Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 30

[p. 39]

‘AdviZeur’, kroketten en de Blokker in Houten
Martine Schaap

Toen ik eind jaren tachtig uitgever kinderboeken werd bij Van Holkema & Warendorf, was dat in een periode waarin onstuimig gereorganiseerd werd. De (te) kleine fondsen van Unieboek als De Boer Maritiem, Wereldvenster, Agathon werden verkocht of opgeheven. Ook het kinderboekenfonds liep, in het zicht van het 100-jarig bestaan, gevaar. Omvang en omzet waren niet riant, de productielijst telde een handjevol titels. Werk aan de winkel dus. Greet Eijsink, redacteur van Agathon, een van de opgeheven fondsen, werd mijn nieuwe redacteur, het begin van een voortvarende samenwerking. En ook van een vriendschap, die in 2009 verdrietig eindigde door het plotselinge overlijden van Greet.

Het kinderboekenfonds telde gelukkig een paar literaire parels als Het vlot van Wim Hofman en Annetje Lie van Imme Dros, maar het verhalende genre - waar de uitgeverij ook altijd sterk in was - werd alleen nog vertegenwoordigd door Jacques Vriens. Er rustte dus een zware taak op zijn schouders, want Jacques moest deze taak vervullen naast die van schooldirecteur en meester.

Het kostte enige overredingskracht, en ik verontschuldig me hierbij alsnog bij de daaropvolgende lichtingen kinderen van De kleine kapitein die zo'n fijne meester moesten missen, maar het lukte. Na ampel beraad, zoals dat zo mooi heet, besloot Jacques full time schrijver te worden. En, op mijn dringende verzoek, adviseur. Ik denk niet dat het een beslissing is waar hij ooit spijt van heeft gehad. En met alle schoolbezoeken na die tijd heeft hij nog heel wat krijtlucht op kunnen snuiven en kinderen van zijn rol als verteller laten genieten.

Die adviseursrol was overigens geen sinecure, fikse stapels manuscripten werden aan de Spoorgaard in Houten binnen gebracht. De term ‘advizeur’ is

[p. 40]

afkomstig van Jacques zelf. Ik zou hem zo niet durven betitelen. En op zeuren heb ik Jacques nooit kunnen betrappen!

Hoe verliep zo'n dag? Een keer per maand rolde er door de gangen van de uitgeverij een golf van gejuich, dan kwam Jacques binnen. Het enthousiasme betrof in grote mate, maar niet uitsluitend, Jacques zelf. Een deel van het gejuich was ook bestemd voor de immense vlaai die hij die ochtend vers van de bakker in Gronsveld had meegenomen.

Gelukkig word je van manuscripten lezen erg hongerig, dus die vlaai was alweer vergeten op het moment dat we aan de lunch toe waren. En laat ik de lezers van Literatuur zonder leeftijd die denken dat etentjes van uitgevers en auteurs uit Chablis en een slibtongetje bestaan maar meteen uit de droom helpen. Jacques en ik hadden een gedeelde voorliefde voor kroketten en uitsmijters. Een handige voorkeur overigens, als je kantoor in Houten is gevestigd.

De lunchpauze werd verder besteed aan een rondwandeling door het winkelcentrum van Houten. Had de Blokker een nieuw strijkcentrum (ook wel bekend als strijkplank) in de aanbieding, moest er een nieuw overhemd gekocht worden, of een fijne design flessenopener worden aangeschaft? Vriens en Schaap kwamen al snel tot een eensgezinde keuze.

Het werken gebeurde ook eensgezind. We zaten op de ‘advizeursdag’ samen aan de tafel op de uitgeverskamer. Aan de ene kant de stapel binnengekomen manuscripten, die in de loop van de dag slonk. Aan de andere kant de stapel MDR (Met Dank Retour), die in de loop van de dag groeide. En daartussen het stapeltje manuscripten waarvan we na eerste lezing vonden dat de ander er ook een blik op moest werpen.

Het commentaar van Jacques was kort en krachtig, meestal samengevat in drie of vier trefwoorden. Een trefwoord dat in het begin nogal eens voorkwam: ‘Pinkeltje!’. Geen kwaad woord voor dit kleine mannetje dat generaties kinderen vermaakte en heel wat uitgeverijmedewerkers van een boterham voorzag, maar er waren nogal wat schrijvers in spe die dachten de nieuwe Dick Laan te moeten worden. Dan kwam er op het eerste kopijvel weer een klein mannetje uit een muizengat of paddenstoel gekropen... Eén klein mannetje vormde een gunstige uitzondering, Silvester van Jules Bedner. Helaas is het geen bestseller geworden, maar we vonden het een verrassend manuscript.

[p. 41]

Het gemiddelde niveau van de ongevraagd opgestuurde manuscripten steeg gelukkig wel in de loop der jaren. Misschien wel het gevolg van de schrijfcursussen die in opkomst kwamen. Eén eindproject van zo'n schrijfcursus lazen we met veel plezier, een prentenboekentekst met de titel Mama! De auteur ervan was Mirjam Oldenhave, die hiermee de start maakte van een stevige schrijfcarrière. Andere nog steeds actieve auteurs uit die tijd zijn Mirjam Mous, Rom Molemaker en Joost Heijink.

De kwaliteit van Jacques als adviseur? Een snel oordeel, misschien wel ontstaan door het jarenlang nakijken van dictees en opstellen. Maar Jacques had niet alleen een snel, maar ook een accuraat oordeel over verschillende genres, over wat manuscripten geschikt maakt voor verschillende kinderen. Wat is een goed verhaal voor beginnende lezers, voor rode oortjes lezers, geschiedenis lezers, nadenkende, nieuwsgierige én dromende lezers?

De sleutel tot die gave zag ik bij de presentatie van Een bende in de bovenbouw op de school van Jacques in Bakel, waar hij toen werkte. Er was voor die gelegenheid met de kinderen een toneelstuk ingestudeerd. En in de drukke voorbereidingen op de presentatie liep meester Jacques rond. Rustig en vrolijk, maar met een scherpe blik op ieder kind. Hier een bemoedigend woord voor een zenuwachtig meisje, daar een druktemaker tot rust manend, en even later maakte hij een geintje met een jongetje dat dacht dat hij zijn tekst niet meer wist... Ieder kind werd gezien. Intussen hield hij ook prima in de gaten of iedereen er was en of de uitgeefster het eerste exemplaar wel bij zich had... En het niet zo tekstvaste jongetje bleek zich later trouwens uitstekend in zijn rol in te leven. Hij gaf al improviserend tijdens een nagespeelde ruzie in sappig Brabants een reeks ferme vloeken ten beste. Tot ontzetting van zijn moeder en hilariteit van de overige toeschouwers.

Die brede blik met oog voor individuele kinderen maakte Jacques tot zo'n goede adviseur. Het verbaasde me niets dat hij later zo'n perfecte kinderboekenambassadeur werd. Ook die rol was hem op het lijf geschreven.

Met mijn vertrek naar WPG en Ploegsma in 2001 was ik mijn adviseur kwijt. Eigen schuld, dikke bult. Maar gelukkig, de vriendschap met Jacques en Thérèse bleef. En of er nu twintig Amsterdamse wandelaars door het Savelsebos moesten worden begeleid (adviseur reis en natuur) of een boekenbal heelhuids moest worden overleefd (adviseur drank en vermaak), Jacques deed het met verve.

[p. 42]

Ik denk met veel plezier terug aan mijn ‘advizeur’, en uiteraard ook aan zijn vlaaien!

Adviseur Spel en vermaak Jacques Vriens met Doeke en Christiaan, zonen van Alex de Wolf en Martine Schaap, in het Savelsebos. Jacques wijst de weg naar pikdonkere grotten, een dassenburcht en een schietparcours (met waterpistool) rond een grindput.