Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 12

[p. 114]

Waarom het een tijdje stil kan zijn
Bas Rompa

Weert, november 1997

Beste Greetje, bedankt voor je brief. Ik herinner me jou goed hoor, het is niet zo moeilijk. Zoveel kinderen kwamen er niet voor mij naar de boekenmarkt in het centraal station. Half Den Haag stond in de rij voor Annie M.G. Schmidt. Dat was in oktober 1991, alweer zes jaar geleden. Hoe oud was jij toen? Negen, tien? Dan ben je nu dus vijftien, zestien.

Je stelt een moeilijke vraag Greetje: Wat doet een schrijver als hij niet schrijft? Ik denk dat je bedoelt: Wat doet een schrijver als er geen boeken meer van hem uitkomen? Of: Waarom is het stil geworden na het laatste boek? (In 1992, goed opgezocht in Het ABC van de jeugdliteratuur!)

Om te beginnen: Ik heb niet stil gezeten in de afgelopen vijf jaar. In 1993 heb ik Guppies gemaakt, een serie voor Villa Achterwerk van de VPRO. In 1994 is er een bundel poëzie voor volwassenen uitgekomen, Het holst van de dag, en vertaalde ik gedichten voor Een Caribisch dozijn. Vanaf 1995 zijn er wat verhalen en gedichten in tijdschriften verschenen. Ook heb ik geschreven over kinderfilosofie in Pip, een tijdschrift over pedagogiek (= opvoedkunde). Verder heb ik les gevolgd en les gegeven.

Me dunkt. Maar jij wil gewoon een boek zien. Een boek zoals Op een dag als ik durf. En dat is er niet gekomen. Drie pogingen heb ik ondernomen. Alledrie mislukt. 1 Een krul in je kop. Ging over filosofie. 2 De Indischman. Een vervolg op een oud kerstverhaal. 3 Het geheim van de dichter. Een soort dichtcursus voor jongeren.

Vraag me niet waarom deze drie boeken mislukt zijn. Ik heb er lang over nagedacht, maar ik weet het niet. Voetballers zijn soms uit vorm. Ik was niet in vorm om een goed boek te schrijven. Misschien kwam het doordat ik teveel andere dingen aan/in mijn hoofd had.

[p. 115]

Filosofie bijvoorbeeld. Een schrijver moet zich niet inlaten met filosofie. Heeft een wijs man eens gezegd. Het is theorie. Over de mens, het leven, de wereld. Een schrijver moet zich inlaten met de praktijk. En daarover zo goed mogelijk verhalen schrijven. Verbeelden moet-ie, niet uitleggen en verklaren. Misschien heeft de wijze man gelijk. Maar ik zit er mooi mee, geen boeiender boek voor mij dan een filosofieboek. Neem mijn laatste ontdekking: Gilles Deleuze, Het denken in plooien geschikt. Ik citeer: De zoetheid niets te zeggen te hebben. Het recht niets te zeggen te hebben, aangezien het de voorwaarde is waaronder zich iets zeldzaams of schaars vormt dat het een beetje verdient gezegd te worden. We kreperen tegenwoordig niet van storingen, maar van uitspraken die geen enkel belang hebben. (...) Je zegt niet tegen iemand: ‘Het heeft geen enkel belang wat je zegt!’ Je kunt tegen hem zeggen: ‘Dat is fout.’ Maar het is nooit fout wat iemand zegt, het is geen kwestie van fout zijn, het is stom of heeft geen belang. Het is al duizend keer gezegd. De begrippen belangrijk, noodzaak en belang zijn duizend keer meer bepalend dan het begrip waarheid. Niet omdat ze het vervangen, maar omdat ze de waarheid meten van hetgeen ik zeg. Zelfs in de wiskunde: Poincaré zei dat veel wiskundige theorieën helemaal niet belangrijk zijn, geen enkel belang hebben. Hij zei niet dat ze fout waren, het was erger. Einde citaat.

Wat zeg je ervan Greetje? Vraag jij je wel eens af of het van belang is wat je hoort, leest of ziet? Ik wel de laatste tijd. En steeds vaker luidt het antwoord: nee... Het maakt het er allemaal niet eenvoudiger op. Je kunt makkelijk beweren dat het merendeel van hetgeen tot je komt geen belang heeft, maar zorg dan zelf voor iets dat wel belang heeft. Wat dat is Greetje, dat moet je uitzoeken. Bij jezelf. En voor jezelf. Want uiteindelijk gaat het om het belang voor jezelf. Bij dat uitzoeken moet je je nooit haasten. Maar geduldig wachten.

Is een schrijver waarvan geen boeken uitkomen nog wel een schrijver? Als hij helemaal niet meer schrijft, zou je misschien kunnen antwoorden: Nee, dan houdt hij op een schrijver te zijn.

Ik schrijf aanzienlijk minder dan in de periode van 1986 tot 1992, maar ik doe het nog wel. Ik kan me moeilijk voorstellen dat ik niets meer schrijf, niet meer in mijn werkkamer op zolder zit, aan tafel. Ik moet het ook sinds enige tijd, van mijn dochter. Als ik haar rond acht uur heb voorgelezen en zij gaat slapen, vraagt ze of ik ga werken. Als ik ‘ja’ antwoord, roept zij ‘yes!’ Ze vindt het fijn als ik op zolder,

[p. 116]

boven haar kamer, zit te lezen of te tikken. Dat geeft haar een veilig gevoel, zegt ze.

Wat ik dan schrijf noem ik vanaf het voorjaar van 1997 de boekhouding. Ik hou de boekhouding bij. Hierbij stuur ik je de boekhouding van het najaar van 1997. Het zijn notities, ideetjes, invallen, kleine observaties. Wie de ‘hij’ is mag je zelf invullen. Of er in de boekhouding dingen staan die uit kunnen groeien tot verhalen, gedichten of boeken? Ik weet het niet, de tijd zal het leren. Ik kijk er regelmatig naar, schrap, verander, werk iets uit. Misschien weet de tijd het beste wat belang heeft en wat niet.

Boekhouding
Najaar 1997

Hij zei: Dat kost 100 meter. Dat duurt 3 kilo. Dat weegt 21 uur.

Hij begon aan een eigen woordenboek: Hij schreef op: Denneappel: tros houten tongetjes.

Hij interviewde dieren, planten, dingen en elementen.

Hij begon te rekenen met woorden. Hij dacht: poes × hond = pandabeer. kast × stoel = rek.

Hij nam uit het buitenland een woord mee als souvenir.

Hij versprak zich: spiegoloog.

Hij verwisselde kleuren, vormen en eigenschappen: vierkante appels.

Hij verzon handleidingen en gebruiksaanwijzingen voor niet bestaande activiteiten en apparaten.

Hij ontwierp een zeewereld, met zeesterren, zeepaarden, zeemannen en zeevrouwen, zeestoelen, zeelepels, zeebroeken.

Hij bedacht spelregels voor het voetbalspel: Schoten op paal en lat tellen voor een half doelpunt. Rode en gele kaarten zijn straffen. Gouden en zilveren kaarten zijn beloningen, voor mooie acties.

Hij bouwde een toren van pizza's.

Hij plukte maïskolven en zag er barbiepoppen in.

Hij stichtte een opvangcentrum voor dakloze mussen.

Hij vroeg zich af hoe zwaar de aarde de wereld vindt; de huizen, de wegen met auto's, de kantoorgebouwen.

[p. 117]

Hij zocht naar verloren stemmen, verkeerde benen, boze tongen en hete hangijzers.

Hij vroeg naar de bekende weg en luisterde naar de uitleg.

Hij beoefende de Aziatische wijze van lopen.

Hij riep een vergadering bijeen voor stoelen.

Hij oefende zich in langzaam kijken.

Hij plukte maïskolven en zag er microfoons in.

Hij vroeg een duif een dagboek bij te houden.

Hij zette zijn boodschappen in alfabetische volgorde op de band en controleerde met de kassabon of hij het goed had gedaan.

Hij vroeg aan vrouwen of hun borsten konden blozen.

Hij luisterde naar het applaus van opvliegende duiven en keek naar hun demonstratievluchten.

Hij stelde een lijst op van dingen die er in zijn ogen niet hoefden te zijn.

Hij vertelde het verhaal van een voetbal.

Hij speelde schooltje.

Hij wilde huismens worden.

Hij vond Ina Op 't Rood de mooiste naam van de wereld.

Hij vond Robin Hood, een prijzenzaak, de mooiste winkel van de wereld.

Hij vroeg zich af waar de ziel van het zeepbeertje bleef.

Hij schreef een schoolkrantje vol.

Hij stelde een lijst van beroepen samen:

1	Twijfelaar
2	Lijnenverzamelaar.
3	Sneltreinvaartverteller.
4	Zoeker
5	Beginner
6	Denker
7	Waardepuntenteller
8	Antwoordapparaattekstopsteller
9	Verhalenvanger

Hij bedacht een televisie waar stof uitkomt bij beelden van aardbevingen, water bij overstromingen, vuur bij uitslaande branden.

Hij bedacht eettafels, gemaakt van patat, wortels, prei, spaghetti, dropstaven en stokbroden.

Hij vroeg zich af: Bestaat de Hemelstraat?

Hij bestelde in een restaurant een Tingeling.

[p. 118]

Hij verzamelde verschillende soorten stemmen: hoge, kinderachtige, donkere, oude, gezellige, boze.

Hij verzamelde verschillende soorten lachen.

Hij vloog door het donker.

Hij zat voor het raam en dacht: Een raam is wat je erdoor ziet. Het glas dat is er wel en is er niet.

Hij had ruzie met zijn hersenen. Ze zouden iets onthouden, lieten het na. Hij vertrouwde ze niet meer.

Hij zag de haren van de meisjes op de paarden, galopperen, blonde lokken, manen staarten, golven, deinen, op en neren.

Hij zag een man met hakschoenen. Maar het was een vrouw. Een vrouw met een snor.

Hij zag een oude dikke vrouw die niet meer op kon komen.

Hij zag dat Rosa te zoen was in het zwembad. Ze had een snijboonvormig litteken op haar dijbeen. Zeven jongens zwermden om haar heen, als bijen om een bloem.

Hij las over mevrouw Nora Sloeber, tachtig jaar. Ze woont in een kleine kamer, vier hoog in een verzorgingstehuis. Ze kijkt uit op een dierentuin.

Hij zag twee oude Turken op een trap in een portaal van een flat, een dienblad tussen hen in, met een thermoskan en theekopjes.

Hij zag op het naaktstrand twee meisjes een witte en een zwarte onderbroek uittrekken.

Hij zag in een weiland twee boeren met een lier een dode koe op een kar trekken. Vier andere koeien keken roerloos toe, ze schenen onaangedaan, ze stonden er met hun neus bovenop.

Hij bezocht de uitvaartplechtigheid van Pietje de vlieg.