Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 12

[p. 239]

‘Een verhaal moet altijd van binnenuit komen’
Een interview met Jan Simoen
Joke Linders

Toen hij negen was, was Jan Simoen (1953) ‘stikjaloers’ op Jules Verne die zulke prachtige boeken kon schrijven. Via de fotografie, de muziek en het theater werd deze docent Frans uit Leuven uiteindelijk ook schrijver. Zijn drijfveer haalt hij behalve uit bewondering voor anderen, vooral uit zichzelf: uit zijn eigen gevoelens en vragen.

Lezing van Met mij gaat alles goed (1996) had me nieuwsgierig gemaakt naar de auteur van zoveel drama én naar de motivatie achter deze actuele en geëngageerde brievenroman. Maar het duurde bijna een jaar voor we een afspraak wisten te realiseren. Ergens halverwege zijn en mijn woonplaats, in Roosendaal. Dat we daar beiden een flink eind voor zouden moeten sporen, vonden we niet erg. Konden we onderweg lekker lezen of proefwerken corrigeren.

We treffen elkaar in de restauratie van het station. Vandaar gaan we op zoek naar een rustige plek om te praten. We zijn het station nog niet uit of het interview begint al. Niet ik ben de vragensteller, maar drie kinderen, 7, 8 en 9 jaar oud, die een spelletje ‘moderne media’ spelen. ‘Mogen we u wat vragen meneer?’ Ze hebben feilloos door dat Simoen de belangrijkste figuur is. ‘Houdt u van sport?’ ‘Heeft u wel eens een prijs gewonnen?’ en ‘Mogen we u op de foto zetten?’ Jan probeert zijn tennisprestaties tot grote hoogte op te schroeven, maar daar raken de drie jeugdige interviewers geheel niet van onder de indruk. Ze verwerken zijn antwoorden in hun statistieken.

Dat hij als schrijver ook het een en ander gepresteerd heeft, houdt hij achter. Waarom eigenlijk? ‘Dat weet ik ook niet. Te verlegen, denk ik’, zegt hij achteraf. Hij is zichtbaar onder de indruk van de professionaliteit van het drietal. De vragen staan op een papiertje en de jongste houdt haar zelfgemaakte camera stand by. ‘Dat zou ik nooit gedurfd hebben.’ En die uitspraak brengt ons bij zijn motivaties en ervaringen als auteur.

[p. 240]

Huisfotograaf

‘Wat mij drijft? Jaloezie, vrees ik. Toen ik negen was, was ik stikjaloers op Jules Verne. Wat kon die man prachtige verhalen maken. Dat wou ik óók wel.’ En zo verging het hem met veel meer. Hij werd muzikant, omdat hij jaloers was op Paul Mc Cartney, en zanger in een bruin café, omdat hij Bob Dylan zo goed vond. Maar weldra bleek dat hij daar zijn brood niet mee kon verdienen. ‘Gewoon omdat ik niet goed genoeg was natuurlijk.’

Vanuit diezelfde jaloezie, maar dan op mensen die mooie foto's maken, kreeg hij in 1989 de kans toneelfoto's te maken van het universiteitstoneel in Gent. ‘Binnen de kortste keren werd ik de huisfotograaf van het Gents Theater en via dat gezelschap, waar ook mijn vrouw aan verbonden was, ben ik uiteindelijk de schrijverij in gerold. Op een dag vroeg Guy Cassiers, de regisseur van dat gezelschap: “Kan jíj niet eens wat voor ons schrijven?” Ze hadden dialogen nodig. Dat leek me een aardige uitdaging en dus zette ik me aan het werk. Het resultaat daarvan was Om te kijken moet je krabben (1989).’

[p. 241]

Omdat het theater hem steeds meer begon te boeien, vertaalde hij voor het Stekelbeestfestival van 1989 vervolgens het toneelstuk Jakob le menteur van Max Denis, Daarna vroeg Oud Huis Stekelbees, een gezelschap dat gelooft in het nemen van risico's en in onverwachte combinaties, een toneelstuk voor hen te schrijven. ‘Ze kregen wat ze zochten. Polaroid (1990, jl) was en is in alle opzichten een grensoverschrijdend stuk. Je kan er geen leeftijd op plakken. En ook het onderwerp, het verband tussen foto's en werkelijkheid, is niet altijd eenduidig.’

Het stuk leverde een vermelding op in het juryrapport van de Toneelschrijfprijs '92, waarna Simoen het schrijven niet meer los kon laten. Eerst alleen het bewerken, vertalen en schrijven van toneelstukken, daarna ook proza. Voor een dochtertje van vrienden schreef hij een verhaal in afleveringen dat hij, toen het klaar was, aan drie uitgeverijen stuurde. ‘Bakermat wilde het uiteindelijk wel hebben en bij deze uitgeverij verscheen in 1993 dan ook mijn eerste kinderboek: Duizend stenen ogen.’

Op aandringen van zijn vrouw was Simoen inmiddels halftijds gaan werken om zich meer te kunnen toeleggen op het schrijven. ‘Ik wilde uitzoeken of ik het kon.’ Het resultaat van die concentratie was Grondbeginselen (1993), een stuk voor jonge acteurs van 11 jaar over kinderen die voor het eerst iets meemaken: een nieuwe taal, een nieuwe ervaring. ‘Daar zit al iets in van de problematiek van migrantenkinderen. Ook die maken alles voor het eerst mee en moeten zich een nieuwe taal verwerven.’

Om geld te verdienen ging Simoen vervolgens stukken in het Frans vertalen. Zo kwam hij in contact met Ignace Cornelissen en Ad de Bont. Diens Mirad, een jongen uit Bosnië (1994) zou door zes gezelschappen tegelijk in 400 Vlaamse scholen worden opgevoerd op voorwaarde dat er nog wat geschaafd zou worden aan de taal. Die was te Hollands, te hard en te drammerig. Althans voor Vlaanderen. ‘De kinderen hier zijn in een andere traditie opgevoed. Die kun je niet zo hard in 't gezicht meppen. Aanvankelijk was Ad de Bont helemaal niet zo gelukkig met wat ik gedaan had, maar ook mijn “vertaling” of “bewerking” is geëvolueerd en nu is er een redelijk evenwicht gevonden tussen wat hij wilde en wat hier in Vlaanderen effectief is.’

De inspiratie voor Zicht op de heuvels (1994), een stuk over aids, voor jongeren, kwam deels uit wat Simoen voor Mirad had gedaan - ‘ik had voor dat stuk veel over Bosnië gelezen’ - en deels uit het feit

[p. 242]

dat een goede vriend van hem aids kreeg. ‘Ik stond dus als het ware met mijn neus op mijn feiten. Een beetje het cliché van de muze die me 's nachts bezocht en bij het wakker worden riep: als je nou eens uit gaat van twee halfbroers!’

Omdat regisseur en acteurs van het Koninklijk Jeugd Theater in Antwerpen zo'n prachtige voorstelling hadden gemaakt van Mirad, verkocht Simoen hun de eerste opvoeringsrechten van Zicht op de heuvels. Door allerlei ongelukkige omstandigheden - ‘er kwam een andere regisseur op te zitten’ - werd het een slechte produktie. Daar hield Simoen een zware kater aan over en dat was uiteindelijk de drijfveer het materiaal voor Zicht op de heuvels nog eens te gebruiken, maar dan in een jongerenroman. En zo is Met mij gaat alles goed (1996) ontstaan. ‘Achteraf is wel duidelijk dat ik na het schrijven van het toneelstuk nog niet klaar was met de emoties van dat verhaal. Ik moest er opnieuw mee aan de gang om die allemaal een plaats te geven. Het grote verschil tussen het schrijven voor toneel en het schrijven van een roman is wel dat je een boek helemaal alleen schrijft, terwijl bij een theaterstuk allerlei mensen zich ermee bemoeien.’

Brieven

De combinatie van ervaringen van anderen en die van Simoen zelf verklaart waarom Met mij gaat alles goed zo vol zit, misschien zelfs een beetje te vol. ‘Ja, maar dat heeft ook iets met het genre te maken. In een roman kun je personen en situaties meer uitschrijven, terwijl een toneeltekst ruimte moet laten voor de acteurs die de personages uitbeelden. Maar ook in het oorspronkelijke (toneel) stuk zaten al brieven en dagboekfragmenten en dialogen. Wel moest ik voor het boek kiezen vanuit welk standpunt ik het zou gaan vertellen. Jonas, de jongen die aids krijgt, durfde ik niet aan. Ik wist gewoon dat ik daarvoor nog te weinig ervaring had als auteur. Met brieven kwam ik daar het dichtst bij. En aidspatiënten doen dat ook vaak he? Brieven schrijven waarin ze een beetje om de waarheid heen draaien. Ik kende dat van een vriend die vier jaar in Amerika heeft gewoond en nooit iets over zijn ziekte heeft willen zeggen. Naar hem heb ik Jonas gemodelleerd, maar dat betekent niet dat het zijn portret is. Daar is veel meer bijgekomen. Doordat de brieven van verschillende afzenders komen, creëer je spanning en krijgt de lezer een voorsprong op

[p. 243]

de personages in het boek.’

Simoen heeft relatief lang, van 1989 tot 1994, aan Met mij gaat alles goed gewerkt. Om het manuscript af te ronden heeft hij uiteindelijk ergens een kamer gehuurd om het in volstrekte afzondering en in één ruk te kunnen voltooien, rechtstreeks op de computer. ‘Dat kon, omdat al het materiaal er lag, met de hand geschreven in schriftjes en losse velletjes. Flarden van gesprekken, ideetjes, zotte invallen. Zonder computer zou me dat nooit gelukt zijn.’

Toen Met mij gaat alles goed klaar was, wist Simoen absoluut niet meer wat hij had geschreven. ‘Het voelde als een bevrijding, alsof ik eindelijk wakker kon worden uit een nachtmerrie.’ Hij stuurde het manuscript naar Nelleke Berns, die toen net Vallen van Anne Provoost op de markt had gebracht. Ze reageerde binnen twee weken en stelde voor het mee te nemen naar Querido waar zij naar toe zou gaan. Die uitgeverij had mooie plannen met jongerenromans. En zo werd Met mij gaat alles goed het eerste boek in een nieuwe reeks met Bart Moeyaert, Willem van Toorn, Cyriel Offermans en Anne Provoost.

‘Het boek kreeg meteen veel aandacht. Zo'n lovende kritiek van Max Verbeek in Leesgoed heeft me echt goed gedaan en dat het boek toen ook nog een prijs heeft gekregen! Voor mij was dat de bevestiging dat je als schrijver sociaal bewogen kunt zijn en toch een mooi boek kunt schrijven.’

Uitdaging

Inmiddels werkt Simoen weer hele dagen als leraar en kan hij alleen nog 's avonds, 's nachts en in de vakantie schrijven. Dat is jammer voor de hoeveelheid tijd die hij aan het schrijven kan besteden, maar heeft ook voordelen. ‘In het onderwijs hou je contact met de jongeren voor wie je schrijft, jongens op de drempel van hun volwassenheid die naar meisjes gaan kijken. Mooie leeftijd is dat.’

Hij schrijft nog altijd voor theater en blijft sociaal bewogen, maar de grootste uitdaging is toch een mooi verhaal schrijven. Aandachtig schrijven zoals Bart Moeyaert dat kan of Willy van Doorselaar. ‘Ik leg de lat steeds hoger. En begrepen en gelezen worden én kwaliteit leveren. Zoiets als wat Hugo Claus en Harry Mulisch voor volwassenen doen. Dat hele brede van personages opzetten en in hun ontwikkeling volgen, vind ik een geweldige uitdaging. Maar dat lukt alleen

[p. 244]

als je schrijft vanuit gevoelens en vragen die je werkelijk bezighouden. Verhalen over probleemgevallen zijn gedoemd te mislukken en dat risico loop je ook als je teveel focust op de groep die je wilt bereiken. Een verhaal of roman moet nu eenmaal van binnenuit komen. Natuurlijk kun je je daarbij laten inspireren door wat er om je heen gebeurt, maar als het alleen van buitenaf komt, is het onvoldoende.’

Misschien wat vaag allemaal, verontschuldigt Simoen zich, maar duidelijker kan ook hij niet uitleggen waar hij zijn inspiratie en drijfveren vandaan haalt. Wel benadrukt hij nog eens dat een auteur altijd moet blijven sleutelen aan wat hij geschreven heeft. ‘Hardop lezen is misschien wel de beste test om te weten of het bekt en duidelijk is.’

Zijn grootste probleem is in feite dat een dag maar 24 uur heeft. ‘Daar heb ik nooit genoeg aan, zelfs als ik de nacht over sla. Er is zoveel te zien, te lezen en te beleven. Als je dan ook nog wilt schrijven? Misschien moet ik het aanpakken zoals Jules Deelder en af en toe wat speed nemen. Dan kan je alles twee keer zo snel.’

Van alle dingen die hij in zijn leven heeft gedaan, bevalt schrijven hem het best. ‘Met die jaloezie van me is het tenslotte toch nog goed gekomen. Die had immers alles te maken met bewondering voor wat anderen kunnen. En zo'n slechte drijfveer is jaloezie ook niet. Ik zal heus nog wel eens foto's maken, maar beroepsfotograaf word ik niet meer en voor gitaarspelen heb ik evenmin genoeg talent. Het ziet er naar uit dat schrijven de bezigheid is waar ik me het meest thuis in voel. Nog ideeën genoeg.’