Liter. Jaargang 1

Christelijk literair tijdschrift

[p. 93]

Klaas de Jong Ozn.
Een toepasselijk gedicht

Wanneer ik opsta, 't is zeven uur 's ochtends, moet ik met een aan Frank Daen denken. Ik moet vandaag beginnen aan mijn driewekelijkse poëziekroniek voor het Friesch Dagblad en ik heb mij voorgenomen om daarin aandacht aan hem te schenken. Hij wordt namelijk tachtig en stuurde zijn vrienden en bekenden daarom zijn pas verschenen bundel Af en Toe. Ik zoek wat gegevens over hem bij elkaar, ontdek dat hij precies vandaag jarig is en bel hem op. Hij is niet thuis.

Vorige week zaterdag ontmoette ik hem nog toen we bij Jaap Zijlstra in Amsterdam onze dichtersdag van Schrijverskontakt hielden. Zeven dichters (Willem van der Molen, Roel Brouwer, Inge Lievaart, Frank Daen, Arie Maasland, Jaap Zijlstra en ikzelf) die elk twee nieuwe gedichten hadden ingeleverd, die aan elkaar voorlazen en daarna het een en ander te horen kregen.

Met Frank kregen we een discussie over het woord ‘mistroostig’, dat hij in een bepaald verband gebruikt had. Dat is hij af en toe ook een beetje, maar het weerhoudt hem er niet van nog een aantal mooie gedichten af te leveren. Hij wordt oud, lijdt eraan, maar als een lyricus pur sang weet hij ‘af en toe’ (andere betekenis!) heel goed de tegengestelde gevoelens die dat kan oproepen te verwoorden.

't Is een drukke dag, ik moet veel boodschappen doen en in de tuin werken. De literatuur komt maar af en toe (al weer!) om de hoek kijken. Zo in een gesprek met mijn vrouw die graag Engelse literatuur leest. We krijgen het over de regel Here lies one whose name was writ in water. Op wie slaat dat ook al weer? We zoeken het op in Highroads of English en American Literature en vinden het bij John Keats (1795-1821). We reciteren wat Engelse dichtregels: wat klinken ze mooi!

De krant belt. Volgende week is het Hemelvaartsdag. Of ik een toepasselijk gedicht weet. Na wat bladeren (het is intussen avond geworden) kom ik terecht bij ‘onze’ Inge Lievaart, bij het gedicht ‘Terwijl Hij hen zegende’ dat in dertien regels de verschillende facetten van de Hemelvaart van Christus treffend verwoordt. Het slot:

[p. 94]

 

totdat Hij komt

 

wentelt de aarde onder

 

zijn geheven handen.

Ik mijmer intussen nog wat verder over Hemelvaart, en realiseer mij dat ik er zelf ook over heb gedicht. Over het merkwaardige van zo'n christelijke feestdag, zomaar plotseling temidden van het gewone werk. Als organist moet ik altijd spelen op die dag en elke keer voel ik mij weer vreemd wanneer ik door de stille straten naar de kerk fiets, en het lijkt of ik de enige ben. Ik schreef erover:

Deze hemelvaartsdag sloeg ik over
omgeven door een wolk van getuigen
ontsnap naar een etmaal zonder tijd.

Zo helder was de lucht
dat er zelfs geen wolk was
om U aan het gezicht te onttrekken.

Was het dezelfde zon
die scheen of zijn zelfs
de alleroudste illusies verbrand?

Hoe verlang ik ernaar
om de engel te zien
hem te horen zeggen:
Gij Galilese mannen...

Het zal een jaar of tien geleden zijn dat ik het maakte en ik was het helemaal vergeten. Ik ontdek nu dat het eigenlijk een gedicht over de secularisatie was. Dat brengt mij bij wat voor mij een zeer wezenlijk punt van bezig zijn met poëzie is: woorden en zinnen op laten wellen die meer laten zien dan voor ogen is, tonen wat er werkelijk aan de hand is.

Ik ben opgegroeid in een traditie waarin de overtuiging heerst dat het christelijk geloof te maken heeft met alle facetten van het leven. Als jongen (J.V'er!) las ik al Dr. B. Wielenga De Bijbel, het licht voor de kunst. Over dat onderwerp heb ik in de loop van de tijd zo veel onvruchtbare discussies meegemaakt dat ik het theoretiseren erover meer dan moe ben. Met name als de theologie zich er ook nog mee gaat bemoeien.

Nu ik zelf een kleine tien jaar literair actief ben, ervaar ik bij dat ‘komen van gedich-

[p. 95]

ten’, dat mijn zijn, mijn denken, in elk gedicht verscholen zit. Wanneer je dus bijvoorbeeld als schrijver over literatuur je met dichters bezighoudt, kun je voor het goed begrijpen van hen er niet omheen je met hun levensgevoel, hun levensbeschouwing bezig te houden. Niet met een meetlat, maar wel met een zo goed mogelijk inlevingsgevoel ook gebaseerd op kennis van de tijdgeest.

Vlak voor het naar bed gaan kijk ik even naar de bloknoot die daar altijd ligt, met probeersels. Ik denk dat het wel past bij een literair dagboek om hier eens iets over te schrijven dat niet af is. Waar ook nog iets bij moet. Temeer omdat ik bij het lezen ervan opnieuw iets van die verwondering ervaar, daar heb je het weer:

Gewone woorden heb ik het liefst
ze kunnen lopen over
de rug van mijn hand
ik mag hen aanraken
liefkozen zelfs

(Er stond eerst ‘kan hen aanraken’; ik maakte ervan ‘mag hen aanraken’, maar blijf twijfelen.)

Gewone woorden zijn vrijer
ze dringen door
tot in de verscholen tuinen
van deze stad.

(Ik moet denken aan de stadstuinen waarop je uitkijkt vanuit het appartement van Jaap Zijlstra.)

En zwijgen kan ik niet
langzaam zingen de woorden
mij verder.

Woorden die verder zingen: ik kom ook altijd weer terecht bij de muziek!

Klaas de Jong Ozn. (1926) woont in Leidschendam en was rector van een scholengemeenschap, staatssecretaris van onderwijs en voorzitter van de Unie ‘School en Evangelie’. Poëzie: Even ritselt het papier (1989), Cantus firmus (1991). Verhalend proza: Kiezen (1992).