Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 19

[p. 6]

Over de grens
Redactionele inleiding

Me van geen grenzen bewust lees ik in de Volkskrant van 9 februari 2005 over een boek van ene David Winner, wiens naam ik me vaag herinnerde uit het literaire voetbaltijdschrift Hard Gras. Hij had enige tijd geleden, in 2000, nogal opzien gebaard met zijn Brilliant Orange - The Neurotic Genius of Dutch Football (Het land van Oranje - Kunst, kracht en kwetsbaarheid van het Nederlandse voetbal), waarin hij een poging deed het Nederlandse voetbal te verklaren aan de hand van de Nederlandse cultuur. In dat boek analyseert hij het Nederlandse voetbal, en vooral het voetbal van het Ajax van de beginjaren zeventig en het Nederlands elftal tijdens het WK van 1994, door parallellen te trekken met de Nederlandse architectuur, de schilderkunst en de ruimtelijke ordening. Een soortgelijk boek heeft deze zelfde David Winner - een uitgelezen naam voor een auteur van sportboeken overigens - nu geschreven over het Engelse voetbal onder de prachtige titel Those feet - A Sensual History of English Football (iets minder fraai in het Nederlands, ook al heeft het iets jongensboekachtigs: Zwaar leer - Van echte kerels op Engelse velden).

Waarom vermoeit een hoofdredacteur de lezer van Literatuur zonder leeftijd met deze op het eerste gezicht toch redelijk particuliere hangups? Iets in de bespreking riep zijn eigen jeugdlectuur in hem wakker van een bepaald soort boeken, die hij ineens, door opmerkingen in die bespreking, met een andere blik ging bekijken. Ik ging een grens over om zo te zeggen. Om wat voor opmerkingen gaat het? Ik laat David Winner aan het woord: ‘Toen ik mijn theorie voor de eerste keer ontvouwde, zeiden familieleden dat ik niet zo belachelijk moest doen en dat het onzin was. Maar ik wist zeker dat ik op het juiste spoor zat. En hoe meer ik las over de jaren waarin het moderne voetbal ontstond des te meer ik overtuigd raakte van mijn analyse.’ Volkskrant-recensent Bert Wagendorp op zijn beurt ook. Wie zonder vooroordelen Winners boek leest, zegt hij, moet hem al na vijftig bladzijden gelijk geven: ‘Dan staat namelijk onomstotelijk vast dat het moderne voetbal is voortgekomen uit de strijd tegen masturbatie op de Engelse kostscholen van de negentiende eeuw. In het Victoriaanse tijdperk, in de tweede helft van de negentiende eeuw, gold “dat het enige deel van een Engels lichaam dat stijf mag worden” de bovenlip is.’ En dus moest er op de kostscholen gevoetbald worden. Winner: ‘Voetbal was pure sublimering.’ En misschien is het dat nog steeds wel, voegt hij eraan toe. Mijn visie op de sportieve avonturen van Eddy Loman in Schuils De AFC-ers is nu op zijn minst een beetje verschoven, eigenlijk wist Eddy's vader dus niet wat hij deed, toen hij

[p. 7]

hem het voetballen verbood. De boeken van Schuil waren immers in sterke mate geënt op de Engelse kostschoolboeken van Andrew Home, zoals Tom Brown's Schooldays, en ook daarin werd buitengewoon veel gesport, we weten nu waarom. En Winner trekt zijn opvatting door tot in de tegenwoordige tijd, dus ook voor de Snelle Jelles van nu geldt het. En wat te denken van de sportieve avonturen van de kostschoolmeisjes, Joop ter Heul en haar opvolgers, zou voor hen de theorie van David Winner ook op gaan? Maar daarover spreekt hij niet, slechts over Engelse kerels. Het geheel deed me denken aan de nieuwe lezing van Marita Mathijsen van de Camera Obscura (gepubliceerd onder de titel ‘De eenhandige zonde’ in De gemaskerde eeuw (2002)), waarin Beets' beschrijving van het biljartspel van Pieter Stastok wordt verbonden met een andere sport. In de ogen van Mathijsen is Pieter Stastok (nomen est omen, zou je bijna zeggen) het prototype van de onanerende jongeling: hij is bleek, eenkennig en eenzelvig, lusteloos, achterbaks, niet sportief, gierig, en niet deelnemend aan het studentenleven. Kortom, in alles het tegendeel van de Eddy Lomans, de Jan van Beeks, de Reedijkjes van Schuil en Tom Brown van Andrew Home.

Hoe het ook zij, met het bovenstaande heb ik een brug - ik geef toe, een ietwat kunstmatige, maar ik vond het zelf te aardig om onvermeld te laten - willen slaan naar het thema van dit nummer, waarin ook nogal wat grenzen overschreden worden. Soms in figuurlijke zin, soms in letterlijke zin, zoals in het stuk van Annemie Leysen, waar het jeugdliteraire verkeer tussen Nederland en Vlaanderen beschreven wordt. Maar in de meeste artikelen gaat het toch vooral om de grenzen die in bepaalde literaire teksten overschreden (kunnen) worden door verschillende lezers, de jeugdige en de volwassen lezer. De stukken van Jan Van Coillie, Vanessa Joosen en Joyce Kraaijeveld zijn daar mooie voorbeelden van. De gewaagde grensoverschrijding van criticus naar auteur is onderwerp van bespreking in de portretten, portretjes, van Harry Bekkering en Martijn de Bont: Hoe verhoudt het creatieve werk van Lieke van Duin en Judith Eiselin zich tot hun kritische praktijk? Gedurfd is het zeker, zo vaak gebeurt het niet. Schrijvende recensenten zijn beduidend dunner gezaaid dan recenserende schrijvers.

In het tweede deel van dit nummer, onder de noemer ‘Achtergronden’ vindt u twee bijdragen die je met enige creativiteit ook nog met de grensproblematiek zou kunnen verbinden: een beschouwing over de (mij althans) onbekende Garoedaprijsvraag voor het beste koloniale jeugdboek en een stuk over ‘de drossiaanse homerische vertelling’ en dan spreken we over bewerkersgrenzen dan wel vertalingsgrenzen.

Ten slotte een uitgebreid interview van Bregje Boonstra met de jarige Mance Post, eminence grise onder de Nederlandse illustratoren, en still going strong. En de redactie heeft Joke Linders, biografe, bereid gevonden een mooi In

[p. 8]

memoriam te schrijven van Max Velthuijs, die 25 januari jl. plotseling overleed. In diezelfde ‘Nieuws’-afdeling krijgt Bas Maliepaard, jeugdliteratuurrecensent van Trouw, meer ruimte - dan in de krantenkolommen - om een recent jeugdboek van zijn keuze van lovend commentaar te voorzien. En zoals altijd wordt het nummer afgesloten met signalementen van pas verschenen vakliteratuur, een rubriek, verzorgd en ‘aangestuurd’ door onze onvolprezen eindredactrice Wilma van der Pennen.

Harry Bekkering