Liter. Jaargang 2

Christelijk literair tijdschrift

[p. 85]

Consorte

Kees van der Zwaard, gewezen predikant, schrijft toneelstukken. We kunnen hem niet bijhouden: in Liter 5 stond al een signalering van de laatste productie (wordt nu opgevoerd) over David, terwijl dit pas de bespreking is van Consorte, over Hosea.

Van der Zwaard schreef een kort toneelstuk (één acte) met de naam Consorte. Het is geschreven in het kader van een project rond het bijbelboek ‘Hosea’, van theaterwerkplaats ‘Ode’. Het is geïnspireerd op het bijbelboek Hosea, maar het is er niet inhoudelijk op gebaseerd. Het bijbelboek is een langdurige schildering van Gods liefde voor het Hem immer afvallige volk Israël. Het beeld van de profeet en de hoer staat in het bijbelboek model voor dit conflict. In het toneelstuk ‘Consorte’ wordt dit beeld verzelfstandigd. Het conflict tussen de hoge roeping van de profeet en de onwillige aardsheid van de hoer is in de bijbel secundair, maar speelt in Consorte de hoofdrol. Het tweede thema in het toneelstuk, de onvervulde idealen in de liefde, kan moeilijk worden gerelateerd aan het bijbelboek. Het is verder niet nuttig dat bijbelboek erbij te halen.

Blijkens één van de motto's die Van der Zwaard meegaf aan het stuk is de titel ervan afgeleid van het Engelse ‘consort’, oftewel ‘gemaal’ Dit woord slaat op God, als gemaal van het volk Israël. Een gefrustreerde gemaal wel te verstaan, zoals Hosea dat ook is. ‘Consorte’ heeft in het Nederlands niet deze betekenis, en dat zal Van der Zwaard zich wel gerealiseerd hebben. In mijn Nederlands heeft ‘Consorte’ iets negatiefs. De mededeling ‘daar komt Harry met consorte’ betekent niet veel goeds, en in deze betekenis kan ik het woord wel plaatsen met betrekking tot dit toneelstuk. Het beschrijft de manier waarop mensen tegen elkaar aankijken in dit stuk: met wantrouwen.

Het toneel is gesitueerd in een bordeel, bevolkt door twee hoeren en hun consorte, een pooier. Hosea is daar te gast. Uit het verloop van het toneelstuk blijkt dat hij zelf ook niet goed weet waarom. Hij spreekt met Gomer, allereerst dus over de vraag wat hij komt doen, dan over het werk van Gomer. Ten slotte vertelt Hosea eindelijk wat hij wil: ‘ik wil niet voor je betalen, maar om je geven.’ Ondanks deze dialoog, houdt Gomer, de hoer, hem op een afstand met de woorden: ‘Je zult eerst moeten ontdekken wat een hoer is.’ Hier wordt de gedachte dat mensen elkaar zonder overgave niet kunnen kennen, uitgewerkt.

Op de andere helft van het toneel vindt gelijktijdig een tweede gesprek plaats, tussen de andere hoer (Evra) en haar pooier (Tig). Evra hoopt, samen met de pooier, na enige jaren hard werken een waardig bestaan op te bouwen. Om nog enige waardigheid over te houden, moeten ze onderscheid maken tussen werk en privé; de liefde in het werk kent geen overgave, geen kussen, alleen liggen, plat. Juist het hameren op de toekomst waarin alles beter moet worden, frustreert ook de pooier; het wijst hem erop dat hij de hoer nu wel materieel, maar niet geestelijk bezit. Zijn bezittersdrang, die hij uitspeelt als antwoord daarop, wordt steeds vormgegeven in het woord ‘kus’, als bevel. Een voorbeeldje (pagina 27):

[p. 86]

Tig: Er wordt hier van niemand
[gehouden
Evra: Dat is zeker overspel? Tig: Kom... Kus.

Dat is erg mooi gedaan door Van der Zwaard; op deze helft van het toneel is de dialoog vaak interessant.

Het opdelen van het toneel in twee helften, parallel bespeeld, heeft natuurlijk een literaire bedoeling. Het idee zal zijn dat de kijkers wat links gebeurt relateren aan wat rechts gebeurt, op hoger niveau graag, zodat er een literaire belevenis ontstaat. Helaas is een dergelijk verband tussen de beide ‘verhaallijnen’ niet altijd aanwezig, of lopen de gesprekken elkaar in de weg. Daarbij hebben Hosea en Gomer zoveel tekst, en ook zoveel meer inhoud in de tekst, dat de andere rollen welhaast bijrollen zijn, althans, op papier. Hoe dat er uitziet hangt af van de spelers. Het is dus de vraag of het literaire experiment met twee podiumhelften iets goeds toevoegt aan het stuk.

Er gebeurt geen fluit in dit toneelstuk, althans, alweer, op papier. Misschien dat op het toneel wel eens iemand gaat zitten, staan, liggen, of een sigaret opsteekt, maar veel meer mogelijkheden heb je niet met deze tekst. Het stuk is haast speelbaar door vier hoofden boven een tafel, of twee tafels desnoods. Voor een theaterstuk is dat minder; er moet wel wat te zien zijn.

Wat ook storend is, is de hier en daar te hoogdravende dialoog. Let op, Hosea zegt:

Ik ben de onrust van de tijd
De achtervolging van de pijn
Ik sterf aan de vrijblijvenheid

Ja, pardon, dat krijg je je mond niet uit op het podium. Dat gelooft niemand, hoe je het ook zegt. Daar zijn meer voorbeelden van. Ook de interacties tussen de verschillende personen zijn evenmin altijd logisch; natuurlijk moeten ze niet voorspelbaar zijn, maar voorstelbaar zou toch mooi geweest zijn.

Aan de andere kant zitten er echt mooie stukken dialoog tussen, waarin dat toontje beter geraakt wordt: lekker lopende, normale tekst, waarachter onnadrukkelijk toch een goeie, diepere laag zit. Zoals dit stukje dialoog tussen pooler en hoer:

Tig: Denk eraan. Alles kost geld. Wie meer
[wil betaalt extra.
Evra: In zo'n keurslijf gaat de aardigheid
[eraf
Tig: We bedrijven hier geen
[liefdadigheid.

Mooi, en vlak erna volgt nog meer moois, dat net al was aangehaald.

Het is niet zo dat Van der Zwaard met dit stuk nu een statement maakt over ‘De Liefde’, over ‘Overgave’ of een dergelijk omvattend thema. Hoe hij het verhaal precies tot een einde brengt doet er hier niet toe, maar het is in elk geval verheugend dat het steekspel tussen Hosea en Gomer niet eindigt in postmodern geneuzel als ‘uiteindelijk zullen we elkaar nooit kennen’ of iets anders banaals. Hosea en Gomer hebben iets veranderd aan elkaar, en het is heel wat als je dat overtuigend kunt neerzetten in zo'n kort theaterstuk.

Van der Zwaard schudt de kussens van de sluimerende gedachten even op; ook gewoon gelezen, als proza, heeft het boekje die werking.

Of het boekje christelijk is interesseert me niet; het is in elk geval niet onchristelijk, en niet afbrekend. Een enkel onvertogen woordje mag je wel verwachten in het bordeel, dat

[p. 87]

geeft wat couleur locale, moet ook Van der Zwaard gedacht hebben. Maar feitelijk houdt hij het keurig. Het stuk is te ongemakkelijk om buiten een elitair cultureel circuit waardering te oogsten.

Van der Zwaard heeft ambities, dat maakt hij wel duidelijk met zo'n toneelstuk. Dat is waardevol. Het stuk is goed, maar zijn ambities zijn hiermee nog niet waargemaakt.

Marius Doornenbal

Kees van der Zwaard, Consorte. Uitg. Narratio, 40 blz., f 15,00

Marius Doornenbal (1970) studeerde Slavische talen en Algemene Taalwetenschap te Leiden en is werkzaam in de computerbranche.