Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 30

[p. 130]

Sjakie en de grote klok
Sjoerd Kuyper

In het jaar 1979 had ik nog nooit van Jacques Vriens gehoord. Nu is het 2016 en ik ben zevenendertig jaar zijn vriend. We zijn ruim over de helft. Van wat dan ook. Van alles. In 1979 was Jacques een schoolmeester van drieëndertig en ik een dichtertje van zevenentwintig. De NCRV nodigde ons uit om te komen praten over hun jeugd-tv-serie De Grote Klok. Ze hadden nieuwe scenario's nodig en wilden bezien of wij die samen konden schrijven. Ik dacht: hoe kun je in godsnaam iets sámen schrijven? Jacques had twee kinderboeken gemaakt en ik één. Per ongeluk, ik, voor het geld. Ik was dichter, ik schreef verzen voor grote mensen. Zo zwaarmoedig, daarvan vielen kinderen dood uit bomen. Toch ging ik naar de NCRV, want het leek me spannend om voor televisie te schrijven en lekker om rijk te worden. Dan maar samen. Met Friep. Of hoe die kerel ook mocht heten.

De kantoren van de NCRV waren gevestigd in een sjieke villa, maar de mensen van de jeugdafdeling zaten in houten noodgebouwtjes achter in de tuin. Met muren van karton en ramen van plastic folie en de tafel en de stoelen moesten we zelf knippen en plakken voor we konden gaan zitten. Daar ontmoette ik Jacques en we werden subiet aangenomen. We hoefden geen kunstje te doen, geen liedje te zingen, ze vroegen ons niet eens het alfabet op te zeggen. We gingen meteen aan het werk. Met de redactie verzonnen we onze eerste aflevering en Jacques vroeg: ‘Tjeerd, wil jij het begin schrijven of liever het einde?’ ‘Het begin,’ zei ik, ‘dan doen we het volgende keer andersom.’ Zo begon het. We hebben samen drie seizoenen geschreven, eenentwintig afleveringen, zeventieneneenhalf uur televisie.

De Grote Klok was Het Klokhuis avant la lettre. De naam zegt het al. Het verhaal speelde zich af in de drukkerij van een lokale krant - geestige scènes onderbroken door documentaires over actuele onderwerpen. De afleveringen duurden vijftig minuten. Er was nog veel tijd in de wereld. Waar je ook keek,

[p. 131]

overal zag je tijd. Nu moet je die zelf maken. Guus Luijters had jaargang 1978-1979 geschreven, maar hij ging voor Playboy werken en stelde mij voor als zijn opvolger. Hoe ze aan Friep kwamen weet ik niet. Wij erfden de kale redacteur Koos van Amerongen en de oeroude drukker Joris Dirks. Maar we moesten vernieuwen en schonken het leven aan Doortje Berenkuil, het nichtje van Dirks dat de redactie kwam versterken, en een jaar later vervingen we kale Koos door koele Pim. Die pubermeisjes deed smachten, zo bleek al spoedig. Er slopen meer types binnen: mevrouw Onwel, opa Balthasar Gerards en talloze edelfiguranten die allen gespeeld werden door... Jacques! Op één na. Zij bezorgden de kinderen het Genoegen. Opdat ze zouden blijven kijken als het Nut werd vertoond. In mijn jeugd had je De verrekijker en die deed alleen het Nut maar dat gaf niet want toen had je nog geen Genoegen. De eerste aflevering van Het Klokhuis werd uitgezonden op 3 januari 1988, bijna tien jaar later. Trendsetters waren we, maar aardige trendsetters. Want wisten wij veel.

Ik heb nooit kunnen denken dat ik zo oud zou worden dat ik nog eens op het internet zou moeten zoeken naar iets wat ik zelf geschreven heb. Om te kijken waar het over ging. Maar Jezus, wat kun je daar weinig vinden over De Grote Klok. Iemand schrijft zelfs: ‘Heel lang heb ik gedacht dat ik die serie zelf verzonnen had, want wie ik er ook over aansprak, niemand kon zich er iets van herinneren.’ Lekker is dat. Om te lezen. Als trendsetter. Maar ik weet er zelf ook niks meer van! Eén zin kan ik me herinneren. Daarover straks. Mijn scenario's heb ik aan het Letterkundig Museum in bruikleen gegeven. Maar om daar nou aan te kloppen om te vragen of ik het archief van Sjoerd Kuyper in mag zien en ze zeggen dat ze nooit van Sjoerd Kuyper hebben gehoord en je zegt dat die toch echt heeft bestaan en geschreven en ze zeggen oké dan, we zullen het voor u opzoeken, wat is uw naam? Nee.

Maar ik kan nog de telefooncel in Hilversum aanwijzen waarin ik na afloop van de eerste vergadering naar huis belde. Nou ja, de plek waar hij stond. De schroeiplekken van mijn woeste dans staan nog in de tegels. ‘Ik heb hem, ik heb hem!’, kraaide ik. ‘Ik heb de klus! En ik krijg, ik krijg...’ Het bedrag zat als een biljartbal klem in mijn mond. ‘Zevenhonderdvijftig gulden per aflevering!’ Zo veel geld had ik nog nooit op mijn tong gehad. ‘En die Friep lijkt een goeie vent,’ zei ik. ‘Hij heet trouwens niet Friep maar Frieps. Met een s.’ Toen was mijn kwartje op.

[p. 132]

De eerste afleveringen die Jacques en ik schreven heb ik bij de buren gezien, omdat Margje en ik geen tv hadden. Voor het tweede seizoen kochten we een toestelletje met voelsprieten dat we in de kruipruimte van onze woonark verstopten omdat we geen zin hadden om kijk- en luistergeld te betalen voor zeven keer vijftig minuten per jaar. Het derde seizoen zag ik alle afleveringen in een café in Haarlem. Met mijn vader. Ik gaf moderne Nederlandse letterkunde aan de KLOS aldaar. Mijn vader was onderdirecteur van de school en had mij ingehuurd. Ja, jongens en meisjes, nu moeten jullie googelen: subiet, nut en genoegen, kijk- en luistergeld, kwartje, telefooncel, KLOS, waard, genever... We liepen 's woensdag na schooltijd het café binnen, vroegen de waard of de tv aan mocht, bestelden oude genever, keken en lachten. ‘Heeft mijn zoon geschreven,’ zei mijn vader. En hij wees naar mij.

Het was de kunst, daar kwamen Jacques en ik al gauw achter, om onze teksten zo laat mogelijk in te sturen. Bij voorkeur één dag voor de opnames. Dat ze geen tijd hadden om ze af te zeiken. Gewoon de dag na de redactievergadering jouw deel van het script schrijven en dat vervolgens drie weken laten liggen. Dan pas opsturen. Per posterijen. Fax en mail bestonden nog niet. Ik weet dus niet meer wat we schreven, maar nog precies hoe we het deden. Jacques zat in Abcoude en ik in Neck, of op de achterbank van een rode Pontiac Sunbird ergens tussen Iowa en San Francisco, en Jacques begon of ik begon en de ander schreef het tweede deel. En dat sloot altijd naadloos aan bij het begin. Alsof ik Jacques werd als ik schreef en hij mij. Of dat we alletwee Jacques waren. Of alletwee Sjoerd. Samen één schrijver.

Er was maar één gigantisch verschil tussen ons beiden: Jacques hield van acteren en ik haatte het. Hij speelde schoolmeesters en inbrekers dat het een aard had. Soms kreeg ik de indruk dat hij alleen maar schreef om zijn teksten hardop op toneel of voor de camera te mogen uitspreken. Terwijl ik schreef en schrijf om niets te hoeven zeggen. Toch hebben ze me één keer te pakken gehad. Ik had een scène geschreven waarin Joris Dirks een roze brief van een meisje van vroeger krijgt. De postbode haalt de envelop onder zijn neus door en zegt: ‘Wat ruikt de liefde toch lekker, 's ochtends vroeg.’ ‘Die doe jij Sjoerd,’ zei de regisseur. Nooit geweten dat ik zo'n groot hoofd had. Ze konden in het magazijn geen pet vinden die mij paste. Ik kreeg een kleintje dat wankel op mijn kop stond. Als een vaas met rozen. Dus terwijl ik acteerde moest ik ook nog eens doodstil staan. En daar kwam bij dat die Dirks

[p. 133]

gespeeld werd door zo'n ouwe acteur die dacht dat ik aan het toneel wou en me keer op keer verraste met een verkeerde clou. Om me in de war te brengen. Opdat ik zou zien wat een zwaar vak hij had. Dat had hij bij Vrieps moeten doen! Die wou de planken op. Nee, die was op de planken geboren.

Maar waar gingen die eenentwintig afleveringen toch over? Ze zijn verdwenen in het afvoerputje van de tijd. Op internet las ik dat in de laatste het hele pand van De Grote Klok in vlammen opging. Wie had dat verzonnen? ‘Van de brand bij De Grote Klok herinner ik mij niets meer,’ schrijft Jacques desgevraagd. ‘Hebben we echt de boel in de hens gezet? Dat is een heel grof einde. Ik herinner me wel dat we het schuurtje van opa in de lucht hebben laten vliegen. Die ouwe maakte illegaal vuurwerk of zoiets. Is dat het misschien?’ De laatste aflevering werd uitgezonden op 5 mei 1982.

Daarna hebben we nooit meer iets samen geschreven, maar wel ontzettend veel samen gedaan. Feestgevierd, om niks, nou ja, omdat we leefden en mochten schrijven wat we wilden; over de kinderen gepraat, de kleinkinderen; naar de koffiezetapparaten van Jacques gekeken; gigantische stukken door de natuur gesjouwd, door de Peel, de bossen van Bakkum, de heuvels van Gronsveld, de duinen van Bergen. Want hoe inniger de vriendschap werd, hoe verder we bij elkaar vandaan verhuisden. Jacques naar het zuiden, ik naar het noorden, stapje voor stapje, dan hij weer, dan ik weer, tot we bijna niet verder konden. Die avonturen moeten maar eens worden verteld als we op driekwart zijn. Ruim. Van wat dan ook. Van alles.