Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 13

[p. 225]

Berichten van buiten
Vakliteratuur
Wilma van der Pennen

Ted Hughes herdacht

‘Endpapers: Peter Hunt & Lissa Paul on Ted Hughes.’ In: Signal (1999), nr. 88 (jan.), blz. 69-74.

Op 29 oktober 1998 overleed op 68-jarige leeftijd de Britse schrijver Ted Hughes, in Nederland onder meer bekend van zijn bundels aetiologische verhalen als Hoe Mus de vogels redde en andere verhalen uit de vroege tijd en Hoe walvis een walvis werd: meer verhalen uit de vroege wereld. Lissa Paul en Peter Hunt, beiden actief geweest als jurylid van de Signal Poetry Award, wisselden via e-mail van gedachten over Hughes' poëzie voor kinderen (waarvan in Nederland helaas niets in vertaling verscheen). Een samenvatting van deze correspondentie in dit nummer van Signal laat zien dat hun meningen over de waarde daarvan uiteen lopen.

Hunt vindt dat recensenten van kinderpoëzie in de reacties op de dood van Hughes hun eigen tekort demonstreerden: er was volop sprake van pluimstrijkerij en vleierij, maar niemand kon duidelijk maken waaróm algemeen wordt aangenomen dat Hughes een goede dichter voor kinderen zou zijn en waarom zijn werk in Engeland tot algemene standaard is verheven. Hij wil niet bestrijden dat dat zo is, maar wat hij mist zijn argumenten.

Voor Paul blijkt Hughes een soort goeroe geweest te zijn. ‘Ted Hughes has schooled me in many things. “Poetry in the Making” still informs my teaching of poetry. “The Rattle Bag” and “The school Bag” are anthologies that instruct me how to read my literary inheritance. The verse dramas in “The Coning of the Kings” with their echoes of medieval mystery play tunes my ear to the dramatic possibilities in verse. His “Tales from Ovid” teach me to read Latin transformation tales as if they were happening today. Of the work specially for children “The Iron Man” stands as a blueprint of a story about falling apart and putting yourself together’.

Of Hunt tevreden is en voldoende argumenten heeft gehoord, wordt uit de discussie niet duidelijk. Hij noch Paul legt mijns inziens uit waarom ze zo gegrepen zijn door Hughes' werk.

[p. 226]

Kästner & Bolliger herdacht

Hans ten Doornkaat, ‘“Ich bin froh, wenn ich schreibe und nicht rede”: Geburtstags-Portrait.’ In: Jugendliteratur (1999), afl. 1, blz. 2-5.

‘Erich Kästner.’ Themanummer Eselsohr (1999), afl. 2, blz. 4-10

Herdenkingsartikel ter gelegenheid van de zeventigste verjaardag van de Zwitserse auteur Max Bolliger én een herdenkingsnummer bij de honderdste geboortedag van Erich Kästner, de geestelijk vader van onder meer Emil, die ‘geboren’ werd in 1929, en dus ook al zeventig is.

Het biografische artikel over Bolliger is voornamelijk gebaseerd op een recent interview, aangevuld met eerdere interviews en veel, vaak niet eerder gepubliceerde foto's. Reeds als jonge leraar - Bolliger stond op zijn achttiende al voor de klas - maar ook in zijn literaire werk, kiest hij partij voor de ‘anders-dan-anderen’. Voor het kind dat door velen als moeilijk, door hem als buitenbeentje wordt gekarakteriseerd. Vanuit die motivatie gaf hij les op een privéschool, was hij huisleraar en belandde hij in het speciaal onderwijs. Schrijven deed hij er al die tijd naast, kinderboeken, maar ook scenario's voor tv. Tot zijn bekendste televisieprogramma's hoort een serie over kinderen die in extreme situaties opgroeien. Zijn keuze voor het zogenoemde probleemkind loopt als rode draad door zijn hele werk.

In een serie artikelen over Erich Kästner wordt onder meer ingegaan op de rol van vrouwen in het leven van de Duitse auteur. Hij had met hen een ‘ernstig probleem’, hetgeen volgens de auteur van het stukje, Gabriele Wenke, terug te vinden is in zijn literaire werk. In een volgende bijdrage bespreekt Wenke drie recente biografieën van Kästner en legt ze deze naast de in 1994 verschenen biografie van de hand van Klaus Kordon, die er in 1995 de Duitse Jugendliteraturpreis mee won (Die Zeit ist kaputt. Die Lebensgeschichte des Erich Kästner) en naast Als ich ein kleiner Junge war, dat verscheen in 1957 en beschouwd wordt als sleutelroman.

Verder bevat het themanummer een korte bijdrage van Heide Germann over de boeken van Kästner op geluidscassete. Jutta Richter besluit met de beschrijving van een droom, waarin ze een gesprek had met Erich Kästner over hoe het is om enig kind te zijn: ‘Wie ich das doppelten Lottchen wurde...’

De moederjury

Mooi aansluitend bij het thema van dit nummer is de Moederjury. Venz en Libelle vroegen een aantal moeders naar het mooiste boek uit hun jeugd. In zekere zin hebben de winnende boeken een bepaalde ‘eeuwigheidswaarde’, omdat ze niet alleen bij lezing mooi werden gevonden, maar ook om een of meer redenen

[p. 227]

het hele leven zijn bijgebleven. Als onbetwiste topper kwam Mariska de circusprinses door Sandor Kis uit de bus, het ontroerende verhaal over een Hongaars meisje dat wordt ontvoerd door zigeuners en verkocht aan een circus.

Daarna volgden (in volgorde van plaats twee tot en met tien): Cissy van Marxveldt, Joop ter Heul - Nienke van Hichtum, Afke's tiental - Chris van Abkoude, Kruimeltje - Hector Malot, Alleen op de wereld - Moeder Everma, De doopkaars - W.G. van de Hulst, Rozemarijntje - Moeder Everma, Vogeltje - Top Naeff, Schoolidyllen - Thea Beckman, Kruistocht in spijkerbroek. De winnende boeken laten zien dat er moeders van allerlei leeftijden hebben deelgenomen aan de jury. Bij allen zijn huilboeken en een beetje avontuur duidelijk favoriet. Hoe zou de keuze van een vaderjury eruit zien?

Autobiografisch schrijven

Documentatie jeugdlectuur in thema's: Autobiografieën en dagboeken. Den Haag, Biblion Uitgeverij, 1999.

Eveneens in het verlengde van het thema van dit nummer ligt de verschijning van de laatste documentatiemap Jeugdlectuur in thema's, te vinden in de meeste openbare bibliotheken. In deze serie verscheen Autobiografieën en dagboeken, waarin literatuur is verzameld over het genre autobiografisch schrijven. In de literatuurlijst is een selectie opgenomen van de belangrijkste literatuur over dit onderwerp. Ook zijn enkele autobiografieën genoemd van binnen- en buitenlandse auteurs en illustratoren. Van een aantal artikelen is een overdruk opgenomen.

De toelichting maakt duidelijk wat onder het genre autobiografisch schrijven verstaan wordt: ‘Een autobiografie in de strikte betekenis van het woord is een terugblik op het eigen leven. Vaak worden ook dagboek, brief en memoires autobiografisch genoemd. Daarnaast zijn er de geromantiseerde autobiografie en autobiografische roman. Een veelheid van termen dus voor genres die met elkaar in verband staan maar op verschillende punten van elkaar te onderscheiden zijn. Als overkoepelende aanduiding wordt vaak de term autobiografisch schrijven gekozen. Het dagboek en de brief onderscheiden zich van de autobiografie in strikte zin door het moment waarop verteld wordt. Bij het schrijven van memoires stelt de schrijver niet zichzelf centraal, maar zijn tijd en tijdgenoten. Wanneer de auteur allerlei verbeeldingselementen door zijn verhaal weeft, is er sprake van een geromantiseerde autobiografie of autobiografische roman. En er zijn ook verhalen die niet expliciet autobiografisch zijn, maar wel elementen uit het leven van de auteur bevatten. De lezer komt deze op het spoor door verklaringen van de schrijver zelf in interviews of door middel van andere bronnen als dagboeken en brieven (Bron: Lexicon van de jeugdliteratuur).’

[p. 228]

Oorlogsautobiografie

Annegret Völpel, ‘Tochter von Überlebenden des Holocaust: Aussergewönlich gelungene literarische Autobiografie.’ In: Eselsohr (1999), nr. 1, blz. 15.

Bespreking van wat een buitengewone autobiografie wordt genoemd, Von Zuhause wird nichts erzählt van Laura Waco (Kirchheim, 1996; Bertelsmann, 1998). Waco vertelt over haar traumatische jeugdervaringen in het Duitsland van na de Tweede Wereldoorlog en hoe zij als dochter van oorlogsslachtoffers (haar joodse ouders behoorden tot de weinigen die het concentratiekamp overleefden) haar weg moest zien te vinden. Haar ouders kunnen niet met hun verleden leven. Dat zij niettemin drie kinderen op te voeden hebben, wordt als een zware last ervaren, waarin ze dan ook tekort schieten. Waco houdt haar ouders zelfs verantwoordelijk voor de ziekte en dood van haar jongste zusje.

Waco wordt geprezen om de gevoelige en genuanceerde manier waarop ze de door de Shoah getraumatiseerde tweede generatie een stem geeft. ‘Diese ergreifende Geschichte wird vorgetragen ohne Larmoyanz und mit bemerkenswerter Differenziertheit’. Ook de vorm is bijzonder: een collage van korte fragmenten, opgebouwd uit herinneringen en associaties: ‘Diese Fragmentierung versinnbildlicht zugleich das beim Erinnern des Entsetzlichen eintretende Stocken des Sprachflusses, gegen das mit dieser Autobiografie angeschrieben wurde’. Völpel besluit haar bespreking met de opmerking dat deze literaire autobiografie bijzonder is vanwege het thema, maar ook en vooral vanwege de artistieke vertaling daarvan.