Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 23

[p. 150]

Denken aan Tine van Buul (1919-2009)
Jacques Dohmen

Op 26 januari is Tine van Buul op 89-jarige leeftijd overleden. Ze kwam in 1946 bij de Amsterdamse uitgeverij Em. Querido werken, waar ze vanaf 1958 deel uitmaakte van de directie. In 1960 zette ze samen met haar man Reinold Kuipers (1914-2005) het kinderboekenfonds op bij Querido en wist ze vele talenten binnen te halen, zoals Annie M.G. Schmidt, Els Pelgrom, Toon Tellegen en Joke van Leeuwen. Bij het afscheid van Tine van Buul op dinsdag 3 februari haalde Querido-kinderboekenuitgever Jacques Dohmen onderstaande herinneringen op.

Ik heb Tine zo'n vijfendertig jaar geleden leren kennen zonder nog kennis met haar gemaakt te hebben. Ik zag haar regelmatig met haar Reinold door de Utrechtsestraat stappen, waar zij boven boekhandel Veenstra woonden, op de hoek van de Herengracht. Ik woonde even verderop om de hoek op de Achtergracht. Ik, jong broekie, wíst wie ze waren: oud en beroemd en niet getrouwd! Kortom de Nederlandse De Beauvoir en Sartre. Ik groette hen altijd vriendelijk en kreeg een vriendelijk knikje terug.

Tijdens de boekenbeurs van Bologna, de grote internationale kinderboekenbeurs, ieder jaar in het begin van april, kwam Tine altijd even in de stand van Bruna, waar ik toen werkte, rondneuzen. Ze wilde weten wat ik uitgaf, en ze deed dat zwaar onopvallend. Het was alsof ze een zonnebril op had en een trenchcoat aan: ze bekeek alles als een jong meisje, onschuldig neuriënd, en zorgend dat ze weg was zodra ik aanstalten maakte haar aan te spreken.

Een paar jaar later, nu precies dertig jaar geleden, zat ik rond deze tijd voor een sollicitatiegesprek bij Reinold en Tine thuis, toen al in Amstelveen. Het was een prettig gesprek en het enige waar ik van schrok, was een waarschuwing van Tine: ‘Weet wel waaraan je begint, dit is geen baan, dit is een manier van leven.’

Ik wist nog niet of ik de baan bij Querido wel zou krijgen, maar door die opmerking begreep ik dat, als ik hem kreeg, het bij wijze van spreken voor het leven zou zijn.

Dat was de eerste les die ik van Tine kreeg. Ik werkte nog maar een paar weken bij Querido, het was voorjaar 1979, toen ik Tine bezorgd tegen Ary Langbroek hoorde zeggen: ‘Hij is zo stijf!’ En het was waar, ik stond stijf van de

[p. 151]

zenuwen, want ik had nog nooit met Nederlandse auteurs gewerkt. Kort daarna klopte ik bij Tine in haar werkkamer aan en ving nog net een restje van een laten we zeggen ‘stevig gesprek’ tussen Tine en Reinold op. Reinold stapte met lange benen weg, en Tine sloot de deur achter hem en zei met het haar kenmerkende klokkende lachje: ‘En die man moet ik straks in de auto mee naar huis nemen ook nog!’ Toen was het ijs tussen ons gebroken en wist ik dat ik erbij hoorde. Voorgoed.

Officieel heb ik maar een half jaar met Tine samengewerkt, want in augustus 1979 gingen Reinold en Tine al met pensioen. Maar nog vele jaren heeft Tine, samen met haar vriendin To Bentz van den Bergh, manuscripten en vooral buitenlandse boeken voor ons kinderboekenfonds gelezen. Het is vooral Tines algemene benadering geweest die ons heeft gestuurd en gevormd, Ary Langbroek, Els van Eeden, en mij. En daardoor heeft Tine zo'n groot stempel gedrukt op het kinderboekenfonds van Querido, eerder, denk ik, dan door het feit dat ze tot bijna haar tachtigste nog buitenlandse boeken meelas en meeselecteerde. We hebben veel gepraat over het fonds en vooral veel naar Tine geluisterd. ‘Querido ziet kinderen voor vol aan’, dat was jarenlang onze slogan. Dat was en is niet zomaar een holle frase. Tine wilde kinderen kwaliteit, of zo u wil literatuur, geven zoals Querido die ook voor volwassenen uitgaf. Met andere woorden: de auteurs die voor kinderen schreven, verdienden net zo'n serieuze en net zo'n intense begeleiding als de auteurs die voor volwassenen schreven. Querido ziet kinderboekenschrijvers voor vol aan, zo zou je Tines credo binnenskamers kunnen vertalen. En dat heeft een enorme invloed gehad op onze benadering en dat verklaart voor mij ook de grote aantrekkingskracht die ons kinderboekenfonds decennialang op auteurs heeft gehad. Tines ideeën daarover uitten zich ook in een publicatie als De hele Bibelebontse berg (1989): ook kinderboeken verdienen een studie op wetenschappelijke basis. Een poëziebundeling als Als je goed om je heenkijkt zie je dat alles gekleurd is (1990), die Tine samen met Bianca Stigter maakte en die inmiddels klassiek genoemd mag worden, stoelt op hetzelfde idee. Gedichten die voor kinderen zijn geschreven, verdienen een plaats naast gedichten die in eerste instantie voor volwassenen zijn geschreven. Ze zijn niet hetzelfde, maar ze zijn wel nevengeschikt.

Bologna was in die jaren, de eerste helft van de jaren tachtig toen Tine nog meeging, voor mij een feest. We hadden een klein fonds, er werden nog niet zoveel van onze boeken vertaald, dus iedere middag om een uur of twee, drie nam Ary Langbroek ons in de auto mee de bergen in. Op de achterbank zaten Tine en haar vriendin vanaf haar begin bij Querido in 1946, de vormgeefster

[p. 152]

Susanne Heyneman, en de twee dames haalden herinneringen op aan de eerste jaren na de oorlog, aan de jonge Hella, de jonge Annie, en de niet meer zo jonge Alice van Nahuys. Ary en ik luisterden voorin. Het meest ontroerende moment voor mij was toen Tine, wier broer in de oorlog in een Duits kamp is omgekomen, en Susanne die vóór de oorlog al had moeten wegvluchten uit Duitsland, samen Duitse gedichten zaten op te zeggen. Tine hielp Susanne verder als die stokte, Susanne verbeterde Tine. Het waren gedichten van Morgenstern en van Heine. De liefde voor de literatuur was sterker dan de trauma's en dan de afkeer van de taal.

Velen onder u zullen een vergelijkbaar sterk beeld van Tine in hun hoofd hebben, haar stem horen, haar lach. Tine zou in al haar nuchterheid zeggen: ‘Ach, het is heel niet erg dat ik dood ben! Maar als jullie aan me zouden willen denken, ja, dat zou wel fijn zijn!’

Dat, lieve Tine, zal ons geen enkele moeite kosten.