Liter. Jaargang 1

Christelijk literair tijdschrift

[p. 52]

Siem Bakker
Huurkolom
Schrijven aan de toekomst

In 1952 publiceerde Ferdinand Langen Hoe maakt u het? een roman overeen ambitieus groepje jonge schrijvers en kunstenaars dat een tijdschrift wil oprichten. Langen - hij hoopt in 1998 zijn tachtigste verjaardag te vieren - debuteerde in 1938 in het tijdschrift Opwaartsche wegen, behoorde tot de oprichters van Het woorden werkte mee aan vele bladen. Hij wist dus waarover hij het had in Hoe maakt u het?. Welke motieven kunnen ten grondslag liggen aan de oprichting van een tijdschrift? Welke rol speelt geld hierbij? Waarom wil men erin publiceren?

Louis, de hoofdfiguur in de roman, krijgt van zijn vriend Simon, eveneens een beginnend schrijver, de raad elke maand een novelle te publiceren in een literair tijdschrift. Een raad die in 1998 niet erg realistisch lijkt, maar in 1952 vrij normaal geklonken moet hebben. Toen was het nog zo dat literaire tijdschriften maandelijks verschenen. Simon is een handige jongen. Hij weet niet alleen hoe je als aankomend schrijver aan de weg moet timmeren, maar ook hoe aan geld te komen. Binnenkort overlijdt immers de rijke oom van Louis, die het hem toevallende deel van de erfenis maar het beste in dienst kan stellen van de literatuur: ‘Je kunt beter een tijdschrift hebben dan een halve boerderij.’ Volgens zijn kostenberekening zullen hij en Louis er ongetwijfeld geld aan overhouden.

‘Als je tijdschrift straks uit is,’ zei Simon, ‘dan beleef je nog eens een goede tijd. Dan strijk je elke maand een belangrijk honorarium op als redacteur en dan krijg je ook nog je verhalen afzonderlijk betaald. Stel je dat eens voor.’

De intenties van Simon zijn allesbehalve zuiver. Zijn eerste roman is geweigerd en nu probeert hij deze in zijn geheel in hun nieuw op te richten tijdschrift gepubliceerd te krijgen en dat terwijl de uitgever toch tegen hem had gezegd dat er ‘niet genoeg religieus gevoel’ in was, tederheid ontbrak en er wel een beetje zonneschijn in had gemogen. Ook een illustrator, Theo geheten, ruikt zijn kans. Deze wil het letterkundig maandschrift in oprichting voorzien van een prachtig omslag.

‘Jullie zijn geluksvogels,’ zei Theo, ‘jullie hoeven maar een tijdschrift uitte geven om geld te verdienen.’

‘Dat is zo,’ antwoordde ik.

‘Jullie zouden mij best een beetje mee kunnen laten profiteren,’ zei Theo, ‘wij zijn toch vrienden.’

[p. 53]

‘Natuurlijk,’ antwoordde ik, ‘schrijf eens een versje.’

‘Dat is onzin,’ zei Theo.

‘Waarom onzin?’ vroeg ik.

‘Jullie zouden mij het omslag moeten laten maken,’ zei Theo.

‘Een idee,’ zei ik, ‘een uitstekend idee. Dat ik daar niet eerder aan heb gedacht. Natuurlijk teken jij het omslag. het tijdschrift heet De Hark. Het zal je liggen.’

‘Daar is misschien wel iets moois van te maken,’ antwoordde Theo peinzend.

‘Iets moois,’ zei ik, ‘iets prachtigs! Zo'n verrukkelijk stijf houten harkje, weet je. Maar zorg asjeblieft wel voor een beetje speelse achtergrond.’

Ook is er een zeer productieve dichter in het spel, Rudolf. Hij recenseert films en hem is net gevraagd voortaan ook literaire kritieken te schrijven. Niet zonder enige zelfingenomenheid zegt hij tegen Louis, dat hij Simon liever niet in de redactie heeft: ‘een beste jongen, daar niet van. Maar hij mist elke critische instelling. En wat heb je nodig voor een tijdschrift. Voor een goed tijdschrift? Een criticus met gezag [...] iemand met een uitstekend onderscheidingsvermogen. Begrijp je.’

Het tijdschrift komt niet van de grond, want de rijke oom gaat nog lang niet dood. Iedereen houdt iedereen voor de gek in deze roman. Het enige criterium dat geldt, is de commercie, het financiële profijt. ‘Of je nou in velours-chiffon doet of in literaire tijdschriften of in wat anders. Wat maakt dat uit? Het komt toch allemaal op hetzelfde neer.’

Voor redacteuren en lezers van literaire tijdschriften is Hoe maakt u het? nog altijd een leerzame roman. Van een literair, politiek of levensbeschouwelijk programma is bij De Hark niets te ontdekken. Over esthetische en filosofische uitgangspunten wordt niet gediscussieerd. Als De Hark er gekomen was, zou er geen plaats zijn geweest voor redactionele verantwoordingen, polemieken en essays over het werk van tijdgenoten of verwante auteurs in het verleden. Wel zou het blad volgestaan hebben met verhalen en gedichten van de redacteuren zelf en hun vriendjes. Het geldelijk gewin staat immers voorop.

De literatuurgeschiedenis leert ons dat pas later zichtbaar wordt hoe belangrijk bepaalde periodieken zijn geweest. Zo belangrijk, dat voor de cultuurhistorische bestudering van een periode de tijdschriften soms zelfs de beste bronnen zijn. Het is al vaker gezegd: tijdschriften schrijven hun tijd. Ze doen het echter niet in hun eentje. Juist de coëxistentie van diverse programmatische tijdschriften geeft kleur aan een periode, in deze eeuw bijvoorbeeld aan de jaren dertig en vijftig.

Of dit ook geldt voor de jaren negentig, is de vraag. Het literaire tijdschrift is, anders

[p. 54]

dan wel eens beweerd wordt, niet op sterven na dood, er zijn er nog wel zo'n vijftig. Het aantal is niet het probleem, maar wel de zo gewenste combinatie van programmatische herkenbaarheid en hoogstaande kwaliteit van het gepubliceerde werk in één tijdschrift. Een goed literair tijdschrift - de geschiedenis bewijst het - streeft naar een synthese van creatief, kritisch en theoretisch werk. Poëticale standpunten en kritische normen gaan in dat geval vergezeld van creatieve bijdragen die op hun minst een glimp laten zien van de voorgestane literatuur.

Jongere schrijvers nemen hier een voorbeeld aan of wenden zich ervan af. Lezers appreciëren het of nemen een abonnement op een ander tijdschrift. Zulke tot een keuze dwingende tijdschriften zijn tegenwoordig schaars. Woordwerk en Bloknoot stonden ergens voor, hielden het programmatische vaandel hoog. En nu is er nog maar één: Liter. Samen zijn we sterker, hebben ze gedacht.

Van de schrijvers moet het komen, dat staat vast. Laat ze dan wel eerst eens wat honkvaster worden, wat minder zwerven van het ene naar het andere tijdschrift. Laat ze vooral hun visies geven op werk van hun tijdgenoten. Vraag ze voortdurend om een uitgebreide visie op de eigentijdse cultuur en literatuur. Laat de overheid nog alleen die literaire tijdschriften subsidiëren welke erin slagen hun inhoud te stoelen op de genoemde drieledige basis: theoretische, kritische en creatieve bijdragen in onderlinge samenhang. Ik durf te wedden dat een landelijk gedistribueerd christelijk literair tijdschrift, dat Litertoch wil zijn, hoog zal scoren, gesteld tenminste dat ‘de commissie literaire tijdschriften’ van het Produktiefonds niet bestaat uit lieden afkomstig uit de regionen van voortijdig geflopte periodieken als De Hark.

Dr. Siem Bakker (1942) doceert moderne Nederlandse letterkunde aan de Katholieke Universiteit Nijmegen. Beschouwend werk: Literaire Tijdschriften. Van 1885 tot heden (1986), Het literaire tijdschrift Het Woord (dissertatie, 1987). Recent publiceerde hij beschouwingen over Terug naar Oegstgeestvan Jan Wolkers en Hoffman's hongervan Leon de Winter.