Liter. Jaargang 1

Christelijk literair tijdschrift

[p. 78]

Sybe Bakker
Gezangen

15 mei 1998: op deze wolkeloze voorjaarsdag trouwen Ab en Ineke. Tijdens de huwelijksdienst vanavond in de Noorderkerk van Groningen moet ik het orgel bespelen. Het is vast een bijzonder stel: enkele dagen geleden al stuurden ze me de liturgie die ze samen hadden opgesteld. De originele opzet was al geroemd door onze predikant, altijd in voor een liturgisch experiment.

Vanmiddag zal ik me in een lege kerk op de dienst voorbereiden. Vooraf ga ik een feestelijk preludium van Buxtehude spelen. Wat de liederen betreft: op de liturgie staan strofen afgedrukt van twee psalmen en van vier gezangen, waarvan twee uit het Liedboek voor de kerken: de nummers 367 en 488a. Het eerste (‘Wij bidden u Gods zegen toe’) heeft de melodie van psalm 121 en het tweede (‘Zolang er mensen zijn op aarde’) die van psalm 140 (of ‘De tien geboden’). Deze laatste wijs roept associaties op met Bachs schrijnende koraalvoorspel ‘Wenn wir in höchsten Nöthen sein’, niet direct een bruiloftsmelodie dus. Waarom hebben ze nou de b-versie van het lied niet gekozen, met de swingende wijs van Tera de Marez Oyens? Het geraffineerde ritme daarvan geeft het lied van Huub Oosterhuis iets vlinderachtigs. Als hommage aan de componiste besluit ik een bewerking van haar dansende melodie tijdens de collecte te spelen. En vooruit, ook een beetje als hommage aan de dichter: het is tenslotte het eerste kerklied dat hij ooit maakte, exact veertig jaar geleden.

Vanochtend ben ik bezig met de voorbereidingen voor een artikel over Het Boeck der heylige schriftuerlijcke Lofsangen van Marnix van Sint Aldegonde. Dit jaar, Marnix' vierhonderdste sterfjaar, wil ik iets schrijven over zijn gezangen, die altijd wat in de schaduw van zijn psalmen zijn gebleven. In de eerste druk van Het Boeck der Psalmen (1580) staan al een paar gezangen, maar dat mag nog geen naam hebben: het zijn dezelfde als die uit het boekje van de concurrent Petrus Datheen, met wat eigen varianten erbij. Pas in de tweede druk (1591) is het raak: daarin staan Marnix' Lofsangen uyt den ouden ende nieuwen Testamente, zo'n twintig bijbelliederen.

Hymnologen en literatuurhistorici hebben er veel over geklaagd hoe jammer het is dat het psalmboek van Marnix nooit officieel is ingevoerd. Het verhaal is bekend: een combinatie van religieuze sentimenten, boekhandelaarsbelangen, synodale kortzichtig-

[p. 79]

heid en muzikaal analfabetisme maakte Marnix kansloos. Maar ik denk dat een ander verschijnsel even betreurenswaardig is: met de afwijzing van Marnix' Psalmen werden ook zijn Lofsangen ter zijde geschoven. Eeuwenlang zou er in de ‘Ghereformeerden Evangelischen Kercken’ op gezangen praktisch een taboe blijven rusten.

In de ub te Groningen ben ik achter een computer gaan zitten om via de Nederlandse Centrale Catalogus (ncc) uit te vinden waar ik een betrouwbare tekst van de Lofsangen zou kunnen raadplegen. Het gaat me om een uitgave uit 1617, waarin Marnix' laatste correcties nog zijn verwerkt. De ncc leidt me binnen in mijn favoriete universum met gegevens en vindplaatsen van twaalf miljoen boeken uit vierhonderd bibliotheken. Het scherm vertelt dat de Theologische Universiteit Kampen B[roederweg] zo'n uiterst zeldzame Elzevier-uitgave uit 1617 bezit! Opgeruimd verlaat ik de ncc.

Voor alle zekerheid selecteer ik uit ‘Andere bibliotheken’ toch nog even de catalogus van de thu Kampen B. Dan doe ik een verontrustende observatie: achter de ‘Aanvraaginformatie’ bij het boek wordt vermeld: ‘zoek’. Ik kijk bij de andere Marnixiana uit Kampen B. Er blijkt nog meer zoek te zijn: Marnix' Godsdienstige en Kerkelijke geschriften, alle delen van de Oeuvres en de Werken, de Bijenkorf, Tafereel der Religions verschillen, zelfs een eerste druk van de Ondersoeckinge uit 1595. Met schrik bedenk ik dat ik vorig jaar Marnix' vierdelige Tableau des diférends de la religion in twee banden heb gekocht: volgens een blauwig stempel waren ze verwijderd uit Kampen B. Heeft een crimineel toegeslagen in de Academiae Theologicae Campensis Bibliotheca? Van Umberto Eco heb ik geleerd dat met name in theologische bibliotheken zich heel erge dingen kunnen afspelen.

Aan de uitleenbalie informeer ik wat het codewoordje ‘zoek’ betekent achter ‘Aanvraaginformatie’: is de informatie dan zoek, of het boek zèlf, of is het misschien een aansporing ter plekke zelf verder te zoeken. ‘Meneer, als er “zoek” staat, moet u zich op het ergste voorbereiden,’ zo is de weinig opwekkende reactie. Ik besluit Kampen te bellen, maar neem me voor te zwijgen over mijn Tableau. Een jonge vrouwenstem stelt me gerust: ‘Echt, er is niets zoek.’ Zou het een Kamper virus zijn? Ik zeg spoedig langs te zullen komen.

In de okw-zaal (Oude Kostbare Werken) kan ik vandaag alvast de uitgave van 1591 raadplegen: die is gelukkig in Groningen aanwezig. En daar zie ik de eerste druk van Marnix' Lofsangen, met de muziek erbij die in nieuwere uitgaven van de laatste eeuwen ontbreekt. Wat blijkt? Marnix deed net als Ab en Ineke: hij gaf de gezangen psalmmelodieën.

[p. 80]

[p. 81]

Bij het Lied van Deborah staat het notenbeeld van psalm 89. En de engelen van Betlehem zingen bij Marnix hun Lofsanck op de Geneefse melodie van psalm 80:

Ind' hoogste heemlen sy den Heere/
Den hoogsten God'/ de hoogste eere.
End op der eirden / overvloet/
Van alle vreed end goeden spoet.
Want Gods behagen met der daet/
Nu op der mensschen kindren staet.

Sybe Bakker (1937) woont in Groningen en is neerlandicus. Roman: Elíberis of het ene spoor (1982), essays: Vuurproeven, over literatuur (1992).