Liter. Jaargang 1

Christelijk literair tijdschrift

[p. 84]

Jaap Zijlstra
Mijn gangen en portalen

Vorig jaar is mijn leven van de ene dag op de andere danig veranderd. Per telefoon kreeg ik op 3 juni het verzoek elke dag voor het Friesch Dagblad een meditatie te schrijven van ongeveer 400 woorden. De volgende dag stond mijn eerste kolom in de krant. Prompt kreeg ik van een vriend de bijnaam ‘pilaarheilige’.

De pilaarheilige begon met het breken van een belofte. Ik, die ooit had gezworen nooit een computer aan te schaffen, bezweek voor de aandrang van de redactie van het fd, ging computeren en verzond dagelijks mijn schrijfsel per modum uit Mokum naar Leeuwarden.

Ik zie geen kans meerdere stukken op één dag te schrijven, dus ook op de 15e mei zet ik mij aan het karwei. Deze week mediteer ik over de gelijkenis van de barmhartige samaritaan en vandaag komt dit op papier:

Waar is god?

Hoe heerlijk is het om te wonen in een burcht van zekerheden! Een heldere dogmatiek is als een hoogommuurde stad waarvan de scherp getrokken contouren zich zuiver aftekenen tegen de hemel. Een veilig Jeruzalem!
Maar de werkelijkheid roept mij weg uit mijn hoge vesting. Ik moet afdalen naar Jericho, de stad van Rachab de hoer, de stad van het tollenaartje Zacheüs, de stad die mij eraan herinnert dat hoeren en tollenaren mij met al mijn dogmatische stelligheden wel eens voor kunnen gaan in het koninkrijk van God. Boven het gevloekte Jericho, door Hiël gebouwd op kinderoffers (1 Koningen 16:34), wappert zowaar de vlag van Gods genade.
Ik heb gezien hoe bij jonge palmbomen een steen in de kruin werd gelegd. Dat is om ze des te sterker en des te rechter te laten groeien. Tegen de verdrukking in. Ik dacht aan psalm 92 vers 13: ‘De rechtvaardige zal groeien als een palmboom.’ De harde omstandigheden maken ons sterk in het geloof...
Dat is allemaal mooi gezegd. Heel poëtisch. Dichters kunnen er wat van. Maar voorlopig bevind ik mij nog in de barre woestijn van het bestaan. Met duizend goede voornemens, dat wel. Want ik ben niet als de priester en de leviet. Ik weet niet welke

[p. 85]

rol Jezus mij heeft toebedacht in zijn verhaal, maar zelf kies ik voor de rol van barmhartige Samaritaan. Wanneer ik op mijn weg een mens in nood tegenkom, zal ik hem heus niet aan zijn lot overlaten.
Het pakt anders uit. Ik ben het zelf die slagen krijgt te verduren, die het onderspit delft, die per slot geen veertje meer van z'n hand kan blazen, hulpbehoevend tot en met.
O heerlijke burcht van zekerheden, wat ben je nu ver weg! Mijn uitroeptekens verleppen tot vraagtekens. Waar is God nu? En waar is zijn grondpersoneel? Priester en leviet gaan aan mijn nood voorbij...
Jezus vraagt: ‘Wie is de naaste geweest van de man die in handen van de rovers was gevallen?’ De dogmaticus antwoordt bedremmeld: ‘Die hem barmhartigheid bewezen heeft.’ Hij kan het gehate woord ‘Samaritaan’ niet over z'n vrome lippen krijgen.
Jezus is mijn naaste. Hij die voor Samaritaan gescholden werd (Johannes 8:48). Hij heeft zich over mij ontfermd. Met inzet van zijn leven. Waar is God? vroeg ik verbitterd. Nu weet ik het. In Jezus klopt het hart van God.

Ik werk meestal tot's nachts half twee en sta 's morgens om half negen op. Als ik de kans krijg slaap ik 's middags een half uur. Vandaag schiet mijn rustpauze erbij in, want een jongeman die ik regelmatig bezoek, belt uit het amc of ik direct wil komen. Hij is aidspatint, nog geen 30 jaar oud, beheerst zijn spieren niet goed meer en is door de medicijnen van een zwijgzaam iemand veranderd in een spraakwaterval.

Hij ligt alleen op een kamer, praat honderduit over z'n belevenissen met dokters en verpleegkundigen en als ik er eindelijk een woord tussen kan krijgen en vraag waarom ik met spoed moest komen, zegt hij: ‘Ik wil naar het stiltecentrum, naar de kapel, we gaan een kaars aansteken en op onze knieën een onze Vader bidden. Ik kan niet slapen en niet eten als dat niet eerst is gebeurd. Wil je een rolstoel halen en me in de kleren steken?’

Door zijn ziekte is hij incontinent. Hij heeft zich bevuild, er is geen verpleegkundige beschikbaar op dit moment. Dus help ik hem onder de douche, trek hem schone kleren aan en rij hem door de lange gangen naar de kapel. Daar lees ik op z'n wens psalm 23 en til hem daarna uit de rolstoel, we bidden op onze knieën samen luidkeels het onze Vader. Als hij eindelijk weer in bed ligt, lacht hij door z'n tranen heen. Hij heeft plezier en verdriet. En ik met hem.

Op de terugweg ga ik langs boekhandel Kirchner aan de Leliegracht waar Agaath met haar grappen over geestelijken mij het bezoek aan het amc een beetje doet vergeten. Ook loop ik nog even binnen bij galerie Petit aan de Nieuwe Zijds. Altijd is daar nieuwe spannende grafiek te zien. Het was mijn voornemen voorlopig geen boeken en grafiek

[p. 86]

meer te kopen, maar ik kom vandaag toch weer met een boek thuis, Genietingen van Ethel Portnoy, en met een aquatint, Hobbelpaard van Michaël Jenkes.

Ik heb besloten vanavond mij te verdiepen in een stapel hele en halve vellen papier met kladversies van hele en halve gedichten. Wat ik schrijf aan gedichten, aan invallen, aan fragmenten, verzamel ik in een map. Af en toe, als ik tijd heb en mijn hoofd ernaar staat, ga ik met de inhoud aan de slag. Veel gaat de prullenmand in, veel wordt aangevuld of herschreven, er worden gedichten voltooid, er worden nieuwe versies geboren. Vaak heb ik wel vijf of zes versies van een gedicht.

Bij één gedicht komt het vanavond tot een definitieve keuze. Het is maanden geleden begonnen met een vreemde inval. Ik zat 's avonds laat bij het drinken van een biertje wat te staren toen opeens deze regel er was: ‘Zo bijgelovig als hij was en zo bijziende ging hij mijn gangen en portalen na.’ Hoe kom je erop. Geen idee.

Ik heb de afgelopen weken geprobeerd het gedicht zichzelf verder te laten praten. Soms sloeg het deze weg in, dan weer die. Vanavond heeft het gedicht me weer te pakken. Ik wik en weeg, schrijf en schrap en houd een versie over waarvan ik weet: dit is een gedicht zoals het zelf wil zijn. Een boutade is het, een ironische klacht. Uit dezelfde pen die vandaag een meditatie schreef. Uit dezelfde man.

Zo bijgelovig als hij was en zo bijziende
ging hij mijn gangen en portalen na,
genoot ik van mijn rust, mijn welverdiende,
dan sloeg hij mij, jawel, hij sloeg mij ga.

En met het avondrood op beide wangen
spon hij voor mij een vers op zijn spinet,
hij zong van kersen door de zon bevangen,
mijn ooft, jawel, is op muziek gezet.

Hoe plechtig las hij mij de hel van Dante,
de schroeilucht echter kwam van mijn patat,
hij wilde in de herfst een meiboom planten,
hij was de graaf, jawel, ik groef het gat.

[p. 87]

 

Ik schikte mij, als zijnde een bediende,

 

ik schikte mij een vrolijk veldboeket,

 

toen riep de jacht mij naar de barre grienden,

 

ik deed nog rap, jawel, een schietgebed.

 

 

 

Waar Rembrandt schetste, omtrent Kostverloren,

 

was ik het haasje en ik sloeg zigzag

 

mijn haken, ach, wie schetst de verse sporen,

 

de riddersporen en, jawel, de ridderslag.

Jaap Zijlstra (1933) woont in Amsterdam, is predikant. Hij publiceerde ruim twintig bundels gedichten, liederen en gebeden. Zijn jongste publicaties: Ik zie je zo graag (1991), De bloei van het licht (1992), Wij komen biddend voor U staan (gebeden, 1993), Hinkelspel (1995), Van harte brengen wij U lof (liederen, 1997).