Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 25

[p. 140]

Column
Waarom? Daarom!
Annemarie Bon

Het boek heeft het moeilijk.

Boekhandels sluiten of moeten krimpen en bibliotheken moeten ongekend bezuinigen. E-books en de onontkoombare piraterij vormen een heel reële bedreiging voor het inkomen van auteurs die ook nog eens te maken hebben met een andere nare tendens: steeds vaker klinkt er een roep om een drastische herziening van het auteursrecht.

Je zou nog kunnen denken dat het een voordeel is dat uitgevers eindelijk eens minder uitgeven. Door de overvloed aan boeken is de omlooptijd van boeken in de boekwinkel korter en korter geworden. Maar nee, de bestselleritis verspreidt zich als een ware pandemie.

Waar moet dat heen? En waarom zou je als niet-bestsellerauteur eigenlijk nog boeken schrijven?

In het kader van de bezuinigingen op bibliotheken heb ik de laatste tijd enkele keren mogen spreken over het belang van (vrij) lezen voor kinderen en de rol die de bibliotheek daarbij speelt als expert in boekpromotie en als laagdrempelige ontmoetingsplek voor oude en nieuwe Nederlanders. Nog even op een rijtje:

Als een kind zich terugtrekt in een boek is dat ontspannend en het verlaagt het stressniveau meer dan bij welke andere activiteit ook. Boeken bieden kinderen een veilige manier om angsten en spanningen te overwinnen. Het helpt ze emoties van henzelf en van anderen te begrijpen, waardoor ze toleranter worden. Lezen stimuleert de creativiteit en de fantasie, waardoor kinderen flexibeler worden en gemakkelijker in staat zijn zelf oplossingen te bedenken voor problemen. Kinderen zijn van nature leergierig en nieuwsgierig. Boeken en tijdschriften stimuleren een actieve houding bij kinderen naar kennisverwerving en dragen bij aan de

[p. 141]

verbreding van hun wereldbeeld. Doordat in veel verhalen ethische kwesties aan de orde gesteld worden, krijgen kinderen rustig de kans om hun eigen standpunt te bepalen. Ze worden daardoor weerbaarder. Bijna overbodig te vermelden dat lezen en voorgelezen worden de taalontwikkeling stimuleert en de woordenschat vergroot, want boekentaal is rijker dan gesproken taal. Zwakke lezers die zich niet ontwikkelen tot een vlotte lezer, lopen kans de techniek van het lezen weer geheel kwijt te raken. In Nederland zijn 14% laaggeletterden, en dat zijn zowel oude als nieuwe Nederlanders. Zij missen de basisvaardigheden om te kunnen studeren en zichzelf te redden in onze informatiemaatschappij.

Omdat ik zelf schrijver ben, voelt het soms een beetje mal om het lezen te promoten. Alsof je je eigen werk aan de man wilt brengen. En natuurlijk heb ik persoonlijk graag dat mijn boeken goed gelezen en goed verkocht worden, maar toch is dat niet mijn drijfveer om me in te zetten voor leespromotie. Ik ben er écht van overtuigd dat het lezen van goede boeken kinderen en dus uiteindelijk de wereld vooruit kan helpen. Ik heb het dan over de vele prachtige uitgaven in het algemeen.

Zelf weet ik maar al te goed wat boeken te bieden hebben. Ik zie me nog terug als kind in die benauwde zestiger jaren nieuwbouwwijk in Den Bosch, waar mijn moeder steevast op zaterdag de overbuurvrouw gadesloeg als die parmantig met een taart uit haar autootje stapte. Mijn moeder was ervan overtuigd dat die buurvrouw alleen maar een taart kocht en er zo mee rondliep om haar de ogen uit te steken. Alex van Warmerdam woonde in die tijd in de aangrenzende straat en baseerde op de verwikkelingen in onze buurt zijn film De Noorderlingen. Ik kan u verzekeren, daar is geen greintje fantasie aan te pas gekomen.

Hoe had ik ooit kunnen overleven zonder boeken? Door boeken leerde ik de wereld kennen die achter de moordende uiterlijke schijn van de gezinnetjes en huisjes en tuintjes lag en die juist in de verte buiten die wijk lag. Door boeken kon ik me onttrekken aan alles om me heen. Door boeken leerde ik onderscheiden.

Ik las altijd en overal. Zelfs lopend op straat van school naar huis bijvoorbeeld las ik. Hoe vaak ik zo niet tegen een lantaarnpaal gelopen ben... Een enorm litteken op mijn rechterbeen is een blijvende herinnering aan mijn leesverslaving. Ik sloeg al lezend iets te vroeg af en haalde mijn been open aan het prikkeldraad van het gemeenteplantsoen.

[p. 142]

Van een kennis kreeg ik Robinson Crusoë (spreek uit kroesoowee, stond er op de achterflap) als verjaardagscadeautje. Dat boek is mij mijn hele leven bijgebleven. Het vertegenwoordigde voor mij een romantisch verlangen naar alle avonturen die ik zelf in mijn leven wilde meemaken. Robinson Crusoë was ook een voorbeeld voor mij, van wat je als mens op eigen kracht kunt bereiken. Elke zaterdag een taart is geen norm voor geluk en succes. In staat zijn te overleven op een onbewoond eiland, dat was nog eens wat!

Ondertussen schrijf ik dus mijn eigen avonturen.

Het is niet zo dat ik dat vroeger al voor ogen had. Al waren schrijvers mijn helden en waren boeken een soort heiligdommen voor me, en al had ik op eigen initiatief een werkstuk over jeugdliteratuur op mijn eindlijst van de middelbare school staan en sprak de examinator alleen daarover en kreeg ik zelfs een tien voor mijn mondeling, nooit kwam het in me op dat ik zelf fictie zou kunnen schrijven.

Ik was op de middelbare school ooit verliefd op een jongen die biochemie ging studeren. Ik dacht dat als die jongen leuk was, biochemie ook wel leuk zou zijn en ben naar de HLO gegaan en ing. geworden, richting biochemie. Ja, verliefde meisjes doen soms rare dingen. Theoretisch ging het best, ook al was ik een jaar ziek vanwege tuberculose - tentamens werden gewoon aan bed afgenomen - maar gouden handjes heb ik nooit gehad. Ik heb mijn afstudeerproject alleen gehaald, omdat ik zo helder beschreven had waardoor alles mislukt was.

De echte praktijk was een nog grotere ramp.

Het was dan ook een goede beslissing om het laboratorium vaarwel te zeggen. Na een blauwe maandag wijsbegeerte en het beheer van een natuurvoedingswinkel kwam ik terecht bij het Brabants Dagblad, want journalist worden was intussen wél een droom van me geworden. Bij de krant schreef ik na verloop van tijd vooral voor kinderen. Hoofdredacteur van Taptoe was de volgende stap. Ik genoot enorm van mijn werk, voelde me helemaal op mijn plek en was zwaar gemotiveerd om kinderen te stimuleren de wereld om hen heen actief en creatief te verkennen. En voorzichtig begon ik met eerste leesverhaaltjes, informatieve boekjes en educatieve boekjes te experimenteren.

Altijd in opdracht en altijd op verzoek trouwens.

Want ik mocht dan van het belang van lezen overtuigd zijn, waarom zou een mens in 's hemelsnaam boeken gaan schrijven? Zit iemand daarop

[p. 143]

te wachten? Er zijn al zoveel prachtige boeken. Wat valt daar nog aan toe te voegen? Had ik eigenlijk wel iets te zeggen? Maar ja, als je gevraagd wordt iets te schrijven, dan ligt de verantwoordelijkheid bij de opdrachtgever. Toch?

Maar goed, ik ben nu eenmaal nieuwsgierig en wil graag alles proberen en houd van nieuwe uitdagingen aangaan. Dus zoetjesaan ben ik gaan schrijven omdat ik dat zelf wil en ben ik uitgekomen bij jeugdromans. Ik ben er ondertussen ook achter gekomen waarom ik schrijf en dat ik echt nooit meer iets anders wil doen tot de dood erop volgt.

Schrijven lijkt namelijk op lezen. Ook als je



schrijft, ontspan je je, verken je nieuwe werelden door research, onderzoek je ethische kwesties en duik je in de huid van je personages en beleef je emoties en scènes die je in het echte leven meestal niet meemaakt. Oké, schrijven duurt iets langer dan lezen en is soms ook wel een geploeter, maar dan ga je ook wel tot de bodem van een verhaal. Research doen voor een boek vind ik een van de aller-leukste aspecten van het schrijven. Ik doe het voor elk boek, maar de tijd die ik erin stak voor mijn laatste jeugdroman Niets meer te verliezen sloeg alles. Maar goed, dat betrof dan ook een historisch verhaal.

Dat schrijven voor jezelf als auteur een fijn proces is, is een persoonlijk argument. De vraag of de buitenwereld daarop zit te wachten is daarmee nog niet beantwoord. De discussie gaat vaak over literatuur en lectuur. Als ik Literatuur zonder leeftijd lees, zie ik dat daarin vooral belang wordt gehecht aan het literaire niveau van verhalen.

Ik ben niet zo'n mooischrijver, kan het denk ik niet, maar bovenal past het me niet. Heb je dan als auteur wel bestaansrecht? Ik heb me dat vaak afgevraagd, maar ben tot de conclusie gekomen van wel, zolang ik in mijn werk maar oprecht en authentiek blijf en mezelf ben (of word). Ongeacht of mijn boeken nu literair zijn of gewoon vlot en spannend geschreven.

Hanneke van den Berg schreef over mijn laatste boek: ‘Niets meer te verliezen is een jeugdroman die moeiteloos door regisseur Steven de Jong zou kunnen worden verfilmd. Net als eerdere films van De Jong (de Snuf

[p. 144]

de Hond-films, de Kameleon-films en De scheepsjongens van Bontekoe) is de nieuwste roman van Annemarie Bon degelijk en zeer Hollands. Niet al te veel fratsen, niet al te ingewikkeld. Daar is overigens niets mis mee, want dit boek leest als een trein. Zelfs tieners die doorgaans niet veel van historische romans moeten hebben, zullen hier veel plezier aan beleven.’

En met die laatste zin doet Hanneke van den Berg me een groot genoegen. Want natuurlijk wilde ik verhalen over een historische gebeurtenis, het Beleg van Den Bosch in 1629, vanuit de drie betrokken partijen, maar vooral wilde ik een toegankelijk en spannend boek voor jongeren schrijven. En liefst iets meer voor jongens dan voor meisjes. Ik merk op middelbare scholen dat jongens niet altijd aan hun trekken komen met het huidige aanbod van jeugdromans. Ik stel mezelf zulk soort doelen voor ik aan een boek begin. Het schrijven zelf heb ik zo goed gedaan als ik maar kan, zoals ik steeds mijn stinkende best doe. Ik heb daarbij de lezer goed voor ogen, in dit geval tieners. En ik heb daarbij een verhaal voor ogen waar ik ze over wil laten nadenken. Ook dat is waarschijnlijk meer een ambachtelijke, dan een literaire benadering.

Maar dat past nou eenmaal bij mij.

Mijn argument om boeken te schrijven voor jongeren, terwijl er al zoveel mooie boeken zijn, is eigenlijk simpel. Als je lezen belangrijk vindt, moeten er ook nieuwe boeken blijven komen, boeken die met de tijd meegaan. En zoveel verschillende schrijvers als er zijn, zoveel verschillende lezers zijn er ook. Maar misschien is dit argument wel een smoesje van me om vooral te kunnen blijven doen, waar ik volkomen gelukkig van word: boeken schrijven en op mijn manier hopelijk een steentje bijdragen aan de wereld.

En de problemen van de huidige tijd die ik in het begin aanhaalde? Ach, wie weet wat het digitale tijdperk zal brengen? Misschien bereiken auteurs straks wel veel meer jongeren dan nu? En misschien krijgen nu geheel andere en nieuwe auteurs de kans zich te ontplooien? Je kunt ontwikkelingen niet tegenhouden, je bent wel vrij om er in mee te gaan.

Zelf ben ik het lezen ook nooit verleerd. Er verschijnen gelukkig nog altijd mooie boeken. En als ik dan zo'n juweeltje vind, waar ik me helemaal door mee laat voeren, word ik vooral heel erg blij. En het geeft mij op mijn beurt voldoening, als het me lukt om lezers te laten genieten of een paar spannende uurtjes te bezorgen.