Liter. Jaargang 2

Christelijk literair tijdschrift

[p. 94]

Het erf

Het christelijk-literaire erf behoort niet bewaakt te worden tegen inloop. Het gegrom van het wijdpotige hondje op het omslag van Icarus jrg. 7 nr. 2 klinkt dus ironisch. Zoals ook de titel Het erf van deze bijzondere aflevering met zelfironie gekozen moet zijn, hoewel het eigen erf door de redactie zeker erkend en herkend wordt. Het is een erf en een erfenis, een geestelijk thuis met eeuwenoude wortels. Maar het ligt in een wereld. ‘Wie woont op het erf van het geloof, heeft rondom de ruimte van de landerijen,’ schrijft de redactie.

Het erf bevat, in een aanstekelijke vormgeving, een overzicht van de christelijke literatuur in de laatste tien jaar van de twintigste eeuw. Voor bekenden en onbekenden, voor bewoners en bezoekers van het erf.

Het boeket van overzichten is doorschoten met fris groen. Een interview van Bart van der Griendt met coming poet Len Borgdorff. Een essay van Peter van Dijk over ‘het aangeprate minderwaardigheidscomplex van de christelijke kunst’ (hij citeert Rookmaaker terecht met instemming, en hij pleit voor kunst in de kerk,- maar heeft hij er voldoende oog voor dat een groot deel van het christelijk leven zich buiten de kerkdienst afspeelt en dat dáár de kunst beter doordringt?). Een goed verhaal van Jajan van Daag. Een positieve kritiek van Nienke Westerbeek over Permissie van joke Verweerd.

Dan de overzichten.

‘Het onkruid op het erf’ bevat de jonge honden op het erf. Het laatste woord is hier dus niet gezegd. De taxaties en verwachtingen zijn verschillend. Wam de Moor slaat in Liter 7 bijvoorbeeld het aandeel van Jajan van Daag in Een steenworp afstand over, terwijl Icarus hem een uitblinker in de vervreemding noemt. Van Daag blijkt aan een roman te werken, maar of die uitgegeven wordt, zal niet zozeer aan de moed van een uitgever liggen, zoals Icarus zegt, maar vooral aan jajan van Daags doorzettingskracht om zijn eigenzinnige en vervreemdende christelijkheid te handhaven.

Het erf besteedt de meeste aandacht aan verhalend proza. Onderaan de pagina's passeert, in aanstekelijk geschreven korte profielen, ‘de canon’, dertien romans en verhalenbundels van zeven auteurs: Verweerd, Ter Andere, Westerbeek, Nouwen, Krüger, Bisschop, Langenberg en De Wolf. Op de bovenste helft van dezelfde pagina's komen meer namen en boeken aan de orde: Goslinga, Bavinck, M.R. van den Berg, Van Hemert.

De redactie heeft moeite met de definitie van de begrippen ‘christelijke literatuur’ en ‘literatuur van christenen’. In het ‘redactioneel’ zegt ze dat ze de discussie over deze definitie hier bewust vermijdt. Maar wie een overzicht maakt, doet dat natuurlijk wel vanuit een bewuste of onbewuste terreinafbakening. Hier en daar duiken ook van die bakens op. Zo schrijft een van de redacteuren (wie?) op bl. 15: ‘Zo christelijke literatuur iets is, dan is het literatuur van christenen.’ Dit naar aanleiding van mijn bewering dat Sapuru van Rijke de Wolf geen christelijke literatuur is. Sterker: ik heb het in Koers een heidens verhaal genoemd. Zonder enig bezwaar tegen dat heidense in te brengen, integendeel. Ik

[p. 95]

zette mijn opmerkingen namelijk in het kader van mijn weigering om van een christenschrijver altijd boeken te eisen die christelijk zijn. Het begrip ‘christelijk’ moet bij een boek toch wel slaan op de inhoud, lijkt mij, niet op de levensovertuiging van de schrijver. Nog steeds ben ik geneigd Water naar de Zee van Hans Bavinck tot de impliciet christelijke literatuur te rekenen, hoewel de schrijver zegt geen christen te zijn. Meer moeite heb ik met De zoom van zijn kleed van Roeltje Langenberg. Ik ben het eens met Rien van den Berg die dit boek in Woordwerk 56 een niet-christelijke roman noemde. Maar het mag van mij best onderdeel van ‘het erf’ uitmaken, omdat het gaat over een integere worsteling met de erfenis op de grenzen van het erf. Wel wordt dan weer duidelijk dat het goed is ons rekenschap te geven van definities en erfafscheidingen, zeker in deze Icarus-aflevering.

Het erf geeft verder een helder overzicht van christelijke literaire tijdschriften (waarbij ik me afvraag wat voor christelijks er in hemelsnaam is aan Ruim van Murk Popma en Karel Wasch), van critici (waarbij ik geweldig heb moeten grinniken om een zin over Dirk Zwart en het ontstaan van Liter: ‘Hij stapte over zijn gekibbel met Werkman heen en begon fusiebesprekingen’) en van organisaties als Schrijvenderwijs, Schrijverskontakt en Christelijk Literair Overleg. Waarom onder het kopje ‘critici’ alleen de vier mannelijke Liter-redacteuren een profiel krijgen, begrijp ik niet goed. Enny de Bruijn, Mieke Wilcke en Hans Ester hadden hier ook thuisgehoord. Nu worden ze alleen kort onder het kopje ‘dagbladen’ genoemd.

Het erf heeft ten slotte een reeks profielen en portretten van dichters: Menno van der Beek, Juliën Holtrigter, Hilbrand Rozema, Lenze Bouwers, Henk Knol, Koos Geerds, Ria Borkent, jan de Bas en meer.

Het erf geeft een mooi overzicht in een vlotte vorm en vormgeving. Daardoor zal het zeker prikkelend werken. Maar er is niet altijd evenwicht. Alfred Valstar krijgt meer regels dan Guillaume van der Graft, terwijl de laatste in de jaren negentig verschillende bundels publiceerde en tot een grote herschikking van zijn verzamelde gedichten kwam. Ook begrijp ik niet waarom aan Icarusredacteur Bart van der Griendt, die in vijf jaar vier verhalen publiceerde (met ‘mensenkennis en verteltalent’), een hele kolom gewijd wordt (‘Nog directer dringt het realisme van dejaren negentig zich op in de korte verhalen van Bart van der Griendt’...), terwijl Auke Jelsma, Vonne van der Meer en Piet Los geheel afwezig zijn.

Er ontbreken meer auteurs, die toch in de jaren negentig nadrukkelijk op het erf rondlopen of-liepen. De redactie wilde, aldus het ‘redactioneel’, alles ‘helder op een rijtje zetten’, een ‘balans opmaken’. Dat is voor een goed deel gelukt, maar de missers mogen er ook zijn.

Bij de poëzie is Jaap Zijlstra vergeten (een omissie die de redactie zelf al met spijt heeft opgemerkt), maar ook bijvoorbeeld Anne Schipper en L.J. van den Hengel. Ik mis de oudere dichters J.W. Schulte Nordholt, Nel Veerman, Inge Lievaart en Michel van der Plas, die alle vier in de afgelopen tien jaar belangrijk nieuw werk publiceerden. Wat is de reden dat Huub Oosterhuis ontbreekt, nu Roeitje Langenberg wel is opgenomen?

Ook zoek ik tevergeefs een derde belangrijk genre van de literatuur: de beschouwing. In de jaren negentig werden literaire essays gebundeld van L. Strengholt, Sybe Bakker, Nick Bakker, Guillaume van der Graft, J.W. Schulte Nordholt. En zouden ook christenbiografen niet een apart rubriekje kunnen vormen: Michel van der Plas, Pieter van der Vliet?

[p. 96]

Het erf heeft een forse en nuttige voorzet gegeven voor een overzicht van christelijke literatuur (hoe je die dan ook definieert). Gebruikers op scholen en in leesclubs kunnen er hun voordeel mee doen. Bij het clo bestaat het plan een zo volledig mogelijk overzicht van christelijke literatuur in de twintigste eeuw te maken. Bij de samenstelling daarvan kan men niet om het voorwerk in Het erf heen.

Het erf, speciaal nummer van Icarus, jrg. 7 nr. 2 samengesteld door Rien van den Berg, Peter van Dijk, Hilbrand Rozema en Ronald Westerbeek. Uitg. Boekencentrum, 36 blz.. Icarus kost per jaargang van zes nummers f 42,50 (stud. f 32,50). Los nummer: info tel. [phone].

Hans Werkman