij strekte
zijn armen uit, naar mij. Nog is het toen
en zegt hij: kom dan, spring nu, en hij strekt
zijn armen naar me uit, nog even wijd.

Ik mis als ‘orthodox’ protestant veel bij Oosterhuis, en ik wil God niet met ‘jij’ aanspreken (zoals hij soms doet), maar ik kan zo'n tekst als de bovenstaande prima navoelen en meevoelen.

Ook veel van Oosterhuis' liedteksten kan ik recht uit het hart meezingen. Dat ligt na-

[p. 91]

tuurlijk aan die teksten zelf, maar veel van die (oudere) teksten zijn inmiddels onlosmakelijk verbonden geraakt met de muziek die ze vleugels heeft gegeven. Componisten als Bernard Huijbers en (later) Antoine Oomen en Tom Löwenthal zijn wel de drie belangrijkste componisten bij Oosterhuis' teksten.

Ter gelegenheid van de 75e vejaardag van Bernard Huijbers, die vooral in de jaren '50 en '60 veel teksten van Oosterhuis van muziek voorzag, verscheen op cd een live-opname van een zangmiddag met muziek van Huijbers. Behalve liederen van Oosterhuis/Huijbers staan op deze cd ook liederen op teksten van Herman Verbeek, Annelou Koens, Huijbers zelf en Leo Vroman (‘Psalm 1’), maar geen van die teksten haalt het - althans, als lied-teksten - bij die van Oosterhuis.

Huijbers was na de oorlog een van de eerste rooms-katholieke componisten die voor ‘het volk’ (= r.k. voor ‘de gemeente’) schreef en daarin niet één geheel eigen, maar meerdere geheel eigen stijlen ontwikkelde, die toch allemaal ‘typisch Huijbers’ zijn: harmonisch zeer geraffineerd, soms geënt op de (protestantse) Geneefse traditie, op andere momenten sterk geworteld in het gregoriaans, soms puur cabaretesk, soms geïnspireerd door en zelfs gebruik makend van Zuid-Amerikaanse dansritmes. En toch zingbaar voor een gemeente! (Nou ja, misschien niet meteen voor iedere gemeente...) Huijbers legde - als ik het goed zie, bijna in z'n eentje - de basis voor de geheel eigen zangtraditie die zich inmiddels ontwikkeld en verspreid heeft over een groot deel van het r.k. kerkvolk en die ook in de protestantse kerken zijn invloed steeds meer doet gelden. En die, wat mij betreft, een behaaglijk tegenwicht vormt voor de voornamelijk op germaanse leest geschoeide, ritmisch tamelijk saaie, protestantse kerkzangtraditie, maar die óók - al voordat er van een kloof sprake was - een brug slaat tussen de Liedboek-traditie en de hedendaagse zangcultuur van de evangelische beweging. Of veel melodieën van Huijbers de tand des tijds zullen doorstaan, is voor mij nog een vraag, maar ik ben er zeker van dat zijn werk - dat in de r.k. kerk al door anderen verder uitgebouwd is - ook in breedkerkelijke kring bevruchtend zal zijn.

Dirk Zwart

Huub Oosterhuis, Levende die mij ziet. Uitg. Kok/Lannoo, 160 blz., f 27,50
Uit hoeveel eeuwen. Zangmiddag bij de 75e verjaardag van Bernard Huijbers. cd, labelnr. 971004, speelduur 58:03. Uitg. Dabar-Luyten, f 20,00
Dirk Zwart (1962) is neerlandicus en kerkmusicus.