Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 19

[p. 93]

Intermezzo
De zoektocht naar het unieke boek
Thomas de Veen

Welke overwegingen maken Nederlandse uitgevers bij de aankoop van nieuwe buitenlandse titels? Thomas de Veen vroeg Monique Postma (Lemniscaat) en Bärbel Dorweiler (Querido) naar hun selectiecriteria: ‘Het is pas goed genoeg als het uniek is.’

‘Gewoon leuk is niet voldoende. Er moet een goede reden zijn, willen we een buitenlands boek aankopen. De schrijver moet echt iets te vertellen hebben, en het boek moet binnen zijn soort eruit springen, uitzonderlijk, onmisbaar zijn,’ zegt Monique Postma, redacteur bij uitgeverij Lemniscaat. Samen met uitgever Jean Christophe Boele bepaalt zij al vijftien jaar wat er bij de uitgeverij in het kinder- en jeugdboekenfonds verschijnt.

‘Je gaat in het buitenland altijd op zoek naar iets wat het werk van je Nederlandstalige fondsauteurs aanvult, in elk geval geldt dat voor ons,’ zegt uitgeefster Bärbel Dorweiler van uitgeverij Querido. ‘Dat betekent dat je altijd iets bijzonders zoekt, niet het zoveelste leuk vertelde, alledaagse en zeer herkenbare verhaal over een achtjarig meisje, enzovoorts.



Want dat kunnen onze auteurs ook, en wie weet wel beter. Bovendien is de Nederlandse alledaagsheid meestal toch anders dan de Franse, Duitse of Engelse.’

Het is april en de koffers zijn gepakt: Monique Postma en Bärbel Dorweiler maken zich op voor de jaarlijkse kinderboekenbeurs in Bologna, waar zij weer jacht gaan maken op mooi nieuw buitenlands werk. De halve week zit vol met afspraken met literair agenten en buitenlandse uitgevers, die misschien wel een veelbelovend debuut hebben ontdekt, of een buitenkansje aanbieden van een kleine, onbekende uitgever. Er is keuze genoeg, maar welke overwegingen maken de twee Nederlandse uitgevers

[p. 94]

bij de aankoop van nieuwe buitenlandse titels? Uiteraard, geld speelt een grote rol. Vertalen is een prijzige aangelegenheid, dus een streng oordeel is noodzakelijk.

‘Bij een buitenlands boek weet je precies wat je krijgt,’ verklaart Postma. ‘Een Nederlandstalig manuscript dat bij ons terechtkomt, is in de meeste gevallen nog niet rijp voor publicatie. Dan begin je met de auteur aan een proces dat wel maanden kan duren. Het boek is nog erg maakbaar. Daarnaast kan het een enkele keer gebeuren dat een auteur een minder goed boek schrijft, en dat geven we toch uit, omdat je loyaal bent en je de auteur wilt steunen. Wanneer je de vertaalrechten voor een buitenlands boek koopt, moet je strenger zijn. Een Nederlandse redacteur kan geen invloed uitoefenen op de tekst van een boek dat in het buitenland al uitgegeven is. Een boek moet dus meteen goed en geschikt zijn: zo is de tekst, zo gaat het eruit zien, take it or leave it.’

Vertaalde boeken die Lemniscaat in de afgelopen jaren publiceerde zijn onder andere Gaten van Louis Sachar (2000) en de Arthur-trilogie van Kevin Crossley-Holland. Gaten won een Zilveren Zoen; de boeken van Crossley-Holland zijn wereldwijd - ook in Nederland - bijzonder populair. Postma noemt het bij uitstek boeken die bij Lemniscaat passen. ‘Onze boeken moeten kinderen in contact brengen met iets nieuws, maar wel vanuit een herkenbare context. We zouden niet zo gauw een bizar of pessimistisch boek uitgeven, als dat niet die vertrouwde basis heeft waarin de lezer zich herkent. De Arthur-trilogie speelt in een ver verleden en geeft een mooi beeld van de Middeleeuwen, maar de persoonlijke ontwikkeling van de jonge hoofdpersoon is herkenbaar voor een lezer van nu. En ik heb zelden een boek gezien waarin alle eindjes zo mooi afgehecht zijn als in Gaten gebeurt. Op een verkapte manier geeft dat boek je ook nog iets mee.’

Die criteria gelden ook voor de Nederlandstalige boeken, maar de selectie van te vertalen boeken is strenger. Zo mogen ze van Postma ‘niet inwisselbaar’ zijn met werk van auteurs uit het eigen fonds. Dorweiler deelt die mening: Querido is in het buitenland alleen op zoek naar uniek werk. ‘Waarin het boek dan zo bijzonder moet zijn, is niet eenduidig. Dat kan op heel verschillende vlakken liggen. Neem de boeken van Aidan Chambers, die als een van de eersten alle literaire registers opentrekt in romans die echt gericht zijn op adolescenten en dus ook thema's behandelen die voor adolescenten van belang zijn: het zoeken naar de eigen identiteit, eerste seksuele ervaringen, de rol van vriendschap. In de boeken van David Almond klinkt altijd iets bovennatuurlijks mee, zonder dat het verhaal het hier en nu verlaat. Neem De ring van de slavenprins van Bjarne Reuter,’ zegt Dorweiler, een recent verschenen ‘historische schelmenroman’, een breed uitwaaierend avonturenverhaal dat zich afspeelt in

[p. 95]

de zeventiende eeuw, over piraterij en



slavernij in het Caribisch gebied. ‘Ik ken geen vergelijkbaar Nederlands boek. We zoeken naar boeken die door hun thema, hun stem iets bijzonders voor de Nederlandse lezer te bieden hebben.’

De twee uitgevers vinden opvallend weinig van hun gading in landen als Frankrijk, Spanje of Italië. De Verenigde Staten, Engeland, Scandinavië en Duitsland vallen beter in de smaak. Postma: ‘Ieder land heeft een bepalende eigen smaakcultuur. De jeugdliteratuur die bijvoorbeeld in Frankrijk of Italië verschijnt is vaak nogal volwassen van toon, gestileerd, afstandelijk. Bij Lemniscaat willen wij een bepaalde directheid, een lekker verhaal waar je in kunt verdwijnen. Prentenboeken uit Frankrijk zijn technisch vaak indrukwekkend, maar ik word er niet altijd warm van. Engelse prentenboeken zijn meestal wat gezelliger. Kneuterig, realistisch, met warme kleuren. Dat valt in Nederland beter in de smaak. Onlangs hebben we overigens wel het van oorsprong Franse prentenboek Suzanne uitgegeven, geïllustreerd door François Roca. Zijn tekeningen zijn technisch knap, maar ook met gevoel gemaakt, dus ook geschikt voor Lemniscaat, vonden we.’

Dorweiler: ‘Buitenlandse prentenboekmakers moeten voor ons bijvoorbeeld een unieke herkenbare lijnvoering, techniek en beeldopzet hebben. Denk aan Rotraut Susanne Berner, Kitty Crowther en Wolf Erlbruch. Dat zijn allemaal illustratoren wier werk je in een oogopslag herkent, zelfs als ze voor veel andere illustratoren een grote voorbeeldfunctie hebben, zoals dat bij Erlbruch het geval is.’

Het is pas goed genoeg als het uniek is. Dat principe hanteren beide uitgevers, voor buitenlandse prentenboeken en verhalende boeken. Over de noodzaak van een bovengemiddelde schrijfstijl verschillen de meningen. Querido heeft het imago een literaire uitgeverij te zijn, voor Lemniscaat prevaleert ‘een verhaal waar je warm van wordt’ boven een uitzonderlijke stijl. Postma: ‘Het mag natuurlijk niet slecht geschreven of platvloers zijn, maar als het verhaal erg mooi is, weegt dat ook zwaar.’ Dorweiler is strenger: ‘Natuurlijk moeten ze uit-

[p. 96]

zonderlijk goed geschreven zijn - waarom zou je de moeite nemen om iets middelmatigs te vertalen?’

De ferme scheidslijn die van oudsher werd getrokken tussen het elitaire Querido en het toegankelijke Lemniscaat lijkt niettemin te vervagen. Beide uitgevers lijken zich op ‘elkaars terrein’ te begeven, in de jacht op iets unieks uit het buitenland. ‘In het najaar verschijnt bij ons Het Grote Misschien van debutant John Green,’ vertelt Postma, ‘een verhaal dat laat zien wat er gebeurt met jongeren als een dierbare om het leven komt. Dat is niet eens de crux van het verhaal, maar wel de katalysator. De jongens bijten zich vast in de dood van hun leeftijdsgenoot, niet per se omdat ze antwoorden zoeken - ze zoeken houvast. Het is zeer literair geschreven en zit het erg gelaagd in elkaar.’ Querido publiceerde in 2003 De dievenbende van Scipio van de Duitse schrijfster Cornelia Funke. NRC Handelsblad noemde het een ‘opslorpende geschiedenis, spannend en mysterieus, die de oren rood doet kleuren en de blik glazig maakt’. Ook Lemniscaat was aanvankelijk geïnteresseerd. Postma: ‘Het had prima bij ons gepast: het is een meeslepend, toegankelijk verhaal dat ook nog ergens over gaat. Wij hebben ook een bod uitgebracht, maar het is uiteindelijk bij Querido verschenen.’