Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 30

[p. 79]

‘Over the bridge’
Een vriendschap tussen Nederland en Letland
En Jacques Vriens kwam regelmatig over die brug
Silvija Tretjakova

Al meer dan twintig jaar is er een intensieve vriendschapsband tussen de Letse sectie van IBBY (International Board on Books for Young People) en de Nederlandse IBBY-sectie. Deze vriendschapsband kreeg vorm in de oprichting van het Centrum voor het Kinderboek, dat eerst in een gebouw in de binnenstad zat, maar nu een integraal onderdeel is van de nieuwbouw van de Nationale Bibliotheek in Riga. Zonder de financiële en promotionele ondersteuning van IBBY-Nederland was dit centrum er waarschijnlijk nooit gekomen.

In de loop van de jaren zijn er veel projecten ontwikkeld in Riga met steun van IBBY-Nederland. In Letland is nu een goed functionerende kinderjury, waarbij ook volwassenen worden betrokken. Er hebben veel kisten met tekstloze prentenboeken met verwerkingssuggesties door heel Letland gereisd. Er zijn boekjes en posters ontworpen, werkgroepen gegeven door Nederlandse illustratoren (Alex de Wolf, Philip Hopman, Gitte Spee), lezingen (Truusje Vrooland-Löb, Jant van der Weg-Laverman) en nog veel meer. Een levendige vriendschapsband.

Pāri pār tiltu

Jacques Vriens bezocht Letland voor de eerste keer op 15 mei 2009 gedurende de ‘Dutch Days for Latvian Children’, een onderdeel van een jaarlijkse conferentie over kinder- en jeugdliteratuur en bibliotheekwerk. Jacques Vriens was toen al bekend bij de Letse lezers van een boekje met onder meer verhalen van hem, maar ook van Hans Hagen, geïllustreerd door Alex de Wolf, dat IBBY-Nederland had gemaakt en dat op alle bibliotheken aan kinderen was uitgedeeld. In het boekje stonden ook verhalen van twee Letse auteurs, Andra Neiburga en Maris Rungulis. De opzet was

[p. 80]

om met realistische verhalen over het dagelijks leven van kinderen te introduceren voor kinderen in Letland. De twee verhalen van ‘Meester Jaap’, mooi geïllustreerd door Alex de Wolf (Alekss de Volfs) werden direct erg bekend.

Er werd in kinderboekenland in Letland over ‘Meester Jaap’ gesproken. Dankzij een uitstekende vertaling van Inese Paklone had ‘Meester Jaap’ Letland veroverd. En dankzij de door medewerkers van de Centrum voor het Kinderboek gemaakte lessuggesties werd het boekje ook veelvuldig in bibliotheek en op school gebruikt.

Poëzie posters

En in 2003 was Jacques Vriens ook al onderdeel van een gemeenschappelijk project. In het kader van het vijfjarige bestaan van het Centrum voor het kinderboek werd een poeziëposterproject ontwikkeld. Voor alle biblio-

[p. 81]

theken in Letland en voor enkele andere instellingen werd een set van zes poeziëposters samengesteld. Van de zes posters zijn er drie met een gedicht van een Nederlands auteur, geïllustreerd door een Letse illustrator, en drie posters met een gedicht van een Letse dichter, verbeeld door Nederlandse illustratoren. Naast een set posters in het Lets verscheen er ook een set in het Nederlands. Eén van de meest ontroerende posters was die van Jacques Vriens:

Meneer zegt streng: ‘Opgelet!
Ik leg die som nog éénmaal uit,
en nu écht voor de allerlaatste keer.’
Ik denk aan mijn konijn
Mijn konijn is ziek.
Hoe zou het met hem zijn?

Meneer zegt streng: ‘Hé, doe jij niet mee?
Zo bereik je nooit wat in de maatschappij!’
De maatschappij?
Ik denk alleen
aan dat konijn van mij

Meneer zegt streng: ‘Nu is het uit!
Ga jij maar op de gang!’
Ik ren naar huis,
naar mijn konijn
en aai hem sommen lang.

‘En die éne som dan,
daar komt dus niets meer van?’
Ach meneer,
die komt wel een andere keer....

Jacques Vriens

[p. 82]

Meester Jaap

Toen Jacques Vriens dus in 2009 in Riga aankwam was hij, en zijn ‘Meester Jaap’, al bekend bij de Letse kinderen (en volwassenen). Op 15 mei 2009 werd de Letse vertaling van een keuze uit de ‘Meester Jaap’ verhalen (37 verhalen) gepresenteerd. Inese Paklona die de drie ‘Meester Jaap’ verhalen in Pāri pār tiltu al had vertaald, nam ook de vertaling van de andere verhalen voor haar rekening. Uitgeverij Liels un mazs (groot en klein) maakte er een bijzonder mooie uitgave van, met nieuwe illustraties,

‘Het is een heel bijzonder gevoel om verhalen die je zelf hebt geschreven nu in een boek te krijgen in een taal die ik helemaal niet kan lezen’, vertelde Jacques Vriens tijdens de presentatie op de Letse boekenbeurs in Riga. Ook vertelde hij hoeveel van zichzelf er in de personage ‘Meester Jaap’ zat. Voor iedereen ging ‘Meester Jaap’ echt leven en ondanks dat er steeds tussendoor even vertaald moest worden, hingen de kinderen aan zijn lippen.

Misschien wel de meest opmerkelijke observatie van ‘Meester Jaap’ kwam van de schrijfster Inese Zandere: ‘Voor Letse lezers is “Meester Jaap” zeker een beetje gek, misschien wel onmogelijk. Een mannelijke leerkracht op de

[p. 83]

basisschool is een zeldzaamheid, niet alleen in de kinderboeken, maar ook op de scholen zelf. Als gevolg van de Russische overheersing is het geen werk voor een man en wordt het beroep heel slecht betaald. Dat is niet alleen ontzettend stom, maar het is voor de kinderen ook niet goed, omdat zij een verkeerd beeld krijgen van het beroep leerkracht en ook op school maar weinig kennis maken met mannelijke rolmodellen. “Meester Jaap” die kinderen vertelt over zijn kleine baby en deze mee naar school brengt, zijn emoties gewoon laat gaan als hij verdriet heeft, in een zwembad duikt samen met zijn leerlingen, is gewoon een geweldige man. En daar moeten kinderen kennis mee maken.’

Tijdens zijn bezoek gaf Jacques Vriens steeds aan hoe belangrijk het is om kinderen voor te lezen en daar niet mee op te houden als die kinderen zelf kunnen lezen. Een groepje van vier, vijf kinderen heeft zijn voorkeur, maar het kan ook zeker klassikaal. En hij beveelt aan om van een boek het eerste hoofdstuk voor te lezen. Zeker dat daarna veel kinderen het boek zelf verder willen lezen.

Jacques Vriens vertelde met veel enthousiasme uitgebreid over de Voorleeswedstrijd in Nederland. De suggesties die hij gaf werden overgenomen door veel leerkrachten die op scholen ook dergelijke wedstrijden zijn gaan organiseren.

Kinderjuryprijs

Twee jaar later was Jacques Vriens weer te gast in Riga. Zijn ‘Meester Jaap’ had in de categorie derde-vierde leerjaar de kinderjuryprijs gewonnen. Samen met zijn vrouw (en uiteraard Toin Duijx) reisde hij helemaal naar Gulbene, waar een bibliotheek vol met kinderen op hem zat te wachten. De kinderen van de Galgauska basisschool hadden passages uit de ‘Meester Jaap’ verhalen voorbereid. De directeur van de bibliotheek, Solvita Libere, herinnert zich de dag nog heel goed. ‘Al heel vroeg kwamen de kinderen naar de bibliotheek. Ze wilden allemaal nog oefenen voor de grote schrijver van hun favoriete “Meester Jaap” verhalen zou komen. Want ze vonden het maar wat spannend. Meer dan honderd kinderen zaten op de komst van de auteur te wachten. Ook kinderen van de kinderjury in Aluksne en Balvi schoven later aan. Zowel de kinderen als de leerkrachten waren echte fans

[p. 84]

van “Meester Jaap” geworden. Volgens mij zijn de verhalen van “Meester Jaap” uniek en kennen we in de Letse kinderboeken dergelijke verhalen niet. “Meester Jaap” gebruikt onderwijsmethoden die aansluiten bij de kinderen, maar zeker ook bij de volwassenen. Jammer dat dit soort leerkrachten in de scholen in Letland niet voorkomen. Een leerkracht gaf aan dat dat niet zou kunnen, want je moet lesgeven om kinderen hoog te laten scoren op testen en dergelijke.’ Voor Jacques Vriens is dit een gruwel, een school die zijn werk laat bepalen door testresultaten. Er is wat dat betreft nog veel te hervormen in Letland.

Het ‘Meester Jaap’ boek is volgens de medewerkers van de bibliotheken doorlopend uitgeleend en er zijn wachtlijsten voor het boek. En de kinderen hadden enorm veel vragen aan de auteur, of misschien eigenlijk aan ‘Meester Jaap’, maar dat loopt een beetje door elkaar. Sommige kinderen durfden hun vraag zelfs in het Engels te stellen. Iedereen was helemaal onder de indruk toen Jacques Vriens, samen met zijn vrouw Thérèse, Nederlandstalige liedjes ten gehore bracht. Als dank werden zij overstelpt met bloemen die de kinderen geplukt hadden. En Jacques Vriens moet op de terugreis amper zijn pols nog hebben kunnen gebruiken, zoveel handtekeningen heeft hij moeten zetten.

De oproep van Jacques Vriens om verhalen voor te lezen aan kinderen kreeg gevolg. Vanaf 6 maart 2011 werd er elke week een verhaal van ‘Meester Jaap’ voorgelezen op de radio (twaalf weken lang). De verhalen zijn in het archief van de radio nog steeds te beluisteren. En een bekend theatergezelschap maakte een schitterende productie van ‘Meester Jaap’ en die werd in veel theaters opgevoerd.

[p. 85]

Vertaalster

Inese Paklone is een bekende vertaalster in Letland. Zij is meermaals voor haar vertalingen bekroond. Zij heeft erg goede herinneringen aan het vertalen van de ‘Meester Jaap’ verhalen. ‘Een boek dat het waard is om te vertalen is een boek dat een extra bijdrage levert aan het literaire landschap. En dat tegelijkertijd een groot publiek zal aanspreken. En de “Meester Jaap” verhalen passen daar precies in. Dat soort verhalen zijn er niet in Letland en kinderen zullen met een heel andere leerkracht van de basisschool kennis maken. Ook het feit dat het korte verhalen zijn met een mooie spanningsopbouw, die allemaal wel iets met elkaar te maken hebben, maakt het tot echte verhalen die voorgelezen kunnen worden in de klas. Voor zo'n kort verhaal is altijd wel tijd te vinden, als je écht wil. Het kiezen van de 37 verhalen uit de grote hoeveelheid verhalen was nog niet eenvoudig. Sommige thema's zouden volgens mij minder aanslaan in Letland of toch te ver van de Letse kinderen staan. In alle verhalen werd duidelijk dat Jacques Vriens kinderen serieus neemt en ook dat hij wat zwaardere problemen aan de orde durft te stellen, omdat hij deze altijd weer met de nodige humor relativeert. Kinderen houden van helden en “Meester Jaap” is voor kinderen een held. Ik heb genoten van het vertalen van deze verhalen. Voor mij is “Meester Jaap” en dus Jacques Vriens een echte held.’