Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 29

[p. 1]

Literatuur zonder leeftijd 96

[p. 5]

Beelden van de wereld

‘A doll, a mill, a tulip-tulip-tulip, and a wooden shoe.’ Het liedje ‘Souvenir uit Holland’ uit de musical Ja zuster, nee zuster van Annie M.G. Schmidt speelt op humoristische wijze in op het beeld dat veel Amerikanen van Nederland hebben. Beeldvorming is aan de orde van de dag. Algemeen wordt aangenomen dat kranten, radio en televisie de belangrijkste rol spelen in hoe mensen elkaar zien en beoordelen. Er is veel onderzoek beschikbaar over hoe deze media de beeldvorming beïnvloeden door over bepaalde culturen op een stereotypische manier te berichten. Dat ook in media als boeken, theater, film en games nationaliteiten en culturen verrassend vaak op dezelfde wijze worden voorgesteld is veel minder bekend. Het is de verdienste van literatuurwetenschapper en historicus Joep Leerssen dat de aandacht voor de invloed van cultuuruitingen op beeldvorming de laatste jaren is toegenomen. In 2008 ontving hij de prestigieuze NWO-Spinozapremie voor zijn vernieuwende bijdrage aan de imagologie, een academische discipline die onderzoekt hoe literatuur, theater en film nationaliteiten, culturen en samenlevingen representeert.

Tot nu toe is er in de studie van de jeugdliteratuur nog maar weinig aandacht geweest voor imagologie en dat is opmerkelijk, omdat jeugdboeken van oudsher worden gezien als een belangrijk medium om kinderen vertrouwd te maken met de wereld om hen heen. Jeugdboeken zijn daarmee niet te onderschatten beeldvormers en onderzoek naar hoe culturen worden voorgesteld in kinderboeken, naar hoe nationale identiteiten in beeld worden gebracht en welke clichés daarbij wel en niet worden ingezet is dan ook van groot belang. Alle reden dus om imagologie tot thema van dit voorjaarsnummer te maken.

Emer O'Sullivan was één van de eerste onderzoekers die wees op de perspectieven die de imagologie biedt voor de studie van de jeugdliteratuur. In haar ‘Imagology Meets Children's Literature’, dat voor deze gelegenheid is vertaald naar het Nederlands, verkent ze de mogelijkheden van onderzoek naar representaties van culturen in kinderboeken. Ze wijst

[p. 6]

er op dat het daarbij niet alleen gaat om beeldvorming rond andere culturen. Zeker in koloniale jeugdliteratuur worden beelden van ‘de ander’ vaak ingezet om te komen tot een positief zelfbeeld om zodoende de koloniale expansie te legitimeren. Concrete voorbeelden van dit ‘wij/zijdenken’ in de jeugdliteratuur zijn te vinden in de bijdrage van Helma van Lierop die in twee jeugdtijdschriften van rond 1900 op zoek ging naar overeenkomsten tussen de verbeelding van de Nederlandse cultuur aan de ene kant en vreemde culturen aan de andere kant.

Dat beelden, ook van de eigen cultuur, cultuurhistorisch bepaald zijn, laat Sanne Parlevliet zien in ‘Heimwee naar Holland’, waarin ze ingaat op veranderingen in de representatie van Nederland als ‘heim’ in historische jeugdboeken. Het artikel van Saskia de Bodt over clichés over Nederland in geïllustreerde Amerikaanse kinderboeken bevestigt dat tulpen, klompen en molens naast schaatsen heel lang inderdaad de Amerikaanse blik op Nederland hebben bepaald. Waar de Amerikanen zo hun vastomlijnde ideeën hadden over Nederland, hebben Nederlanders, Vlamingen en Duitsers op hun beurt een gefixeerd beeld van Zweden, zo blijkt uit de bijdrage van Chiara Coen. Het is voor hen een land dat onlosmakelijk verbonden is met de boeken van Astrid Lindgren.

De afgelopen jaren is de Nederlandse jeugdliteratuur verrast met drie bijzondere jeugdromans van Rindert Kromhout over kinderen die opgroeiden in het artistieke milieu van de Bloomsbury groep van Vanessa Bell en Virginia Woolf. Britta Jung gaat vanuit een imagologisch perspectief in op het beeld van het (post-)Victoriaanse Engeland in deze romans.

Beeldvorming van joden is, met de Tweede Wereldoorlog in het collectieve geheugen, een thema dat velen sinds die tijd bezighoudt. Het is om die reden dat het ook in dit themanummer over imagologie aandacht krijgt. In het artikel van Sara Van den Bossche wordt het beeld van joden in The Ghostwriter van Philip Roth en het dagboek van Anne Frank onderzocht.

Natuurlijk is er niet alleen aandacht voor imagologie. Er is een bijdrage van Emma Eigenraam die drie Young Adultboeken bespreekt over jongeren die geconfronteerd worden met de eindigheid van het leven in een levensfase die bij uitstek gericht is op de toekomst. Sandro van der Leeuw bekijkt Pinokkio, de klassieker van Carlo Collodi, vanuit een verrassende

[p. 7]

invalshoek. Hij gaat na wat de gedaantewisselingen van de Blauwharige Fee in de vele bewerkingen zeggen over haar rol als vrouw.

Het voorjaarsnummer sluit af met drie besprekingen van spraakmakende boeken: Bunkerdagboek van Kevin Brooks (Geertjan de Vugt), Vlam van Floortje Zwigtman (Karen Woets) en Valavond van Marita de Sterck (Carlien Vermeiren).

Kortom, dit nummer van Literatuur zonder leeftijd geeft opnieuw een veelzijdig beeld van wat de studie van de jeugdliteratuur te bieden heeft.

Helma van Lierop-Debrauwer