Liter. Jaargang 1

Christelijk literair tijdschrift

[p. 34]

Henk Knol
Dun mekkeren

De stoptrein van Utrecht cs naar Zutphen vertrekt deze vrijdagmiddag precies om negentien minuten over zeventien uur. Het is warm en vol in het kleine compartiment dat het spoor voor zijn rokende afnemers heeft gereserveerd. Een middelbare heer die zijn week erop heeft zitten, doorkruist net iets te achteloos het schommelende treinstel, op zoek naar een meedeinend decolleté. Want, pfff, wat is het warm en vol.

Naast mij zijn twee scholieren neergeploft; een meisje van eigen bodem en een Marokkaanse jongen. Hij is tenger en benadrukt dat hij achttien is. Hij kan zijn prachtige ogen maar niet afhouden van het onmiskenbaar Germaanse blond tegenover hem. Zij is geamuseerd op haar hoede en kauwgumt dat hij hooguit vijftien lijkt. Achter een rugleuning zegt een stem of je al gehoord hebt dat Sinatra dood is. Boven die stem wordt sigarettenrook in een kolkende beweging weggezogen door een open coupéraampje. Het meisje naast mij keurt vluchtig bladzijde zeven van mijn Kopland:

We waren een kleine jongen en een klein dier
we konden elkaar voelen, ruiken, horen en zien
we wisten precies wie we waren

we leefden in een zonlichte tuin onder een boom
we leefden altijd, aan niets kwam een einde

zij is er niet meer en ik ben ver van daar en van
toen, niemand herinnert zich'mij, ook ik niet

zij zou haar kop in mijn kruis moeten duwen
op mijn vingers bijten, appels en gras moeten ademen
in mijn gezicht, dun moeten mekkeren in mijn nek
en met scheve ogen door mij heen moeten kijken

[p. 35]

 

maar zij is er niet meer en ik, ik ben nu en hier

 

met geitje in potlood op papier, een witte droom

 

waarin het is getekend en ontglipt

Zou ze zien hoe zo'n gedicht in elkaar zit, hoe bijvoorbeeld dat voelen, ruiken, horen en zien een echo krijgt in de vierde strofe? Maar ze heeft haar blik alweer afgewend en streelt een kegeltje as van haar truitje. De jongen tegenover haar volgt gretig de beweging van haar hand. Hij heeft zijn eigen witte droom. De rookcoupé is te broeierig voor de gepolijste weemoed van Kopland.

's Avonds blader ik in de tuin door Klaas Gubbels' monografie, op zoek naar het geitje waar Kopland over schrijft. Ik vind het terug als catalogusnummer 136: Geitje uit Brummen 1994. Om precies te zijn: geen potlood op papier maar een aquarel van 26,6 × 24,7 centimeter. Dit moet hetzelfde geitje zijn. Achterin de bundel tekent Kopland aan dat zijn gedicht oorspronkelijk, samen met Gubbels' aquarel, door de Geiten Pers te Brummen is uitgegeven. Gubbels is de Arnhemse Morandi die eindeloos koffiekannen schildert.

Dingen zijn óók eenheden, zelfstandigheden, ‘meneren’ (of ‘mevrouwen’) schreef Jan Hanlo ooit en Gubbels bewijst het overtuigend in zijn koffiepotten. Onder zijn handen worden het bezielde wezens met een eigen karakter: ingetogen, agressief, bazig of vadsig.

Ik loop het huis in en zoek dat andere boekje van de Geiten Pers op, waarin weer een dichter (De Mérode) reageert op het werk van een schilder (Jan Mankes). De laatste heeft vanaf 1911 verschillende studies van geiten geschilderd. In 1914 loopt dat uit op een geolieverfd portret van een jonge geit. Op een voor Mankes ongewoon groot formaat staat het beestje als een onwerkelijke witte droom in een blauwgroenig landschap. Er staan berkjes, er is een meertje en de horizon is een lange rij met bomen. Het is een landschap waarin alles nog kan, al duurt dat niet zo lang meer, maar daar kan die geit niets aan doen.

Gubbels' geit past daar niet in. Zijn geit is meer een nurkse bok met uiers die zich schrap zet. Haar scheve ogen zijn van na de oorlog en waarschuwen: mij hoef je niks meer wijs te maken. Ze lijken sprekend op de ogen van Oidipoes, de jongste van onze twee katten. Ze ligt vlak bij mijn voeten en volgt met haar moordlustige oogjes de voedselvluchten van een koppel koolmezen naar het nestkastje aan de muur van de buren. Mijn achtertuin is haar killing field.

In het nrc Handelsblad van deze vrijdagavond kijkt Kopland achter zijn ziekenfondsbril

[p. 36]

[p. 37]

letje uit een foto bij de recensie over zijn juist verschenen bundel poëziebeschouwingen. Zijn ogen hebben datzelfde waakzame als de ogen van Gubbels' geitje. En zijn mond de weemoed van het landschap waarin Mankes zijn jonge geit kon schilderen. In dat landschap kan Gubbels' geit niet meer grazen, omdat het eenvoudig niet meer bestaat. Er is een granaat met mosterdgas neergeploft. En daarna is elk uitzicht een landschap geworden met zo'n veel te blauwe hemel.

Die veel te blauwe hemel komt uit de slotregel in een ander gedicht van Kopland. Het staat in dezelfde bundel en het is een gedicht bij de dood van de betreurde Herman de Coninck met wie hij zijn poëtica lijkt te delen:

(...) daar waren we
het hartroerend over eens,

poëzie was geluk, het geluk om een paar woorden
te vinden die even bij elkaar wilden horen
voor de dood ons kwam halen

Ik kijk nog eens naar de jonge geit die Mankes schilderde. Zijn blik overbrugt de kleine, gruwelijke eeuw tussen het landschap van 1914 waarin aan niets een einde kwam en de wereld daarna, waarin de lege echo van een oerknal hangt. De vader van die wereld is vervangen door het dubieuze echtpaar Moeder Natuur en Vadertje Tijd. Zegt Kopland. Vadertje Tijd is nogal prominent aanwezig in recente poëzie van Kouwenaar (De tijd staat open), Esther Jansma (Hier is de tijd) en Willem van Toorn (Tegen de tijd). Het zijn geen gedichten waarin nog grote verhalen worden verteld, al beslaan ze soms, zoals bij Esther Jansma, vier pagina's. Het zijn maar wat woorden die even bij elkaar willen horen. Poëzie die hetzelfde geluid maakt als het geitje van Gubbels: een dun mekkeren tegen de kaalslag die de tijd teweegbrengt in een schemerige, onverklaarbaar bewoonde wereld. Bob Dylan zingt er met zijn ongepolijste veteranenstem ook over op zijn laatste cd Time out of mind: ‘It's not dark yet / but it's getting there’

Hetzelfde dunne mekkeren. En Dylan kan het weten. Misschien vind ik daarom Gubbels' geit mooier dan Mankes' geit-van-voor-de-oorlog. Kopland heeft zijn gedicht gewoon bij de verkeerde geit gemaakt.

Henk Knol (1955) woont in Ede, werkt in de jeugdhulpverlening. Poëzie: Toch maar de tuin geruimd (1990), Ander hooglied (1994).