Liter. Jaargang 2

Christelijk literair tijdschrift

[p. 87]

Ria Borkent
De open ogen van Jan Wit
Gezang 479

Want uit de grootheid en de schoonheid van de schepselen
wordt men door vergelijking hun Schepper gewaar (Wijsheid 13:5)

Gezang 479 uit het Liedboek, Aan U behoort, o Heer der heren, is voor een ontdekkingsreiziger in het gevarieerde landschap van de kerkzang een hoogtepunt: de warme toon van de melodie gevoegd bij de maatschappelijk relevante tekst nemen mij in voor dit gezang vanaf de openingsregel - die klinkt als een votum.

De tekst is geschreven bij psalm 24, Des Heren is de aarde en haar volheid.

God laat auteursrechten gelden op zijn schepping, 't is maar dat wij het weten.

In een tijd dat mensen meer en meer oog krijgen voor de schoonheid en waarde van de natuur - de Vereniging tot behoud van natuurmonumenten telt meer leden dan alle politieke partijen bij elkaar, verenigingen als Greenpeace en de Vogelbescherming groeien en bloeien - lijkt het misschien vanzelfsprekend dat God als Maker van diezelfde natuur algemeen erkend zal zijn, ware het niet dat veel mensen het universum niet beschouwen als iets dat door Iemand gemaakt is.

Dichters, schrijvers, kunstenaars ontvangen prijzen in dit land; God wordt door weinigen als scheppend kunstenaar erkend, laat staan geprezen. De door menselijke geest en vaardigheid gemaakte vormen hebben echter hun origine in de door God geschapen natuur. Ons maken is een afgeleid maken. De Schepper maakte de grondvormen, in die zin is een boom een liturgisch beeld dat wijst naar de maker. Al is de Schepper niet aangesloten bij een aards bedrijf als Buma/Stemra, dat wil niet zeggen dat Hij niet als maker van zijn schepping erkend en ‘beloond’ wil zijn door allen die van zijn schepping gebruik maken. God laat zijn rechten gelden: volgens de dichter David zullen alle volken God huldigen (Psalm 86), volgens de schrijver Johannes zal in alle talen een niet te tellen mensenmenigte God lofprijzen (Apocalyps 7).

Dat de aarde aan God toebehoort lijkt een kreet die bijna niemand meer gelooft.

Het is het credo van de kerk: de aarde met haar steile bergen, koele meren des doods, vaste grond en zee van twijfel behoort toe aan God.

Op aarde is sedert de miskenning van dit eigendomsrecht het open graf een realiteit: mensen sterven en worden begraven, zaad geeft zich verloren op de akker. De woorden ‘het open graf’ in Gezang 479 herinneren ons echter tegelijk aan Christus, de gekruisigde die de Levende is.

[p. 88]

Aan u behoort, o Heer der heren

 

Aan U behoort, o Heer der heren,

 

de aarde met haar wel en wee,

 

de steile bergen, koele meren,

 

het vaste land, de onzeekre zee.

 

Van U getuigen dag en nacht.

 

Gij hebt ze heerlijk voortgebracht.

 

 

 

Gij roept het jonge leven wakker,

 

een tuin bloeit rond het open graf.

 

Er ruisen halmen op de akker

 

waar zich het zaad verloren gaf.

 

En vele korrels vormen saam

 

een kostbaar brood in uwe naam.

 

 

 

Gij hebt de bloemen op de velden

 

met koninklijke pracht bekleed.

 

De zorgeloze vogels melden

 

dat Gij uw schepping niet vergeet.

 

't Is alles een gelijkenis

 

van meer dan aards geheimenis.

 

 

 

Laat dan mijn hart U toebehoren

 

en laat mij door de wereld gaan

 

met open ogen, open oren,

 

om al uw tekens te verstaan.

 

Dan is het aardse leven goed,

 

omdat de hemel mij begroet.

Jan Wit

(Liedboek voor de kerken Gezang 479)

[p. 89]

Het moet ons daarbij niet ontgaan dat de geschiedenis van de paasmorgen plaatsvond in een tuin. Met de woorden ‘een tuin bloeit rond het open graf’ herinnert Jan Wit niet alleen aan parkachtige begraafplaatsen en aan Jezus' graf, zoals hij in het Compendium zegt, maar opent hij onze ogen voor de relatie tussen paastuin en paradijs. Daar bloeit het leven.

Er schuilt expressieve kracht in deze regels, ze wijzen uit boven ons alledaagse bestaan naar de waarheid van het rijk van God. Jan Wit gebruikt - naar het evangelie - zintuiglijk waarneembare beelden uit de geschapen natuur: vogels en veldbloemen melden ons vandaag ‘dat God zijn schepping niet vergeet’, ze zijn beeld van een ‘meer dan aards’ geheimenis.

In dit geheim betrekt de dichter Jan Wit zowel het hart van de mens als de wereld om hem heen.

Wie dit geheim wil kennen heeft open ogen en oren nodig om al Gods tekens te verstaan.

Liturgie is teken. Liturgie speelt zich niet alleen af in de kerk, maar evenzeer - zij het op ander niveau - in de wereld.

Kerkgangers gaan na kerktijd weer de wereld in (behalve de kerkganger uit het omslaggedicht van Liter 7) en nemen deel aan de samenleving. Zullen zij ‘met open ogen door de wereld gaan’?

Dan is het aardse leven goed
omdat de hemel mij begroet.

Tekenen is leren zien. Dat is een ervaringsfeit en hoeveel temeer geldt dit de kerklieddichter die de zingende gemeente het zichtbare voor ogen stelt als een tekening van het onzichtbare.

Jan Wit in zijn kerkliederen doet dat. Zijn ‘bezield vakmanschap’, zoals J.W. Schulte Nordholt typeert, is dienstbaar aan het visioen, zijn taal is expressief, doet een beroep op ziel en zinnen. Zijn liederen zetten mij aan tot kijken en luisteren met door de taal gescherpte zintuigen.

Ria Borkent (1950) is dichteres van kerkliederen en vrije poëzie.