Liter. Jaargang 2

Christelijk literair tijdschrift

[p. 99]

Inge Lievaart
Blind en zingen van het licht

Het is verwonderlijk dat Jan Wit als blinde zo trefzeker het licht kon bezingen.

Als hij, in ‘Voornamelijk vrouwen en versjes’ (vg 104), zich afvraagt wat hij zich herinnert van zijn moeder, gestorven toen hij vier was, dan zijn dat gehoorsherinneringen: ‘Zij droeg zacht ruisende rokken/en als ze sprak zong ze’. (Terzijde: ook als hij zelf dichtte, zong hij vaak; veel gedichten werden liederen, ook naar de vorm.)

In dit in meerdere opzichten ontroerende gedicht komen behalve de gehoorsindrukken ook vele gewaarwordingen via de tastzin voor, waardoor men als nietblinde scherp het niet genoemde gemis van het zien onderkent. Na de dood van zijn moeder ging hij met zijn tantes mee, die hadden wel troostende ‘zachte lippen en schoten/en strakke zijden borsten’ en op oom Johan's schouder kon hij ‘de wolken bevoelen,/gevoegde planken in oma's plafond./Dat moest wel heel dicht bij de hemel zijn’. Maar 's avonds in bed moest hij stil zijn. ‘Nu is het donker, zeiden ze, aardedonker. Wat was dat,/aarde? Je had in de grond gewoeld met gretige handen/ tot je de wormen vond.’ Het donker dat hij niet kent als tijdelijk gemis van licht sloeg naar binnen. Na de veilige wereld, gebouwd door de versjes van moeder, een ervaring van existentiële verlorenheid.

Eerst als veertiger heeft hij dit vormgegeven, alsof het gisteren was geweest. Van daaruit is hij dus ooit vertrokken en gekomen tot zingen van licht. Dat het zingen van de moeder van blijvende betekenis was op die weg komt nog een keer tot klinken in het gedicht ‘Talent’ (vg 125). Daarin somt hij allerlei waardevols op als talenten waarover men het rentmeesterschap kreeg: ‘De wijzen uit de kinderkamer/ blijven gebeden en danklied dragen.’

Met de zintuigen die hem als talent gegeven waren heeft hij uit alle macht gewerkt. Terwijl het ene zintuig, dat de wereld niet alleen ontvangt maar er ook in binnendringt, ontbreekt, zet hij alles op alles om een plaats daarin te veroveren. Door te luisteren en te lezen vult hij het ontbrekende steeds meer aan. ‘Ik houd van vrolijke en belezen mensen, omdat die veel praten en ik daardoor wat aan de weet kan komen.’ (Citaat uit: ‘Bij wijze van inleiding Jan Wit geciteerd’, waarmee zijn Verzamelde Gedichten wordt geopend.)

Die houding van horen om te kunnen leven, heeft hij ook betracht waar het Woord

[p. 100]

klinkt dat ons wijsheid schenkt over en in ons diepste bestaan. Op dezelfde wijze als hij hoorde (en droomde) over het aardse licht moeten wij allen door het gehoor weet krijgen van het licht waarvoor de nacht van de anti-geest vlucht. Als zodanig heeft de ziende mens niets voor op degene die het gezichtsvermogen mist. Misschien is het wel juist andersom en leidt het dubbel ondergaan van het uitzichtloze donker tot heviger verlangen en grotere vreugde wanner het lichtwoord wordt gehoord en de zekerheid groeit dat geloven zal overgaan in aanschouwen.

Het woord roept het antwoord wakker. Hij die dichter was deed dat ook door het lied, zoals in Gezang 480:

Door een geheimenis omsloten,
door alle dingen uitgestoten,
gaat hij op alle dingen in.
Alleen uw woord geeft aan zijnfalen,
zijn rustloos zoeken en verdwalen
een onuitsprekelijke zin.

Daarin klinkt nog wel iets mee dat juist voor hem ervaring zal zijn geweest, het geheimenis, het uitgestoten zijn en toch ingaan op de dingen, maar het is een lied over de mens in het algemeen geworden, hij zingt vanuit het wij. In Gezang 479 is dat ook wel het eigenlijke, maar toch is daar de eerste persoon gebruikt voor het bezingen van Gods schepping:

't Is alles een gelijkenis
van meer dan aards geheimenis.

Laat dan mijn hart U toebehoren
en laat mij door de wereld gaan
met open ogen, open oren
om al uw tekens te verstaan.
Dan is het aardse leven goed,
omdat de hemel mij begroet.

‘Omdat’, klinkt het in de laatste regel: het is geen vraag meer, het hangt niet van de stemming af, het is zeker.

In zijn verantwoording bij zijn verzamelde liedteksten, Ministeriale, speelt hij met de begrippen minister en minstreel om diep ernstig uit te komen bij de ‘Open Tafel des Heren waar een mens waarlijk zou moeten leren het woord te spreken van Hem wiens brood men eet’.

[p. 101]

Is het te verwonderen dat hij dus het meewerken aan het Liedboek voor de kerken ‘de mooiste tijd van mijn leven’ noemde? (citaat inleiding tot het verzameld werk)

Het is duidelijk, door wat daarover verteld en gedicht werd, dat de dichtersgroep in die dienende samenwerking exponent was van de bezielde gemeente. Hoe heb ik in heilige jaloersheid verlangd deelgenoot te zijn... voelde ik niet dezelfde roeping tot dienstbaarheid?

In 1973 was het Liedboek klaar en werd het in Middelburg de kerken aangeboden. Enigzins beschroomd gaf ik gevolg aan de uitnodiging daarbij te zijn, immers nauwelijks met ‘vrucht’ in het boek aanwezig. In een zijbeuk van de majestueuze kerk, de jassen nog aan, ontmoette ik voor het eerst Jan Wit. Na de kennismaking, nog voordat we een gesprek waren begonnen, voegde hij me toe: ‘Je had er bij moeten zijn’. Dat niet uitgelokte, onverwachte woord werkt nog als een verzachtende pleister op een zeerte.

Nog eenmaal nadien maakte ik hem mee en zag hoe vanzelfsprekend hij in een gezelschap met gelijkgerichte belangstelling het middelpunt werd na binnenkomst, hoe hij de kring als het ware completeerde. Een charisma, geen overheersing. Een weldadig levend centrum. Een plezierige aanblik bovendien, want hij droeg een van zijn vermaarde veelvervige vesten.

Wij schrijven over hem in de verleden tijd, maar hij heeft met al zijn gaven, zelfs met wat hij won uit zijn gemis, gebouwd aan het huis van de levende stenen, de tempel van de heilige inwoning. En is dat voorbij? Met zijn liederen zingen wij boven onszelf uit de voltooiing en de vervulling naderbij. Zoals met het lied dat de eindelijke aanschouwing bezingt (wij allen als nu-nog-niet-zienden), Gezang 95:2, geschreven bij Efeziërs 3:14-21:

Dan zullen wij met alle heilgen saam
in 't morgenlicht op hoge tinnen staan
en hoogte en diepte, lengte en breedte van
Gods heil doormeten mogen.
Dan kennen wij de liefde uit den hoge,
al gaat zij verre het verstand te boven.
Wij zullen tot de volle wasdom komen
in Gods verheven naam.

Inge Lievaart (1917) is dichteres van kerkliederen en vrije gedichten.