Liter. Jaargang 1

Christelijk literair tijdschrift

[p. 91]

Meint R. van den Berg
Vissen in Assen

Ruim een half jaar wonen we nu in onze jongste woonplaats Assen. Tegenover ons worden nog een paar flats gebouwd. De eerste gang 's morgens is naar het raam om te kijken naar de activiteiten op het bouwterrein, waar men om 7 uur al volop aan de slag is. Er rijden regelmatig enkele shovels rond. Met hun draaiende lijven, hun continu zich strekkende en weer samentrekkende lange halzen en hun bedachtzaam knikkende laadschoppen doen ze me denken aan baltsende kraanvogels.

Vanmorgen heb ik, na via twee kranten de dagelijkse portie wereldleed tot me genomen te hebben, de lezing beëindigd van de in 1980 verschenen roman van Hubert Lampo, Wijlen Sarah Silbermann. Ik heb me ertoe moeten dwingen het boek uit te lezen. Al na enkele bladzijden had ik de neiging het aan de kant te gooien. Het is verbazingwekkend, dat een boek dat nog geen twintig jaar oud is, wat zijn stijl betreft al zo belegen en oudbakken overkomt. Lampo is ontwijfelbaar een zorgvuldig stilist (hoewel ik hem toch op enkele slordigheidjes betrapte), maar zijn taalgebruik is naar mijn smaak zo geforceerd en gekunsteld, zo gezocht en gezapig en tegelijk ook van een dusdanige zelfvoldaanheid (slechts door die van Harry Mulisch overtroffen), dat het nauwelijks te pruimen is.

Daar komt nog bij dat de inhoud van deze roman, ondanks het quasi-diepzinnige gegoochel met Graal en Carnaval, niets voorstelt: gewichtig aandoende kleren zonder een daarbij behorende keizer van vlees en bloed. Die innerlijke leegheid was me jaren geleden ook al opgevallen bij het lezen van De eerste sneeuw van het jaar uit 1985. Het gevoel van teleurstelling waarmee ik dat boek weglegde, staat me nog duidelijk voor de geest. Toen nam ik aan dat er sprake was van een eenmalig bedrijfsongeval, maar nu begin ik me af te vragen of er meer aan de hand is: heeft de heer Lampo eigenlijk wel iets te vertellen?

Er zijn meer boeken van toch gerenommeerde schrijvers, die ik onverteerbaar vind. De ontdekking van de hemel van Harry Mulisch hoort er ook bij. Kort na de verschijning ervan heb ik ongeveer een derde deel van deze onmenselijk dikke pil kunnen lezen voordat ik het geïrriteerd aan de kant schoof (gooien kost bij een boek van deze omvang te veel energie). De mateloze arrogantie, het esoterische gewauwel en de voze gnostiek die van de pagina's opstegen waren al erg genoeg, maar wat voor mij de deur dicht deed, was de ijzige kilte die dwars door dit alles heen uit het boek naar me toekwam. De juichende recensies heb ik nooit begrepen.

[p. 92]

Vanmorgen heb ik ook aan een preek over Mattheus 5:4 gewerkt. De rabbi van Nazareth feliciteert de treurenden, of, zoals Lucas zegt: hen die nu wenen. Natuurlijk heeft dit wenen niets met sentimentaliteit te maken. Er is een tijd geweest -die van de Romantiek - waarin het sentimentele huilen ‘in’ was. Er werd toen overvloedig gehuild zonder een concrete aanleiding. De lucht was gevuld met zuchten, steunen en huilen. Rhijnvis Feith (dichter van ‘Uren, dagen, maanden, jaren / vliegen als een schaduw heen’) heeft ooit een roman geschreven waarin de tranen van elke bladzijde druipen. Het was een tijd waarin het huilen als een soort gezelschapsspel bedreven werd: samen huilen, ja, gezellig! Zonder huilen was men niet gelukkig. In die tijd zal de zaligspreking aan het adres van de treurenden de mensen bijzonder hebben aan-gesproken. Ze zullen daarbij hebben geknikt en verzucht hebben: ja, het is zalig om te huilen. En ze beseften niet, dat Jezus het niet over huilen als cultuurverschijnsel had, maar over mensen die kapot zijn van het onrecht en het geweld dat de zwakken in de samenleving wordt aangedaan.

Vandaag heb ik ook een bezoek gebracht aan het Drents Museum, waar in een van de stijlkamers de oorkonde (gedateerd 18 maart 1809) te bezichtigen is, waarin Lodewijk Napoleon par la Grace de Dieu et la Constitution du Roijaume Roi de Hollande stadsrechten verleent aan Assen. Van de schilder Willem v.d. Berg (1886-1970) hangt er een heel aardig portret van P.H. van Moerkerken, een inmiddels vrijwel vergeten schrijver. Afgaande op het schilderij, waarop van Moerkerken lezend is afgebeeld, is de man erg bijziende geweest, want hij houdt het boek tamelijk dicht bij zijn ogen in een houding die erg vermoeiend voor zijn armen geweest moet zijn. Van Moerkerken overleed in 1951. De confrontatie met zijn conterfeitsel is een les in nederigheid: vijftig jaar na hun dood zijn de meeste schrijvers onbekende grootheden geworden.

Vanavond kwam er een gedachte over gedachten bij me op: ze zijn als vissen, die even boven het water uit springen en dan verblindend schitteren in de zon, maar daarna weer terugvallen in het water. Een kleine rimpeling in het wateroppervlak is het enige dat er nog even - maar hoe kortstondig! - aan herinnert, dat ze zichtbaar geweest zijn. Wanneer ze niet op het moment van hun luchtsprong zelf worden gefotografeerd (c.q. genoteerd) verdwijnen ze spoorloos. Vissen genoeg, maar helaas heb ik het fototoestel maar zelden bij de hand.

Meint R. van den Berg (1928) woont in Assen, is predikant. Hij publiceerde een tiental romans en verhalenbundels. De jongste zijn Pelgrimage (1992), De twee stoelen (1994), Uitkijken voor het raam (1994), Het huwelijksfeest (1995), De twee getuigen (1997). Poëzie: Apocalypse voor kinderen (1984), Wisselgeld (1995), Klein Bestiarium (1995), Samenscholen tegen de wind (1996), Krottenwijk (1997).