Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 31

[p. 89]

De zondagmiddagen in café De Bruine Boon
Over de gesprekken die Edward van de Vendel met Roy Looman voerde voor Het kankerkampioenschap voor junioren
Jaap Friso

Het kankerkampioenschap voor junioren uit 2015 is misschien wel het meest confronterende boek uit het oeuvre van Edward van de Vendel. Het is geschreven vanuit het perspectief van de 15-jarige Max vanaf het moment dat bij hem de diagnose kanker wordt gesteld. Max heeft de ziekte van Hodgkin en krijgt met alles te maken wat bij de ziekte hoort. Van de Vendel beschrijft het hele proces zonder opsmuk. De rollercoaster waarin Max en zijn familie terecht komen. De vele bezoeken aan het ziekenhuis, de behandelingen, de pijn en wanhoop. Maar ook de mooie en hoopvolle momenten. Voor de jongen is het een wedstrijd die hij niet mag verliezen. Max gaat de strijd aan en wint. Maar daarmee is het niet gedaan, er volgt een periode met een terugval en nieuwe confrontaties.

Het verhaal valt vooral op door de vorm waarin het is gegoten. Een rauwe en directe registratie van het ziekteproces van binnenuit. Zoals een patiënt dat waarschijnlijk nooit zelf zou kunnen opschrijven. Het is een boeiende coming-of-age roman die nieuwsgierig maakt naar de manier waarop Van de Vendel te werk is gegaan.

Max heet in werkelijkheid Roy Looman, zo staat hij ook op de cover van het boek. Op de achterflap van het boek staat: ‘Roy Looman vertelde zijn

[p. 90]

levensverhaal aan schrijver Edward van de Vendel. Op basis van hun vele gesprekken schreef Edward van de Vendel dit boek.’

De Bruine Boon

‘Misschien is het leuk om in het café af te spreken waar Edward en ik al onze gesprekken voor het boek hebben gehad. Toepasselijk!,’ mailt Roy Looman, als ik hem benader om te praten over zijn samenwerking met Edward van de Vendel. Het blijkt om café De Bruine Boon te gaan, niet ver van het Centraal Station in Leiden. Een etablissement met twee gezichten. Aan de ene kant een hippe koffietent en in het andere gedeelte de uitstraling van een bruin café. In dat laatste spraken Edward en Roy in 2012 ‘tussen de dertig en veertig keer’ met elkaar.

Roy is inmiddels 23 en komt zelden nog in café De Bruine Boon, maar hij vindt het fijn er weer eens te zijn vanwege de goede herinneringen aan de gesprekken. Hij is sinds kort terug van een jaar Amerika, waar hij voor zijn studie geneeskunde aan de VU was. Tijdelijk woont hij weer even bij zijn ouders maar is op zoek naar woonruimte in Amsterdam.

Edward en Roy hadden een vaste afspraak op zondagmiddag drie uur. Bijna een jaar lang, iedere week, zonder uitzondering. Edward zat al in het café te werken en Roy kwam meestal te laat. ‘Wat wil je, ik was 17, mijn zaterdagavonden waren heftig. Ik heb Edward wel eens geappt dat ik te laat kwam voor het te laat komen.’ Ik vraag naar het vaste tafeltje maar dat is er niet, ze zaten steeds ergens anders, maar het viel wel op. ‘Het personeel was op een gegeven moment nieuwsgierig naar wat we aan het doen waren.’

Edward van de Vendel werd op het spoor van Roy gezet door de bevriende jeugdboekenschrijfster Bibi Dumon Tak. Die leerde Roy kennen voor een project van Kika, de stichting Kinderen Kankervrij, en was onder de indruk van zijn uitstraling en zijn uitdrukkingsvermogen.

‘Ik ben geen lezer en had geen idee wie hij was. Ik kwam er pas veel later achter dat hij redelijk bekend is. Dat heb ik heel lang niet geweten. Hij wist vrijwel alles van mij en ik eigenlijk niks van hem. Het was de eerste maanden alleen maar eenrichtingsverkeer. Dat is later wel veranderd hoor.’

[p. 91]

‘De eerste afspraak was met Bibi erbij. Om te kijken of het klikte. Ik moest wel mijn hele leven met iemand delen dus dat was een voorwaarde. Ik had al snel door dat het een goede match was.’

‘Edward is ingetogen en rustig en ik ben enthousiast en extravert. Dat komt goed uit want ik moest vertellen en hij schrijven. Het ging vanaf het begin heel organisch. Edward legde de macht meteen bij mij door te zeggen: “We gaan doen wat jij wilt, in jouw tempo.” Ik denk dat dat voor mij het belangrijkste is geweest.’

‘Ik durfde mijn hele ziel en zaligheid op tafel te leggen. Het was ideaal dat ik in deze situatie iemand sprak die ver van mijn persoon en omgeving af stond. Als Edward een familievriend was geweest, had het boek er niet zo gelegen. Hij kon van een afstandje naar me kijken. Pas na een tijdje kwam ik er achter wat ik het fijnst aan Edward vond: hij heeft nooit een oordeel over me gehad. Hij heeft niet gezegd: “Waarom doe je nou zoiets?” Hij heeft het verhaal helemaal bij mij gelaten en dat voelde supergoed.’

Echte gesprekken

‘Ik heb gezegd: “Gooi alles er maar in.” Er was niks waarvan ik wilde dat het er niet in kwam. Ik had sowieso weinig schaamte meer. In zo'n ziekteperiode kom je zo dicht bij jezelf, mijn energie kon niet naar oppervlakkige emoties als schaamte gaan. Dat was ideaal voor het boek. De enige eis die ik had, was dat het niet te romantisch werd. Het moest rauw en puur zijn. Ik had de film The fault in our stars naar het boek van John Green gezien en zoiets moest het niet worden. Dat heb ik expliciet gevraagd: “Overdrijf het niet, maak er geen tranentrekker van.” Ik realiseerde me dat die wens nadelig kon zijn voor de spanningsboog, en misschien ook wel de verkoop. Het resultaat is een goede balans, dat heeft Edward uitstekend gedaan.’

‘Tijdens de “tweede ziekte” spraken we veel over mijn ziekte (na de succesvolle behandeling van de kanker komt Roy in een geestelijke crisis terecht die in het boek “de tweede ziekte” wordt genoemd - JF). Edward moet gemerkt hebben dat ik toen nog diep in de put zat en heel down was. Misschien waren de gesprekken met hem wel de beste therapie die ik me kon wensen. De timing was voor mij en voor het eindresultaat van het boek heel erg goed. Edward zat tegenover me en ik was heel veel aan het praten. Hij

[p. 92]

was de psycholoog die niet oordeelde, maar luisterde. Door die gesprekken lukte het me langzaam de chaos in mijn hoofd te beteugelen. Ik kon alles in de juiste laatjes leggen. Edward heeft dat proces van heel dichtbij meegemaakt; mijn ontwikkeling naar volwassenheid. Hoe ik met mezelf in de knoop zat, mezelf vermande en weer opbloeide.’

‘Edward zat altijd te schrijven en heeft drie dikke notitieboeken vol gemaakt. We kwamen in een soort ritme. In het begin zei hij vaak: “Rustig Roy, rustig,” als ik zat te stuiteren. Dan kon hij het niet bijhouden met schrijven. Ik voelde dat steeds beter aan. Hij knikte vaak, wat ik interpreteerde als: “Ga door, kom op.” Dan wist ik: “Dit is productief” en vertelde ik verder. Hij heeft nooit nee geschud, zo van: “Dit heb ik niet nodig.” Hij heeft me nooit tegengehouden, nooit het gevoel gegeven dat iets niet interessant was.’

‘Ik heb mijn verhaal niet chronologisch verteld, het ging van hot naar her. We begonnen in het heden, met hoe ik me toen voelde. Na een paar maanden voelde ik me wat beter en kwam er meer lijn in het gesprek.’

‘Het waren absoluut gesprekken. Edward vroeg soms wel door. Als schrijver heb je natuurlijk een soort instinct en daar heeft hij gebruik van gemaakt. Dat was nooit vervelend. Ik kon ook altijd weer op dingen terug komen. Edward wilde het hele plaatje. Veel dingen zijn niet in het boek gekomen, maar hebben wel geholpen om de rest vorm te geven.’

Openheid

‘Ik heb ook heel vervelende dingen gezegd en gedaan, die staan ook in het boek. Dingen waarvan hij had kunnen zeggen: “Had je niet moeten doen.” Doordat hij dat niet deed, kon ik alles vertellen en hield niks achter. We hebben veel gelachen en ik denk niet dat Edward het als werk heeft gezien. We bouwden een vriendschap op. Ik heb er altijd van genoten dat ik het met iemand kon delen die niet oordeelde.’

‘Hij was tijdens de gesprekken nog niet aan het schrijven, alleen maar informatie aan het verzamelen. Hij had wel ideeën en was bezig met een concept. Ik kon een beetje meekijken, al heeft hij een ontzettend lelijk handschrift. Dan stond er weer een raar pijltje in de tekst dat het een met het ander moest verbinden. Uiteindelijk heeft hij geloof ik heel veel dingen genummerd om te ze groeperen.’

[p. 93]

‘Met de titel van het boek had ik wel moeite omdat het niet waar is. Kanker is geen kampioenschap, het is een fucking loterij. Ik dacht aan de mensen die iemand aan kanker zijn verloren en dit boek in de winkel zien liggen. Alsof je naaste heeft verloren. Edward en de uitgever wilden het graag en ik ben er in mee gegaan omdat het wel een rode draad is in het boek. Het klopt met de persoon die ik in het boek ben. Een brutaal gozertje van zestien dat niet tegen zijn verlies kan en het ook niet allemaal precies weet. In dat perspectief past het. Het is het begin van het boek en geeft de lezers de ontwikkeling mee die ik heb doorgemaakt. Ik vind het belangrijk dat in het boek terugkomt dat ik het niet daadwerkelijk als een wedstrijd zie.’ (De eerste zin van het boek staat ook op de cover: Dit is het ziekste spelletje dat ik ooit heb gespeeld - maar ik kan ongelooflijk slecht tegen mijn verlies, dus ik ga niet dood. Dan weet je dat alvast.)

‘Ik heb het lezen van het manuscript een tijdje uitgesteld. Ik was wel benieuwd, maar kende het verhaal al en misschien was ik er ook een beetje bang voor. Omdat je toch alles weer gaat herbeleven. Edward zei tegen me: “Het is misschien niet fijn om te lezen, maar je moet het wel doen.” Het heeft maanden geduurd tot ik een beetje aangeschoten na een avondje uit het boek in één ruk heb uitgelezen. Het beviel, ik vond dat er niks aan moest worden veranderd en heb Edward een berichtje gestuurd: “Ziet er goed uit, succes ermee.”’

‘In het dankwoord schrijft Edward dat het ongelooflijk is hoe dichtbij ik hem heb laten komen. Dat is vooral een compliment aan hem, denk ik. Vrienden zeiden na het lezen: “Het voelde echt alsof jij het was, ik kon je er helemaal in herkennen.” Dat geldt voor mij ook: ik zie mijn stem er in terugkomen, het is mijn taal. Het is allemaal waar, alleen de volgorde klopt niet altijd. De tijd is geklutst.’

‘Als ik er nu naar kijk, is het alsof het over mijn kleine broertje gaat. Ik ben een stuk verder. Het boek was ideaal om de mensen om me heen te bedanken. Je kunt een biertje voor je vrienden kopen of een bos bloemen voor de familie, maar met dit boek kon ik ze iets heel persoonlijks geven dat een heel leven meegaat. Tien positieve recensies konden er niet tegenop dat mijn moeder het een mooi boek vindt.’

‘Ik studeer nu medicijnen en kinderoncologie voelt als mijn roeping. Jammer genoeg vind ik het interessant. Het was gemakkelijker geweest als

[p. 94]

dat niet zo was. Ik weet wat kinderen doormaken en wat papa en mama meemaken als de diagnose wordt gesteld. Dat gaat nog heel vaak confronterend worden, maar ik kan mijn ervaring als patiënt ook goed gebruiken. Ik weet dat artsen niet alles hoeven te weten, dat ze niet altijd die krachtige persoon hoeven te zijn.’

Edward

‘Ik weet echt niet hoe ik Edward moet omschrijven. Het is een compliment als je een persoon niet direct kunt omschrijven, dat betekent dat er een gevoel bij komt kijken. Edward is vooral een warm mens, heel vriendelijk, heel rustig, niet oordelend. Ik ken in mijn leven niemand zoals Edward en ben heel blij dat ik hem heb leren kennen. Ik spreek hem nog geregeld. Hij is oprecht geïnteresseerd in hoe het verder gaat met de jongen uit het boek. Maar er is nu ook ruimte voor zijn verhalen, ik heb hem nu ook leren kennen. Ik zei laatst: “Misschien moet ik nu een boek over jou schrijven.”’