Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 10

[p. 399]

Sef
Joke van Leeuwen

Hoe komt het dat ik schrijf en teken en optreed, en met al die dingen pas zal ophouden als het niet meer gaat?

Misschien hielp het dat er in mijn moeders familie een achterneef was die reclamefoto's maakte voor de krant, met mijn oudste broer erop en een tekst erbij dat die in een vliegtuig vloog, terwijl hij gewoon op de grond was gebleven. En dat er nog een achterneef was die hoeden maakte voor op bekende hoofden. Ze wisten daar dus al van het weven van een web.

Misschien hielp het dat ze aan mijn vaders kant van taal hielden en van het overbrengen in taal. Dat ik zag hoe mijn vader in een lange zwarte jurk gebaren maakte en veel meer woorden zei dan thuis, en dat iedereen luisterde, of in elk geval deed alsof.

Misschien hielp het dat ik al gauw merkte niet in de wieg gelegd te zijn voor andere dingen, zoals het Handig Omgaan Met Dieren. Toen ik een koe wilde melken, ging ik aan de verkeerde kant zitten, toen ik een konijn moest vangen, liet ik hem gaan.

Misschien hielp het dat ik als kleuter uit ongeduld de letters van een Gouden Boekje overschreef en erg teleurgesteld was toen mijn moeder die letters hardop voorlas: Copyright by Simon and Schuster. Sindsdien wilde ik weten wat ik schreef. Muur. Vuur. Guur.

Misschien hielp het dat mijn moeder samen met kinderen uit ons dorpsschooltje aan toneel deed en hen leerde dat ze de namen voor de dubbele punt in de tekst niet hardop hoefden te zeggen.

Misschien hielp het dat ik uit Amsterdam verhuisde naar een dorp in de Betuwe. Pas daar leerde ik de echte letter z kennen. En ik kreeg er een spannende tuin, waarin ik kon verdwalen, klimmen en wegkruipen. Die tuin is nu de kale luchtplaats van een jeugdgevangenis, maar in mijn hoofd staan de zeldzame bomen nog overeind.

Misschien hielp het dat ik naar Brussel verhuisde. Daar leerde ik hoe ontregelend taal kan zijn. Daar moest ik soms, als ik al in de winkel stond, weer terug naar huis om in het woordenboek te kijken hoe het heette wat ik wilde kopen. Daar kwam je voor een maillot en kreeg je een zwempak.

[p. 400]

‘Het is nu precies tien uur.’

‘Kunnen ze niet zeggen wat het juist is?’

Ik verwerkte de cultuurschok met plakkaatverf en deed zo de ontdekkingen van de kunstgeschiedenis (perspectief bijvoorbeeld, en abstractie) in snel tempo nog eens dunnetjes over.

Misschien hielp het dat ik op mijn nieuwe school een buitenlandse was, zodat mijn gewoonten niet meer gewoon waren, en ik onder de verwarring door naar de kern moest zoeken. Het eerste uur van het nieuwe schooljaar in het nieuwe land moesten de kinderen op alfabetische volgorde opstaan en hun naam zeggen. Ik stond op bij de L, want daar hadden we altijd bijgehoord in het telefoonboek, maar ik moest van de lerares meteen weer gaan zitten. Toen de V aan de beurt was, kreeg ik te horen dat ik niet oplette. En we hadden allebei gelijk, zij en ik. Maar mijn gelijk verloor.

Misschien hielp die ene lerares mij buiten de clichés om nieuwe woorden te vinden, toen ze mijn verkeerd gemaakte huiswerk zag en me toekefte dat ik maar terug moest gaan naar mijn eigen land als ik het net als alle Nederlanders beter meende te weten. Misschien hielpen de Nederlandse kleuters die met de duim naar beneden ‘Patat!’ riepen als we met onze Belgische nummerplaat door Nederland reden.

Misschien hielp de studieprefect, door de ongenaakbare manier waarop hij als heerser van leerlingen over het afgesloten schoolplein liep, want op een mooie herfstdag dwarrelde er een blaadje in zijn haardos en bleef daar zitten zonder dat hij het merkte. En dat ene blaadje keerde op een subtiele manier het hele beeld om. Zoals dat herfstblaadje wilde ik wel kunnen schrijven.

Misschien hielp het om een oudste broer te hebben die soms zomaar tekenmateriaal voor me meebracht, terwijl ik niet jarig was, en die me vroeg decorstukken voor zijn grote, zelfgemaakte poppenkast te maken. En die zag dat het goed was. Hij kende een jongen op de kunstacademie. De jongen was groot en indrukwekkend en leerde mij in een paar onvergetelijke lessen over kleurgebruik en vlakverdeling en meer uiterst interessante dingen waar het op school nog nooit over was gegaan.

Misschien hielp het ook dat een van de leraren een dichter was, die, als hij ons kwam ophalen uit de op het plein geschilderde vakken, waarin we twee aan twee moesten staan wachten, voor ons uitliep alsof we niet achter hem aanliepen, alsof er niet om hem heen bevelen en opdrachten klonken, alsof hij daar toevallig liep, midden

[p. 401]

tussen de drukte, zo dicht mogelijk bij zichzelf.

Misschien hielp het dat ik bij mijn eerste voorzichtige schreden in de theaterwereld tijdens een festivalletje een podium kreeg toebedeeld in een hal waar ook de filmzaal op uitkwam. Vijf minuten was ik bezig toen het filmpubliek tussen mij en mijn publiek door de weg naar een volgende voorstelling zocht. Dan leer je niet te vluchten met je lichaam en je tekst.

Misschien hielp het dat ik al gauw moest optreden voor een deftige, zeer uitgebreide familie, die in avondjurk en jacquet in de groot uitgevallen woonkamer zat toe te kijken hoe ik een gevoelig lied bracht terwijl de hond blafte en de bel ging, want ik ervoer op dat moment een sterke innerlijke vrijheid: ik sta hier, ik doe dit, ik heb alles in de hand, kijk maar, hoor maar, vind maar wat je ervan vindt.

Misschien heb ik toch vooral mezelf geholpen, door er van jongs af aan mee bezig te zijn, met de hoop er een heel leven mee bezig te kunnen blijven, zonder in hokjes te worden gestopt.

Volgens de overlevering was een van mijn eerste zinnetjes: ‘Sef doen.’ Zijn mijn boeken eenmaal af en de wijde wereld in, dan doet het er niet meer toe wat tot hun ontstaan heeft geleid. Dan doen ze het sef.