Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 12

[p. 342]

‘Still seen as an inferior product’
Jeugdliteratuur aan buitenlandse universiteiten
Helma van Lierop-Debrauwer

De nieuwe hoogleraar Kinder- en jeugdliteratuur van Nederland heeft de positie van het vakgebied aan buitenlandse universiteiten verkend. Haar collega's in het buitenland tonen zich gematigd positief: er is de afgelopen jaren veel verbeterd, maar er blijft nog genoeg te wensen over.

Sinds 1 juli van dit jaar heeft Nederland weer een hoogleraar Kinder- en jeugdliteratuur. Eerder was dit al het geval van 1980 tot 1984 (voor een portret van beide hoogleraren zie elders dit nummer). Er zijn twee belangrijke verschillen tussen de leerstoel van toen en die van nu. De eerste hoogleraar was verbonden aan de sociale faculteit van de Rijksuniversiteit Leiden, de tweede is werkzaam aan de Leidse letterenfaculteit. Deze verandering lijkt ingegeven door de tijdgeest. Sinds eind jaren tachtig staat jeugdliteratuur als vorm van literatuur volop in de aandacht. Een leerstoel jeugdliteratuur aan een letterenfaculteit voorziet deze belangstelling van een wetenschappelijk kader.

Het tweede verschil betreft de omvang van de aanstelling. Terwijl de eerste leerstoel fulltime werd bezet, is de nieuwe hoogleraar slechts gedurende driekwart dag in functie. Deze vermindering zet enige vraagtekens bij de veronderstelde emancipatie van de jeugdliteratuur.

De leerstoel is overigens niet de enige blijk van wetenschappelijke belangstelling voor het jeugdboek. Op verschillende universiteiten in ons land, aan - op Utrecht na - elke letterenfaculteit (al is het in Groningen wel ondergebracht bij vakdidactiek), worden cursussen jeugdliteratuur aangeboden en doctoraalscripties geschreven. Er is zelfs sinds enige jaren een prijs voor de beste doctoraalscriptie op het gebied van kinder- en jeugdliteratuur. Deze tweejaarlijkse prijs, de Louise Boerlageprijs (voorheen Boek en Jeugd scriptieprijs) wordt in 1999 voor de derde maal uitgereikt.

Een interessante vraag is of en in welke mate de wetenschappelijke aandacht voor jeugdliteratuur in ons land te vergelijken is met de belangstelling ervoor aan buitenlandse universiteiten. Rondvraag in het buitenland leverde het volgende beeld op.

[p. 343]

Leerstoelen jeugdliteratuur

Voor het rondsturen van de vragenlijst is gebruik gemaakt van de ledenlijst van de International Research Society of Children's Literature (IRSCL). Deze organisatie had in 1997 230 leden uit 39 verschillende landen. In eerste instantie zijn de vragenlijsten gestuurd naar leden die in de lijst als hoogleraar vermeld stonden. Daarmee waren nog niet alle landen bereikt. Om die reden is de adressenlijst aangevuld met namen van mensen die aan de universiteit een andere functie vervulden. Bij grote landen (zoals de Verenigde Staten en Canada) zijn meerdere mensen aangeschreven, omdat niet verwacht mocht worden dat één persoon de hele situatie in een land van een dergelijke omvang kan overzien. In het totaal zijn 60 brieven verstuurd. Uiteindelijk hebben 24 mensen geantwoord uit 15 verschillende landen:

Land	Respons
België	2
Canada	4
China	1
Duitsland	2
Frankrijk	1
Groot-Brittannië	2
Japan	1
Nieuw-Zeeland	1
Noorwegen	1
Polen	1
Roemenië	1
Spanje	1
Verenigde Staten	3
Zuid-Afrika	2
Zweden	1

Van deze landen hebben de volgende één of meer leerstoelen kinderen jeugdliteratuur: China, Duitsland, Japan en de Verenigde Staten. Voor wat betreft een aantal andere landen bestaat er kennelijk intern onduidelijkheid over het wel of niet bestaan van een dergelijke leerstoel of over wanneer je van aparte leerstoel kinder- en jeugdliteratuur mag spreken.

Zo antwoordt Peter Hunt (hoogleraar Engels aan de Universiteit van Wales) op deze vraag: ‘Strictly speaking, no. There is no “established”

[p. 344]

chair - that is, one which exists regardless of whether anyone occupies it. On the other hand, I am a full Professor of English who specialises in Children's Literature. Mine is a “Personal Chair”, which means that when I retire, or leave, the position ceases to exist. As far as the nonacademic world is concerned (and informally within the academic world) I'm Professor of Children's Literature.’

Van de Canadese respondenten melden er twee dat er in Canada geen aparte leerstoel Kinder- en jeugdliteratuur is. Uit de antwoorden van de andere respondenten blijkt dat de Université van Québec sinds juni 1998 over een fulltime leerstoel kinderliteratuur beschikt.

Onderwijs of literatuur?

Sinds het ontstaan van een aparte jeugdliteratuur in de tweede helft van de achttiende eeuw bevindt jeugdliteratuur zich op het breukvlak van opvoeding en literatuur. Dat heeft altijd zijn weerslag gehad op het onderwijsaanbod. Voor wat betreft het onderwijs jeugdliteratuur aan Nederlandse universiteiten lijkt het pedagogisch perspectief momenteel naar de achtergrond verdrongen: de cursussen worden zoals gezegd zonder uitzondering aangeboden door letterenfaculteiten (zie ook elders dit nummer).

Aan de meeste buitenlandse universiteiten lijken beide perspectieven meer in evenwicht: jeugdliteratuur wordt aangeboden door zowel pedagogische faculteiten als letterenfaculteiten. Alle respondenten melden dat jeugdliteratuur wordt gedoceerd aan verschillende taal- en/of literatuuropleidingen en bij onderwijs- en opvoedkunde, sommige voegen daaraan toe dat jeugdliteratuur ook wordt aangeboden in opleidingen als communicatiewetenschap en/of bibliotheekwetenschap. Enige voorzichtigheid voor wat betreft de invalshoeken van waaruit jeugdliteratuur wordt gedoceerd, is echter geboden. Een cursus aan een letterenfaculteit hoeft niet noodzakelijkerwijs gegeven te worden vanuit een literair perspectief, terwijl jeugdliteratuur aan een pedagogische faculteit niet altijd hoeft te betekenen dat het kinderboek als middel in de opvoeding centraal staat.

Bovendien wordt de vergelijking tussen landen bemoeilijkt door de verschillende structuur van de faculteiten in de diverse landen. Sommige respondenten melden dat jeugdliteratuur wordt gegeven in ‘Education and Library Science departments’, meer dan in ‘Literature departments’, daarmee aangevend dat bibliotheekwetenschap meer verbonden is met onderwijs- en opvoedkunde dan met literatuur. In Zuid-Afri-

[p. 345]

ka maakt het ‘Departemente van Bibliotheek- en Inligtingkunde’ echter deel uit van de ‘Fakulteit van Lettere en Wysbegeerte’.

Een zelfstandige opleiding kinderliteratuur wordt door geen van de respondenten genoemd. Net als in Nederland kunnen studenten cursussen jeugdliteratuur volgen en zich vervolgens specialiseren in het vakgebied door het schrijven van een doctoraalscriptie en/of een proefschrift.

Tevredenheid

In hoeverre is men tevreden met de aandacht voor jeugdliteratuur in zijn of haar land en is de positie van jeugdliteratuur op de universiteit verbeterd of verslechterd in vergelijking met het verleden? Slechts twee van de 24 respondenten (uit Noorwegen en de Verenigde Staten) zijn tevreden met de situatie zoals die op dit moment is. Alle andere respondenten vinden dat er nog veel verbeterd kan worden. Opnieuw Peter Hunt: ‘I am not satisfied with the general approach to Children's Literature; it is still seen as an inferior product, despite (or perhaps because of) its popularity.’

Iedereen is het erover eens dat de aandacht voor jeugdliteratuur in vergelijking met het verleden wel is toegenomen. Rita Ghesquiere, hoofddocent bij de vakgroep Algemene en Vergelijkende Letterkunde aan de Katholieke Universiteit Leuven (België): ‘Het zou natuurlijk beter kunnen, maar de mentaliteit is grondig gewijzigd in die zin dat er ondanks alle besparingsrondes en hervormingen van programma's geen discussies zijn rond het wel of niet doceren van jeugdliteratuur. Het is aan onze universiteit echt geaccepteerd en kan misschien in de nabije toekomst verder uitgebreid worden. Het enthousiasme van de studenten is zo groot dat een aantal andere collega's oog krijgen voor de mogelijkheden en onderwerpen aanbieden die aansluiten bij jeugdliteratuur.’ De belangrijkste verschuiving, aldus Ghesquiere, is de aandacht voor ‘het samenspel tussen beide literaturen’.

Eenzelfde positief geluid is afkomstig van Maria Nikolajeva (Universitair hoofddocent aan de Universiteit van Stockholm, Zweden en de Abo Academy Universiteit, Finland). Zij geeft cursussen in zowel Zweden als Finland. In tegenstelling tot veel van de andere respondenten die aangeven dat de veranderingen slechts langzaam tot stand komen, merkt zij op dat de situatie recent ingrijpend is verbeterd: ‘The tendency is highly positive. At my department, children's literature is regarded as a special profile in teaching and research, and is therefore given priority.’

[p. 346]

Professor Nières (Hoogleraar Algemene en Vergelijkende Literatuurwetenschap, Universiteit van Rennes, Frankrijk) is aanmerkelijk voorzichtiger. Ook zij ziet wel een verbetering (voor 1970 was jeugdliteratuur op Franse universiteiten geheel afwezig), maar het gaat allemaal erg langzaam. Bovendien is de positie van jeugdliteratuur teveel afhankelijk van individuen. Zij verwijst daarbij naar Jean Perrot die jarenlang cursussen jeugdliteratuur gaf aan de universiteit van Paris-Nord. Jean Perrot is sinds kort gepensioneerd, maar de universiteit heeft voor hem nog geen vervanger.

Integratie

In Nederland zijn er de afgelopen jaren stemmen opgegaan om de jeugdliteratuur te integreren in de volwassenenliteratuur. Hoe denkt men daarover aan de verschillende buitenlandse universiteiten?

Acht van de vierentwintig respondenten zijn van mening dat jeugdliteratuur en volwassenenliteratuur geïntegreerd moeten worden. In tegenstelling tot degene die genuanceerder over integratie denken, geven de meesten van hen geen argumenten voor hun standpunt, maar volstaan met ‘interesting but difficult’ (Dennis Butts, Lecturer aan de Universiteit van Reading, Groot-Brittannië) of ‘it should be done and scholarly it is no big problem’ (Idar Stegane, hoogleraar Scandinavische Talen en Literatuur aan de Universiteit van Bergen, Noorwegen). Beter beargumenteerd is de reactie van Faye M. Davies (gepromoveerd aan de Universiteit van Auckland, Nieuw-Zeeland): ‘There are many wonderful texts written for children and adolescents that should be brought to the attention of mature readers. If Children's Literature studies are always isolated, this wealth of literature will continue to be unknown and under-valued.’

Vier respondenten zijn om uiteenlopende redenen tegen integratie. Peter Hunt (Groot-Brittannië): ‘I have felt for a long time that in order to achieve any status in academia, children's literature would have to integrate fully with adults' literature. Now, I am not sure that this is either possible or desirable. Children's literature students should have other, different concerns - and so I would now advocate that we should pursue a quite different course from adult criticism.’

Thomas van der Walt (Senior-Lektor bij het Departement Inligtingkunde aan de University of South Africa, Zuid-Afrika) is van mening dat jeugdliteratuur een zelfstandig vakgebied moet zijn. Kinderliteratuur bestuderen als onderdeel van de volwassenenliteratuur vindt hij een

[p. 347]

stap terug en is zeker geen vorm van emancipatie. Kinderliteratuur is een veel omvattend vakgebied dat zich leent voor verschillende benaderingswijzen. Joanna Papuzinska (Hoogleraar aan het Institute of Librarianship, Warsza University, Polen) is dezelfde mening toegedaan. Integratie in volwassenenliteratuur kan ertoe leiden, aldus tenslotte Maria Nikolajeva (Zweden), dat de jeugdliteratuur uit het zicht verdwijnt. Dat neemt niet weg dat jeugdliteratuur wel bestudeerd moet worden als literatuur and niet alleen als opvoedkundig instrument.

De andere twaalf respondenten zijn van mening dat men het één moet doen en het ander niet moet laten. Kinderliteratuur moet apart bestudeerd worden, maar er moeten wel verbanden gelegd worden met volwassenenliteratuur.

Slot

De antwoorden op de vragen naar de aandacht voor jeugdliteratuur op buitenlandse universiteiten laten zien dat de positie van jeugdliteratuur ten opzichte van het verleden is verbeterd, maar dat er nog steeds veel te wensen overblijft. Het aantal leerstoelen jeugdliteratuur is gering. De spreiding van cursussen over verschillende faculteiten en vakgroepen maakt dat voor niet-ingewijden de status van jeugdliteratuur onduidelijk is. En dat zou wel eens een verklaring kunnen zijn voor de relatief geringe wetenschappelijke erkenning van het vakgebied.