Liter. Jaargang 2

Christelijk literair tijdschrift

[p. 117]

Jaap Zijlstra
Wit tussen de regels

In de bloemlezing van Komrij staan zes gedichten van Hanny Michaelis (1922) en zeven gedichten van Christine D'Haen (1923). Er is geen generatieverschil, maar wat een verschil in poëzie! Michaelis schrijft korte, heldere gedichten. Zij laat aan duidelijkheid niets te wensen en te schrijven over. D'Haen dicht langregelige, schemerachtige verzen. Je kunt eindeloos over de betekenis ervan discussiëren. Dus is D'Haen geliefd bij essayisten.

Hoe is dat met de dichters van het Liedboek voor de kerken? Ik bedoel het vijftal dat het leeuwendeel voor zijn rekening nam: Willem Barnard, Ad den Besten, Muus Jacobse, J.W. Schulte Nordholt en Jan Wit. Drie van hen komen vreemd genoeg in de omvangrijke bloemlezing van Komrij niet voor (Den Besten, Jacobse en Wit). Zoals ook veel grootse christelijke gedichten bij Komrij onder tafel verdwijnen. Er zou in het jaar 2000 een ruim opgezette bloemlezing van christelijke poëzie uit de twintigste eeuw moeten verschijnen. Minstens driehonderd gedichten. Wat zou dat een boek kunnen worden. Want er zijn in onze eeuw in Nederland veel christelijke gedichten geschreven van hoog poëtisch gehalte.

Het gaat mij nu om de vraag of er tussen de vijf genoemde Liedboekdichters, zowel wat hun kerkliederen als wat hun overige poëzie betreft, ook aanmerkelijke verschillen bestaan, zoals bij Michaelis en D'Haen. Mij dunkt. Met een vriend heb ik er eens een halve nacht lang een spel van gemaakt om elkaar beurtelings een lied of gedicht van een van de vijf voor te lezen en dan te laten raden wie de dichter is. Ons oor raakte geoefend, op 't laatst was elk antwoord raak.

Van Jan Wit had ik de bundels Rites de passage en In de metalen stier gelezen, maar Revalidatie kende ik niet. Toch riep ik bij het gedicht ‘In de glazen kamer’ meteen: ‘Het kan niet missen. Dit gedicht is typisch Jan Wit’. Het domme van mij is dat ik niet kan zeggen waarom. En nog dommer is dat ik het gedicht niet begrijp.

Laat ik proberen te zeggen wat ik in het onderhavige vers lees. Misschien begint het mij al doende te dagen.

De koningin heeft zich vermomd als koopvrouw en biedt haar stiefkind, volgens de toverspiegel ‘de mooiste in het land’, een vergiftigde appel aan. Sneeuwwitje ligt vervolgens voor dood in de glazen schrijn, het klokhuis gestokt in haar keel.

Jan Wit gebruikt het bestaande sprookje als metafoor. In het land van de taal is

[p. 118]

de poëzie, met haar rijkdom aan ritme en klanken, vormen en beelden ‘de mooiste in het land’, beeldschoon. Maar in de kerk, staat en maatschappij is de poëzie een stiefkind. Het wordt weggekeken, het wordt doodgezwegen. De zegslieden, de woordvoerders, de toonaangevende kringen, ja zelfs de spraakmakende gemeente, ze leggen zich op de letter vast. De letter doodt, de poëzie valt ten slachtoffer. Fraai opgebaard in een schrijn, dat wel, maar terzijde gesteld, monddood gemaakt.

Van christenen mag je gevoel voor poëzie verwachten, want zij zijn bij de Bijbel opgegroeid, het boek boordevol poëzie. En van theologen, bijbelvorsers van professie, mag je verwachten dat zij wandelende metaforen zijn, te gast als zij zijn bij David en Asaf.

Maar nee. De theologie, de koningin der wetenschappen, staat de poëzie naar het leven. Als koopvrouw verkleed biedt zij twistappels aan in plaats van vruchten van de Geest. Dit is geestdodend voor de lyriek, voor de zanglustige Sneeuwwitje.

Het wachten is nu op de prinses, op haar renaissance, haar verrijzenis. Tot vreugde van de dwergen die wij zijn. En tot lieftallige, lieftalige bruid van de Prins uit het huis van David.

Maar o schande, zelfs de dichters laten het afweten. Zij zijn hofdichters geworden, broodprofeten, zij praten de koningin, de stiefmoeder der minstreels, naar de mond, zij dingen naar de gunst van de heersende wetenschap, zij maken goede sier met hun charisma, zij boeleren met de kunst, de markt hun matras, de media hun maitresse, de bijval de bevallige bijzit.

Het wachten blijft op de prinses, de rechtmatige vorstin in het land van de taal. De zegslieden en woordvoerders zijn vanzelfsprekend. Hun taal is doodgewoon. Het wekken van Sneeuwwitje is het wekken van nieuw leven. ijs is hard geworden vocht. De opstanding van de poëzie brengt de hardvochtige maatschappij tot ontdooiing, brengt de bevroren gemeente tot bloei.

De geestrijke dichter Jan Wit - zou ik, wat het gedicht ‘In de glazen kamer’ betreft, zijn rijke geest hebben verstaan? Of heb ik het wit, het Jan Wit tussen de regels, niet goed begrepen?

Jaap Zijlstra (1933) is predikant en schrijver van vrije gedichten, kerkliederen en verhalend proza.