Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 31

[p. 139]

Lieber Edward
Rolf Erdorf

Ik begin maar met de Duitse aanhef, want dat is minder klef dan lieve Edward, en hoewel qua functie precies hetzelfde als beste Edward, klinkt er toch nog wat meer gevoel in mee (daar heb je de vertaler in de bocht).

Hoe het allemaal begon? Ik hoop dat ik het me goed herinner. Het was met Wat ik vergat, dat ik voor uitgeverij Carlsen mocht vertalen; in 2003 denk ik. Een prachtig boek over de liefde tussen een kleinzoon en zijn dementerende grootvader, met het verlies al om de hoek. Een liefde die de jongen al bijna was vergeten, maar dan opnieuw toelaat. In het boek speelt een Frans gedicht uit de zeventiende eeuw een rol: Et la mer et l'amour van Pierre de Marbeuf. Het stond ook nog eens netjes achterin het boek afgedrukt, samen met een Nederlandse vertaling ervan. Waar het op neerkomt? La mer en l'amour, die zijn beide vaak amer (wrang of bitter) en gevaarlijk, en wie dat niet wil, moet maar beter veilig thuisblijven. Het gedicht is heel bekend, maar er was in de drie eeuwen dat het bestaat nog niemand geweest die het naar het Duits had vertaald. Ik moest dus zelf aan de slag en het heeft me een jaar tijd gekost om tot de conclusie te komen, dat het onmogelijk was. Na met de Duitse redacteur overeengekomen te zijn om dan toch enkel het Franse gedicht achterin af te drukken, probeerde ik het voor de lol nog een laatste keer. Het werd donker en weer licht buiten, en het wonder was geschied: Und das Meer und die Liebe, sie schmecken so gleich/ herb ist die Liebe und herb ist die See./ Die eine, die andre wird Abgrund dir jäh/ denn beide sind an Sturmtiefen reich.

Over afgronden gesproken: hier meteen twee van mijn grote zondes tegen je. Ten eerste had ik tussendoor een keer tegen je gezegd dat het ge dicht in het Duits toch wel wat beter vertaald moest zijn dan in het Nederlands. Ik bedoelde dat ik de strakke vorm wilde aanhouden, maar had er niet bij stilgestaan dat jij natuurlijk die vertaling had gemaakt. (Tot ik zag hoe je

[p. 140]

keek.) Ten tweede was ik zo blij met mijn eigen uiteindelijke resultaat dat ik nog een klein nawoordje over het gedicht heb geschreven (Marbeuf had het idee van la mer, l'amer en l'amour ook maar gejat, dat wist ik toevallig), en het werd inderdaad mee afgedrukt. Je hebt me mijn botte (en onterechte) opmerking vergeven en ook mijn wijsneuzig nawoord als overbodig schepje bovenop. Beide zou ik nu nooit meer doen.

Het aangename was wel, dat wij met Was ich vergessen habe in 2005 allebei voor het eerst voor de Deutscher Jugendliteraturpreis werden genomineerd. En het boek verscheen ook nog eens in de prestigieuze reeks Junge Bibliothek van de Süddeutsche Zeitung, wat best een eer is.

Ik denk dat ik toen al tegen je grapte: ‘Een vertaler is nooit trouw, want hij doet het met meerdere auteurs. Maar ik wil wel dat jij trouw aan mij blijft!’ Wonder boven wonder is dat tot nu toe gelukt. Hoewel je dat niet altijd naar je hand kunt zetten. Duitse uitgevers beslissen zelf welke vertaler ze kiezen, en als een auteur meerdere uitgevers heeft, is de kans groot dat hij of zij ook door meerdere mensen wordt vertaald. Ik weet dat jij er altijd op aangedrongen hebt om door mij vertaald te worden, en daar ben ik je dankbaar voor. Want ik heb soms toch ook wel fouten gemaakt. Bijvoorbeeld met Een miljoen vlinders, het prentenboek met Carll Cneut. De titel in het Duits bleek moeilijk, want vlinders = Schmetterlinge. Het was mijn voorstel om er Zwei Millionen Schmetterlinge van te maken, vanwege het ritme. (Eine Million Schmetterlinge loopt voor geen meter.) Later - te laat dus - schoot me pas te binnen, dat Hunderttausend Schmetterlinge een veel betere titel was geweest. Qua klank en ritme, en op een kinderlijke manier komt Hunderttausend veel ruimer en fantasievoller over dan al die miljoenen. Jij was niet zo opgetogen over de Duitse titel, maar je hebt er verder geen punt van gemaakt. Het is de uitgever, die over de titel beslist, maar toch.

Verder in ons verhaal: gedichten vertalen, ich hatte Blut geleckt. Zeg maar: de smaak te pakken. Van tevoren geen idee gehad dat ik er misschien talent voor zou hebben. Een beetje althans.

Dat beetje talent leek me genoeg om een vijftal Superguppie-gedichten voor je te vertalen, want je was uitgenodigd voor het Internationales Literaturfestival in Berlijn, en wij vonden dat je daar ook iets van je poëzie in

[p. 141]

vertaling moest kunnen presenteren. Inmiddels weet ik hoe goed jij kunt voordragen, ook in het Duits. In Berlijn was je toen in ieder geval zo overtuigend dat Natalie Tornay meteen de hele bundel kocht: Superguppie, met illustraties van Fleur van der Weel. De zojuist herrezen uitgeverij Boje in Keulen startte toen namelijk een nieuwe poëziereeks: Gedichte für neugierige Kinder. En Superguppy hoorde daar niet alleen bij, maar was zelfs bepalend voor het formaat en het uiterlijk van de hele reeks! De bundel oogstte ook in Duitsland lof en eervolle vermeldingen, en er verscheen nog een tweede: Lieb sein, Superguppy (Superguppie krijgt kleintjes).

Wat ik zo bijzonder vond aan Superguppie: die gedichten zijn echt iets om mee op te groeien. Dus toen ik ze vertaalde, dacht ik: die gedichten moeten ook in het Duits helemaal tot de belevingswereld van kinderen gaan behoren. Twee vaders hebben mij precies dat verteld: een Nederlandse (Henk Pröpper) over zijn zoontje, en een Oostenrijkse (Franz Lettner) over zijn jonge dochter. Beide kinderen waren ermee vergroeid, Superguppie resp. Superguppy waren echt van hen.

Maar ja, dan komt er een commerciële uitgeversgroep en koopt het kleine Boje Verlag, en dan is het gauw afgelopen met zo'n hele poëziereeks. Ongelofelijk frustrerend. Vergeleken met Nederland is Duitsland nog steeds een woestijn voor de kinderpoëzie.

Maar ik heb er meer aan overgehouden, namelijk de wetenschap dat mijn vertaaltalent toch een beetje verder reikt dan een vijftal gedichten. En ik heb veel van je geleerd. Hoe goed jij weet wat je gedaan en gewild hebt met een gedicht. Hoe goed je aanvoelt of dat in het Duits nog hetzelfde is of toch een beetje is verschoven. Hoe precies je dat kan uitleggen. Dat geldt trouwens niet alleen voor je gedichten. Een boek als Wat rijmt er op puree (het Kinderboekenweekgeschenk 2005) moest van jou bijvoorbeeld helemaal op ritme worden vertaald. Het boek heeft in Duitsland niet veel gedaan, maar wel veel met mij, want sindsdien vertaal ik al mijn proza veel meer op klank en ritme. Trouwens, een dichtbundel als Doodgewoon van Bette Westera zou ik zonder jou nooit hebben aangedurfd. Ik ben ontzettend met je gegroeid als vertaler.

Ik moet zo veel weglaten, Edward, anders wordt het te veel. De dagen van de Bluegrass-Liefde en Ons derde lichaam, De gelukvinder, veel prentenboeken en

[p. 142]

ook Toen kwam Sam en De raadsels van Sam. Inmiddels zijn we en-ke-le jaartjes verder, met daarbij een tweede gemeenschappelijke Jugendbuchpreis-nominatie (2015) en één Deutscher Jugendbuchpreis (vorig jaar), en op het Internationales Literaturfestival in Berlijn ben je inmiddels een vaste gast. Je bent vriendelijk, je bent veelzijdig, je hebt oog voor anderen. Voor collega-auteurs evenzeer als voor jonge illustratoren. Voor jullie (twee-eiige) Vlaamse taaltweeling. Dat waardeer ik aan je, evenals je vertrouwen in wat ik met je doe (ondanks wat ik soms met je gedaan heb). Want zo is het wel: vertalers ‘doen’ iets met hun auteurs, en dat is een gevoelige zaak. Er is vertrouwdheid, maar om elkaar telkens weer te vinden, moet er ook een zekere afstand zijn. Teveel aanhaligheid zou uit den boze zijn. Net als tussen onze beide talen trouwens. Maar wij twee hebben geen Nähe-Distanz-Problem, zoals dat in het Duits zo mooi heet. Volgens mij zit dat helemaal goed, en daar heb jij een groot aandeel in.

Aan de jonge auteurs, waarmee ik af en toe vreemdga, vertel ik vaak dat hun core business de Nederlandstalige markt is. Het Duitse taalgebied erbij is mooi, maar bijzaak.

Het zou dus goed kunnen dat ook ik voor jou maar een bijzaak ben. Ondanks je monogame trouw aan mij. Omgekeerd is dat niet zo. (Ik bedoel: ik niet monogaam en jij voor mij geen bijzaak.) Want ik denk dat jij vooral degene bent geweest, die mij tot de kinderboekenvertaler heeft gemaakt, die ik tegenwoordig ben.