Liter. Jaargang 1

Christelijk literair tijdschrift

[p. 74]

Hans Werkman
Onder biografen

9.00 uur. Ik werk verder aan het levensbericht van Dingeman van der Stoep voor het Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde. Dingeman overleed vorig jaar, 90 jaar oud. Hij woonde 55 jaar op Nassaulaan 21a in Baarn. Af en toe dronk ik daar een kop thee met hem tussen schilderijen van Henk Krijger, Roeland Koning, Bert Bouman en grafiek van Escher. Hij vertelde over Klaas Heeroma, Hein de Bruin, Co Vreugdenhil, Koos van Doorne. Er zijn nu jonge mensen komen wonen. Dingemans schoonzoon Jan Pier heeft daar foto's gebracht van Dingemans interieur. Ze waren er gelukkig mee. Binnenkort krijgen ze ook een paar boeken die Dingeman geschreven heeft, ‘zodat zij zich enig idee zouden kunnen vormen van de vorige bewoner’, schreef Jan Pier me. Zo hoort de mens te leven: zich bewust van de kleine historie om hem heen.

9.30 uur. Ik toets 076-5652313 en feliciteer Frank Daen. Zijn stem klinkt opgeruimd. ‘Je ziet er tien jaar jonger uit,’ zeg ik, en het is de waarheid. Frank is vandaag geen 80 geworden, hij is een zeer verzorgde man die wat ouder wordt. Zijn laatste dichtbundel blijkt steeds weer zijn voorlaatste te zijn.

11.45 uur. Naar het station, ons gloednieuwe station, een enorm stenen scherm met een paar ingebouwde postmoderne grappen: het rare zuiltje bovenin de linkerkantoorflank, de steenrode taartpunten boven de ingang. Ik zet mijn fiets met twee sloten vast tussen de duizend fietsen op het plein en werk daardoor mee aan een postmodern fragment: het surrealistische stilleven van keurig in klemmen geketende rijwielen met zon op duizend sturen. Op het voorplein een bloeiende kastanje. Die is vorig jaar twintig meter verplaatst. Hij staat nog tussen steunbalken, als een jongen met een voorlopig beugelbeen maar met een bos bloemen als hoofd.

12.15 uur. Fluitenkruid en gele mosterd onder Utrecht. De zon schijnt op vier stoelen van rood en blauw draadplastic in een spoorbermvolkstuintje.

Bij Gouda trekt een man met een witte hond zich op een trekpont naar de andere oever van een sloot.

Voorbij Gouda kijkt een grijze ezel tussen boterbloemen naar de trein. Hij denkt: daar gaat een strook koolzaad. Ik lijk Nescio wel.

[p. 75]

[p. 76]

13.15 uur. In de aula van de Koninklijke Bibliotheek, onder de tekst ‘Hebban olla vogala nestas’ ontmoet ik in de Werkgroep Biografie Wam de Moor, Joke Linders, Willem Bouwman, Léon Hanssen. Als we ons in de bijeenkomst alle twintig stuk voor stuk kort voorstellen en ik zeg dat ik net begonnen ben aan de biografie van J.K. van Eerbeek, draait Igor Cornelissen zijn grote kop naar me toe en knipoogt. Hij is een gulle Vutter met een buik en opvallende lippen. Dit is de kennismaking. Hij is Zwollenaar en schreef ooit met kerst een mooi artikel over Van Eerbeek in Vrij Nederland. ‘Ik had nooit van hem gehoord,’ vertelt hij me in de pauze. ‘Ik vond zijn naam bij “Zwolle” in Querido's Letterkundige Reisgids, kort daarna liep ik in de Thomas à Kempisstraat langs zo'n tweedehands-boekenzaakje en wat zie ik? Beumer & Co! Prachtig boek. In zijn eigen straat nota bene.’

Het gaat vanmiddag over de biografie van de slechterik. Was Balthasar Gerards a bad guy? Hij vermoordde Willem van Oranje uit trouw aan kerk en koning, zegt de roomse biografie. Zijn hoofd werd nog in de 17e eeuw in Keulen als reliek aanbeden. Wat is goed? Het is niet slecht de nuances af te tasten, en pas daarna het goede te behouden, als dat mogelijk is.

Igor Cornelissen spreekt over de communistenleider Paul de Groot. De stiefzoon van Paul de Groot had een grote hekel aan zijn stiefvader, maar hij liep er geen trauma van op. ‘Je kunt 't zo gek niet bedenken of hij had er geen last van,’ zegt Igor. ‘Hebt u iets van Paul de Groot geleerd, meneer Cornelissen?’ ‘Ja, hij was een groot viseter, hij zoog zelfs de ogen eruit. Ik heb pas nog op de markt in Zwolle een grote kabeljauw gekocht voor een rijksdaalder. Maar de ogen eet ik niet op.’

Herman Langeveld over Colijn. Heeft hij iets van Colijn geleerd? Ja: hoe je door je beeldvorming te sturen het heel ver kunt brengen. ‘Hebt u meegedacht met Colijn?’ Hij aarzelt. ‘Ik heb wel de context onderzocht, maar ik kan niet met hem meedenken.’ Het doden van die vrouwen tijdens die strafexpeditie was overigens niet uit wraakzucht, maar ‘een vanzelfsprekendheid in de context van de strafexpeditie’. Heeft Colijn er ooit spijt over betoond? Nee, zegt Langeveld. Alleen heeft zijn nichtje Marianne Colijn onlangs, vlak voor haar dood, in Nova gezegd dat oom Hendrik zei: ‘Ik lig er nog wel eens wakker van.’

Marianne Colijn was een traagbewegende, statige, bijgeverfde mevrouw. Haar cosmetica hielp steeds minder tegen haar rimpels. Ze had het profiel van haar oom, ook zo'n neus. Marianne gaf op ‘Schrijverskontakt’ altijd een breekbare rechte hand en een knikje. Ze keek je in je ogen en praatte langzaam en melodieus. We mochten elkaar, omdat we van elkaar wisten dat we 't niet erg met elkaar konden vinden.

Lambert Giebels heeft twee schurken in de aanbieding: Speer en Soekarno. Spetterend vormt hij volmaakte zinnen. Hij beweert dat hij het eerste exemplaar van zijn biografie

[p. 77]

over Soekarno op 27 december 1999 wil aanbieden aan kroonprins doctorandus Willem Alexander in het paleis op de Dam.

Albert Speer was Hitlers architect en had volgens Giebels de doodstraf verdiend. De jongste zoon Albert Speer jr. is ook architect en heeft bij Schiphol gebouwd. Hij haatte zijn vader omdat die hem zijn jeugd ontstolen had. De dochter van Soekarno daarentegen verklaarde haar vader heilig en heeft nog spiritistisch contact met hem.

Onder de borrel (witte kb-wijn in blauwe flessen) spreek ik met Igor Cornelissen af dat hij ook meeloopt als Nelie en ik met Jan Boss en diens vrouw uit Emmeloord op 22 juli een Van Eerbeek-wandeling in Zwolle maken, precies 100 jaar na Van Eerbeeks geboorte. Misschien lopen Reyer Kraan en zijn vrouw ook mee.

18.30 uur. Bij Voorburg staat Hofwijck van Huygens vierkant in de zon. De ramen kijken uit op de Vliet. In het gras langs de Vliet ligt een jongen geheel uitgestrekt en doodstil op een meisje in de zon. Een zwaan schudt zijn snavel.

Na 109 jaar zit het landschap nog vol ingrediënten uit de Mei van Gorter. Bij Zoetermeer margrieten in de berm, en verderop de smakelijke combinatie van zuring, boterbloem en kleine weegbree, een langgerekt broodje-gezond. De zomer is hoorbaar. Het geluid van de wielen van de trein raast door de open ramen, en dat klinkt warm en vertrouwd, alsof ik weer zestien ben en aan het begin van de zomervakantie naar huis ga.

Nog een keer Gouda. De monstrueuze schijven in groen plastic verpakt gras hinderen me. Net of een Ufo zijn wielen in het weiland heeft verloren.

Graffiti op een muur langs de spoorbaan. Slordige krabbels in de marge van de stad: hard hoor knaapjes.

Bij Gouda een lichtblauwe kano half onder water tegen een slootrand tussen fluitenkruid.

In de Gouwe een aangemeerd scheepje met een hoog puntig wit zeil.

Bij Woerden is een man van zijn fiets gestapt en op tien meter afstand in gesprek geraakt met een zwart paard. Als de man afstand houdt, zou hij de biograaf van het paard kunnen worden.

Hans Werkman (1939) woont in Amersfoort, werkt als literatuurcriticus en auteur. Zijn jongste publicaties: de literatuurbeschouwingen Kees & Co (1994), de dichtbundel Hier (1995), de biografie van B. Nijenhuis Spitten en [niet] moe worden (1995) en het biografisch verhaal Uren uit het leven van Ida Gerhardt (1997). Hij redigeerde en werkte mee aan Ons knoop mekaar se veters vas, Literatuur in Zuid-Afrika (1996) en maakte de bloemlezing Wij hebben hier een prima domineetje (1997).