Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 23

[p. 7]

Redactioneel

Drie maal is scheepsrecht

‘Waarom zijn kinderboeken vaak zo kinderachtig?’ Onder die titel hield Elsbeth Etty op 5 maart de Woutertje Pieterse Prijs-lezing. Tweeëneenhalve maand later, op 13 mei, is er weer een lezing over jeugdliteratuur. Nu door Sjoerd Kuyper die in Leiden de Annie M.G. Schmidtlezing 2009 verzorgde. En daartussenin vond, op 19 april het afscheid van Querido-kinderboekenredacteur Jacques Dohmen plaats.

Drie gebeurtenissen in jeugdliterair Nederland en alle drie zijn te vinden in dit nummer van Literatuur zonder leeftijd. Eenmaal gebundeld binnen een bandje gaan die drie gebeurtenissen een verbinding met elkaar aan. Soms is er sprake van een expliciete verwijzing; zo citeert Kuyper de woorden die ‘een van onze meest gedreven uitgevers’ sprak bij zijn afscheid. Vaker is er sprake van een echo, alsof de een zonder het te weten in dialoog gaat met de ander.

Uiteindelijk gaan ze alle drie over literatuur-zonder-leeftijd-en-met-kwaliteit (al is literaire kwaliteit inherent aan literatuur zonder leeftijd).

Laten we beginnen met Elsbeth Etty. Zij schopt met haar lezing, onbewust of willens en wetens, tegen het zere been van veel jeugdliteratuurliefhebbers. Eerst verguist Etty de onwaarachtige sprookjes uit haar kinderjaren: ‘al die leuke aangeklede gezellig keuvelende dieren uit kinderachtige kinderboeken: wat heb ik me over ze verbaasd (...) Waarom wordt kinderen aan de lopende band kinderachtige onzin verteld?’. Vervolgens geeft ze er nou niet direct blijk van enig idee te hebben van Wat Er In De Hedendaagse Jeugdliteratuur Te Koop Is (om maar eens intertekstueel te knipogen naar een sprookjesachtige tekst die Etty hoogstwaarschijnlijk niet kent). Ze durft glashard te zeggen ‘Helaas ken ik Sjakie en de chocoladefabriek niet - een jeugdliteratuurdeskundige die in gezelschap van liefhebbers van volwassenenliteratuur zou verkondigen helaas pak 'm beet De avonden of Great Expectations niet te kennen, zou weggehoond worden. Etty komt ermee weg, want wij van de jeugdliteratuur zijn, zo kunnen we bij Sjoerd Kuyper beluisteren, zo'n aardig en vriendelijk, ja, zo'n niet serieus te nemen volkje.

Kuyper begint een stuk strelender. ‘We zijn het erover eens dat de jeugdliteratuur in ons land op hoog niveau staat. Wie dat niet vindt, heeft nog nooit een Nederlands kinderboek gelezen.’ Bovendien gelooft hij vol overtuiging in het belang van literaire vorming van kinderen: ‘Boeken kunnen kinderen vormen. Boeken schenken kinderen de schoonheid van de taal en wat beschreven wordt,

[p. 8]

boeken zetten hun fantasie in werking of houden die in stand, boeken laten ze in de hoofden van andere kinderen kijken zodat ze niet meteen gaan slaan als iets of iemand afwijkt van wat ze gewend zijn, ja, boeken schenken ze de kennis van goed en kwaad.’

Etty gelooft daar trouwens ook wel in en hecht aan de rijkdom van je te kunnen verliezen in een verhaal, maar ze heeft weinig fiducie in het vermogen van jonge kinderen om onderscheid te maken tussen feit en fictie: ‘Kinderen kunnen zelf wonderen scheppen wat iets anders is dan geloof hechten aan verzinsels waar ze zich niets bij kunnen voorstellen en waar hun fantasie alleen maar hopeloos op stuk loopt.’

Ik denk dat dat reuze meevalt. Zeker, kinderen kunnen helemaal opgaan in een verhaal, maar beseffen ook drommels goed dat het in het echte leven anders gaat. Niet voor niets zeggen ze in hun spel ‘en dan was ik de ridder’ en niet ‘ik ben de ridder’.

Terug naar Kuyper. Na zijn beminnelijke begin begint ook hij gal te spuwen. Niet op het boekenaanbod of vermeend gebrek aan realiteitszin in kinderboeken, maar op uitgevers die kinderboekenschrijvers steeds vaker de mond snoeren met wurgcontracten. Steeds meer kinderboekenuitgevers plaatsen, zoals Kuyper zegt, het kinderboek buiten de literatuur door schrijvers het modelcontract van de Vereniging voor Letterkundigen te onthouden. Bovendien is er geen apart budget meer voor illustraties, maar moet dit komen uit de tien procent royalties voor de schrijver. Kuyper legt hiermee de vinger op een open wond. Want geen schrijver voor volwassenenliteratuur die zo behandeld wordt door uitgevers.

Kuyper heeft genoeg van het kleine, knusse eilandje van kinderboekenschrijvers en roept al zijn collega's op om nou eindelijk de overtocht naar de echte literatuur te maken. Geen snel seriewerk meer, geen schrijverij voor een appel en een ei, maar mooie boeken schrijven die volwaardig behandeld en betaald worden. ‘Laten wij kinderboekenschrijvers weer kunst gaan maken. We mogen naar de kinderen zwaaien, bij voorkeur vanuit een gouden koets, maar niet voor ze buigen. Want dan groeien ze niet en wij trekken krom. De gekte moet terug in onze boeken, de bezetenheid, de speelsheid, de lol, het verkeerde been, de slapstick waarin alle serietjes en formats, alle dierencircussen en targets plat op hun bek gaan.’

Kuyper staat zoals gezegd ook stil bij die kinderboekenuitgever die half april afscheid nam. Deze uitgever, Kuyper noemt zijn naam niet, maar het is duidelijk dat hij doelt op Jacques Dohmen, had wel hart voor de zaak. ‘De uitgever moet werken voor de schrijver, en niet andersom’, zoals Kuyper hem citeert.

[p. 9]

Bij Dohmens afscheid werd een boekje over Dohmen, geschreven door Bregje Boonstra, gepresenteerd. Omdat dit cadeau geheim moest blijven, had Boonstra hem zogenaamd gevraagd voor een interview voor Literatuur zonder leeftijd. Daar werkten we graag aan mee, uiteraard op voorwaarde dat wij dit prachtportret vervolgens dan ook daadwerkelijk mochten publiceren. In haar portret komt de liefde van Dohmen voor zijn vak en vooral voor de literatuur duidelijk naar voren. Wat nou zo leuk is aan dit interview is dat het onderscheid in literatuur voor kinderen en voor volwassenen nauwelijks een rol speelt. Dohmen vertelt over liefde voor de Franse literatuur, vooral het werk van Colette en over zijn omgang als redacteur van het werk van onder meer Thomas Mann, Hella Haasse, F. Springer, Toon Tellegen en Els Pelgrom. Literatuur voor volwassenen en voor kinderen, vertaald en oorspronkelijk Nederlands werk, dat maakt voor hem allemaal geen verschil. Zoals hij zegt: ‘Het maakte mij niet uit of ik Pirandello of Ungerer uitgaf.’

Om Dohmen, de jeugdliteratuur of nee de literatuur zonder leeftijd te eren, hebben we voor onze gebruikelijke gedichtenpagina een Frans gedicht gekozen: een gedicht voor alle leeftijden van Jacques Prevert, vertaald door (kinderboeken)schrijver Wim Hofman.

Verder telt dit nummer nog veel meer verhalen over literatuur zonder leeftijd. In het bijzonder moeten genoemd worden de bijdragen over de winnaar van de Woutertje Pieterse Prijs 2009: Het geheim van de keel van de nachtegaal. Het kan haast geen toeval zijn dat dit prachtige prentenboek geschreven is door een auteur die tot nu toe alleen voor volwassenen schreef, Peter Verhelst. Ook door dergelijk grensverkeer ontstaan oeververbindingen tussen de jeugdliteratuur en het vasteland.

Bea Ros