Liter. Jaargang 1

Christelijk literair tijdschrift

[p. 45]

Pieter Nouwen
De plicht om te hopen

Nun ist die Welt dem Händler untertan, und nichts gilt, was sich nicht prostituiert.
Karl Kraus

Het eerste wat ik vandaag hoor is de nieuwe melkmachine van k, aan de overkant van de smalle gracht die ons gehucht doorsnijdt. Ze is eind vorig jaar geplaatst en Tine en ik kregen pas last van het lawaai toen we gingen slapen met de ramen open en geregeld buiten zaten.

Eergisteren heb ik met k over dat lawaai gepraat en hij beloofde er iets tegen te doen. Omdat hij een aardige jongen is en mee op grond van zijn godsdienstige overtuiging ecologisch is gaan boeren, heb ik hem nooit willen vertellen hoezeer ik twijfel aan het milieuvoordeel van zijn exercitie. Want mestpompen, trekkers, melkmachines, tankwagens, verpakkingsmachines en vrachtwagens blijven duizenden energie-calorieën aan brandstof verstoken in ruil voor een liter karnemelk met een voedingswaarde van 300 calorieën.

Iedere keer dat energie wordt omgezet van de ene verschijningsvorm in de andere - bijvoorbeeld van gasolie in tractorkracht of van karnemelk in mensenkracht - gaat een zekere hoeveelheid energie verloren, die nooit meer in dezelfde mate beschikbaar komt. Die onherroepelijk verloren energie wordt ‘entropie’ genoemd.

Het enige zinnige criterium voor economisch handelen is het zo weinig en zo traag mogelijk toevoegen van entropie.

Het enige criterium voor economisch handelen in de wereld op vrijdag 15 mei 1998 is het zo veel en zo snel mogelijk toevoegen van bruto nationaal product. Hoewel? Het gaat nog veel verder. In een land als Nederland is het genereren van economische groei tot levensdoel verheven.

Er ligt een economische theorie klaar voor een laag-entropische samenleving die niet primair is gebaseerd op het rendement van geld, maar die zo rendabel mogelijk gebruik maakt van het mondiale erfgoed. Als dat gebeurt, zullen de nu rijke landen aanzienlijk armer, en de nu arme landen beduidend rijker blijken. Wanneer zal die theorie praktijk worden?

[p. 46]

Vandaag 25 jaar geleden zijn Tine en ik voor de wet getrouwd - de kerkelijke inzegening volgde op 8 september - en dat is aanleiding voor een feestelijke lunch op het terras. Al een week is het te warm voor de tijd van het jaar, bij een droge, noordoostelijke wind. Het lijkt erop dat dit weertype maanden gaat aanhouden, zoals een aantal recente zomers het geval was. Kan de man-made klimaatverandering, die milieurampen en massale migratie zal veroorzaken, nog worden gestopt? Een glas wijn verdringt gedachten over deze vraag.

Omdat we een tweepersoons feestje vieren, beperk ik mijn redigeerwerk voor een tijdschrift tot een halve werkdag. Tegen vieren ga ik met de auto naar Blankenham, waar onze maaimachine is gerepareerd. (Op en neer 14 kilometer. Je kunt je afvragen of dat ecologisch gezien verantwoord is. Nee. Het totalitaire geldgroeisysteem maakt ons allemaal medeplichtig.)

Rijdend over de oude Zuiderzeedijk zie ik links een stuk of tien condensstrepen van verkeersvliegtuigen; richting Schiphol hangt de enige bewolking in een overigens heldere lucht. Ik vraag me af aan hoeveel stralend begonnen lente- en herfstdagen de luchtvaart inmiddels de zon ontneemt. (Toch weiger ik niet in een vliegtuig te stappen.) Ik ben benieuwd of Nederlanders over 25 jaar nog kunnen genieten van twee van de mooiste beelden die ik ken: appelbloesem, casu quo geelrood gerijpte appels, tegen een verzadigd blauwe namiddaghemel.

Dan moet ik denken aan een opmerking in een recent krantenbericht: ‘Vliegtuigen zijn er niet meer om mensen te vervoeren, maar mensen zijn er om vliegtuigen vol te krijgen.’ Het belang van het systeem lijkt het te gaan winnen van de belangen van mensen. Zal de triomf binnenkort compleet worden?

Op de terugweg komen mij vlak achter elkaar twee groepen van zo'n vijftien motorrijders tegemoet. Dat is uitzonderlijk, want deze neo-ss'ers in helmen, leer en laarzen verstoren bij voorkeur de rust op zondag. Dan stormen de Ducati Monsters en Suzuki Bandits ook aan op ons gehucht: een gemeen grommende massa, trillend in de walm van hete uitlaatgassen. Soms stel ik me voor hoe ik een einde maak aan deze hoog-entropische vorm van zinloosheid. Dan zie ik het zonlicht blikkeren op een staalkabel, strak gespannen tussen de leuningen van de brug verderop, vlak na de bocht. Agressie brengt agressie voort.

In hetzelfde gebied èn motorrijden èn wandelen kan niet meer, noch Schiphol uitbreiden èn het milieu op peil houden. Wanneer breekt het inzicht door dat het tijdperk van ‘èn-èn’ is overgegaan in een tijd van ‘of/of’?

De autoradio heeft wat over de kabinetsformatie. Iedereen roept dat het goed gaat in dit land, omdat de computers die de geldmarkten en de effectenbeurzen besturen zo veel winsten noteren. Maar een partij die d66 heet, heeft geen bezwaar tegen de afdrijving

[p. 47]

van ongeboren meisjes en propageert de vrije moord op ouderen. Hoe lang wil een samenleving moord omwille van het systeem - ouderen worden te duur - tolereren?

Thuis lees ik in nrc Handelsblad over het Europees Parlement, dat afgelopen week bedrijven toestemming heeft gegeven octrooi aan te vragen op genetisch materiaal in planten en dieren. Alle leven op deze wereld krijgt een prijskaartje, zodat het tegen winst kan worden gemanipuleerd naar de economische eisen van de dag. De eerste dieren zijn gekloond en er wordt al gesproken over het klonen van mensen zonder hoofd, als leveranciers voor een orgaanindustrie die de transplantatiemarkt gaat bedienen.

Vorig jaar heb ik een fysicus geïnterviewd, die verwacht dat binnen enkele decennia het menselijk brein kan worden aangesloten op een quantumcomputer. Dan lijkt de mogelijkheid mensenbreinen te koppelen niet ver meer, of we dat willen of niet. Want het systeem zegt: Wat technisch kan, gebeurt.

Mensen manipuleren de schepping, zonder te weten welke de gevolgen zullen zijn. ‘Alleen hij die heeft gemaakt, begrijpt,’ schreef de zeventiende-eeuwse filosoof Geulincx. Zolang mensen blijven prutsen aan datgene wat ze niet kunnen maken - en dus ook niet begrijpen - roepen ze het niet te calculeren risico van zelfgemaakte rampen over zich af. Wanneer komt het moment dat ze dàt begrijpen?

In dit verhaal staan zes zinnen met een vraagteken. Tegen het eind van deze lentedag denk ik dat de antwoorden die de komende jaren op die zes vragen worden gegeven, in hoge mate relevant zijn voor het antwoord op een zevende vraag: Wordt de menselijke persoon, opgeroepen door God als een wezen met een sublieme en onvervangbare waarde, nog een toekomst gegund?

Al in 1929 dichtte de woedende Weense satiricus Karl Kraus:

Der Händler, dem das Leben ganz gehört,
hat eure Phantasie in Pacht genommen.

Kunnen wij voldoende vrije inventiviteit herwinnen om aan de totale commercialisering van het leven te ontsnappen?

Zes jaar na Kraus troostte Johan Huizinga: ‘...zolang de verwachting weifelen kan tussen verderf en heil, is het menselijke plicht om te hopen.’

Pieter Nouwen (1949) woont in Nederland (O.) en is journalist. Verhalen: De god in de machine (1991). Romans: De lichtwachter (1993), Het negende uur (1997).