Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 9

(1995)– [tijdschrift] Literatuur zonder leeftijd– rechtenstatus

Een halve eeuw Pippi Langkous: Suggesties voor een nieuwe vertaling
Karin van CampGa naar voetnoot1

Pippi Langkous is 50 jaar!

Je zou het niet zeggen als je haar ziet, maar de Zweedse Pippi Langkous is in 1995 een halve eeuw oud! In 1945 kwam in Zweden het eerste boek over dit buitengewone meisje op de markt. In de vijftig jaar van haar bestaan zijn critici over heel de wereld Pippi Langkous gaan bestempelen als één van de belangrijkste werken in de kinderliteratuur van deze eeuw.

Ook de Nederlandse Pippi Langkous is al een dame op leeftijd geworden. In 1952 werd het eerste deel in het Nederlands vertaald. Deze vertaling werd uitgebracht nadat Duitsland, de USA en Frankrijk het werk reeds vertaald hadden. Het eerste en het tweede deel werden vertaald door Lisbeth Borgesius-Wildschut).Ga naar voetnoot2 In 1959 volgde nog een derde deel, vertaald door Saskia Ferwerda.

Pippi Langkous behoort ongetwijfeld tot de meest vertaalde en - verkochte kinderboeken van het tweede deel van de twintigste eeuw. In 1975 bestond Pippi Langkous in bijna 30 talen verspreid over de hele wereld (Törnqvist 1977), in 1985 zouden het er reeds 56 zijn (Kvint 1986). Ondertussen heeft het waarschijnlijk de 60 bereikt of overschreden.

Richard Kennedy

Men neemt dan ook aan dat het werk de tand des tijds zal doorstaan en een klassieker à la Alice in Wonderland of Winnie de Poeh zal worden. Niet toevallig vermeld ik deze twee klassiekers omdat ze in een recent verleden een nieuwe Nederlandse vertaling hebben gekregen.Ga naar voetnoot3 Zou niet ook Pippi Langkous aan een nieuwe of herziene vertaling toe zijn?

Met de Franse vertaling is Astrid Lindgren in ieder geval niet erg gelukkig. Ze liet onlangs weten (verschenen in Gazet van Antwerpen, 19 mei 1993), dat ze erover dacht de auteursrechten op haar boeken in Frankrijk terug te halen. Dit omdat de Franse vertaler Pippi's ware karakter veranderd zou hebben en van haar een veel te braaf meisje gemaakt zou hebben.

Tegen de Nederlandse vertaling heeft Astrid Lindgren nooit geprotesteerd, hoewel ze in de mate van het mogelijke wel altijd geprobeerd heeft de vertalingen van haar werken te volgen (Lindgren 1969).

Vlamingen en Nederlanders die de boeken gelezen hebben en de TV-films gezien hebben (rond 1970 gemaakt en niet lang daarna met veel succes op de Nederlandse TV uitgezonden; sindsdien zijn er nog geregeld heruitzendingen geweest),Ga naar voetnoot4 weten dat de Pippi van het boek en van de film even stout overkomen. Pippi's karakter werd dus blijkbaar in de Nederlandse vertaling niet wezenlijk veranderd.

Nu mag Pippi ook wel ongestraft een heleboel dingen doen, die overbezorgde ouders en pedagogen grijze haren kunnen bezorgen: Pippi woont helemaal alleen in een groot huis, beslist zelf wanneer ze

Pablo Ramirez

naar bed of naar school gaat, neemt een loopje met de plaatselijke autoriteiten (de schooljuf, de politie en de deftige dames), klimt op het dak van haar huis, drinkt liters medicijnen, eet giftige paddestoelen enz.

Zoals reeds gezegd heeft de Franse vertaler er blijkbaar niet aan kunnen weerstaan, de Franse Pippi (die daar Fifi heet, omdat Pippi teveel aan urineren doet denken) braver weer te geven. Vooral in kinderboeken nijgen vertalers er wel eens vaker toe (dikwijls onder druk van hun uitgevers die niet willen dat het boek verboden zou worden), van alles aan te passen en te veranderen. Onder het motto ‘onze kinderen zijn anders’ (of eerder ‘onze ouders nemen dat niet’)

Hoewel Astrid Lindgren zich niet verzet heeft tegen de Nederlandse vertaling, en we in vergelijking met de film het idee hebben dat de Pippi van het Nederlandse boek in wezen dezelfde is, wilden we toch eens in detail nagaan of de meer dan veertig jaar oude vertaling een bevredigende weergave is van het Zweedse origineel. Hiervoor moesten we natuurlijk iets doen, wat in de regel geen enkele lezer van Nederlandse vertalingen doet: we hebben er het Zweedse origineel naast gelegd en zin voor zin de twee versies met elkaar vergeleken. Voor dit artikel hebben we slechts het eerste deel van de trilogie onderzocht, Pippi Langkous komt thuis. Daarbij kwamen we tot een verrassende vaststelling: de Nederlandse Pippi is wel even stout als de Zweedse, maar ze is veel minder leuk.

Nederlands versus Zweeds: de stoute scènes

Het moet gezegd worden dat de Nederlandse vertaling, zonder het Zweedse origineel ernaast (de realistische situatie dus) er vrij behoorlijk uitkomt. Een vlot geschreven Nederlands, mooie illustraties van Carl Hollander, en genoeg dolle situaties waarin Pippi mag liegen en ongehoorzaam zijn, maar ook gul en lief blijft tegenover de andere kinderen. Met het Zweedse origineel ernaast blijkt ook dat er geen hele grote veranderingen zijn: Pippi mocht Pippi blijven heten, er zijn geen hoofdstukken weggelaten of toegevoegd. Veruit de meeste scènes waarin Pippi ongehoorzaam is werden accuraat vertaald. Des te opmerkelijker is het, dat er toch één enkele scène gedeeltelijk werd weggelaten. Dit gebeurde wel op zodanige wijze, dat de lezer het niet merkt indien hij niet over het origineel (of een andere vertaling waarin dit niet gebeurde) beschikt.

L. Tokmakova

Op een dag besluit Pippi toch maar eens naar school te gaan met Tommy en Anneke (overigens Annika in het origineel én in de TV-serie). In de klas wordt ze door de juffrouw eerst getest op haar rekenkennis. De eerste scène wordt vrij getrouw vertaald:

‘... Kun je me zeggen, Pippi, hoeveel zeven en vijf is?’
Pippi keek haar aan, verbaasd en geërgerd. Toen zei ze:
‘Ja hoor eens, als je dat zelf niet weet, dan moet je niet denken dat ik van plan ben het je te vertellen!’ Alle kinderen keken Pippi verschrikt aan...

Tot hier mag Pippi, die nog nooit op school was en dus niet weet hoe het hoort, heel onbeleefd zijn tegen de juf. Maar in de volgende scène is behoorlijk gesnoeid. Dit staat er in de vertaling:

‘Nou maar, lieve juffrouw, nu wordt het toch al te gek’, zei Pippi. ‘En je zei net zelf, dat zeven en vijf twaalf was. Orde moet er zijn, zelfs op school. Nee maar, nu zei ik alweer jij’, riep ze verschrikt uit. Kan je het me deze keer nog vergeven? Dan zal ik proberen er in het vervolg beter aan te denken.’

En dit staat er ongeveer in het origineel:

‘Nee, mevrouwtje, dit gaat te ver’, zei Pippi. ‘Je zei net zelf, dat zeven en vijf twaalf was. Orde moet er zijn, zelfs op school. Overigens, als je zo kinderachtig veel plezier aan deze onzin beleeft, waarom ga je dan niet in je eentje in een hoek zitten rekenen en laat je ons met rust, zodat wij krijgertje kunnen spelen? Nee, maar, nu zei ik toch weer “jij”’, riep ze ....

De onderlijnde zinnen werden niet in de vertaling overgenomen en het Zweedse min gumma lilla (letterlijk: mijn kleine oudje) is wat al te braaf vertaald door lieve juffrouw. Waarschijnlijk werd deze uitspraak van Pippi té brutaal gevonden. De scène geeft echter duidelijk weer hoe Pippi de hele volwassenenwereld vanuit haar onopgevoede (in de zin van pure) achtergrond bekijkt: Woorden als opvoeden, onderrichten of aanleren zijn haar vreemd, ze doet alles zoals zij het wil en zoals het in haar opkomt. Iemand die een vraag stelt waarop hij zelf het antwoord weet, vindt ze maar dom. En als de juf dan zo van rekenen houdt moet ze dat maar alléén doen, Pippi houdt er niet van en wil krijgertje spelen.

Marlenka Stupica

In de Duitse vertaling, die qua stijl en woordkeuze veel dichter bij het Zweedse origineel blijft, wordt bovenstaande scène niet weggelaten, maar wordt wel er op andere plaatsen gesnoeid (onder andere in alle scènes die met oorlogsspeelgoed of soldaten te maken hebben).

Hoewel de scène met de schooljuf best had mogen blijven staan, kan men beargumenteren dat dit ene voorval geen voldoende reden is om voor een nieuwe vertaling van het boek te pleiten.

Nederlands versus Zweeds: de grappige scènes

Hetgeen we hier als de grappige scènes bestempelen hadden we ook de moeilijke scènes kunnen noemen. Het gaat hier namelijk vooral om grappige woordspelingen, die in de vertaling haast allemaal verloren zijn gegaan. Nu zijn het juist zaken als woordspelingen, liedjes, gedichtjes, karakteriserende eigennamen enz. die de vertaler vaak de meeste hoofdbrekens bezorgen, omdat ze meestal heel taalgebonden zijn. In kinderboeken, waar ze helemaal niet zelzaam zijn vanwege hun populariteit bij kinderen, worden ze vaak door de vertaler nogal stiefmoederlijk behandeld: weglatingen, omzettingen in proza en letterlijke vertalingen waarbij de woordspeling verloren gaat. behoren tot de oplossingen van de kinderboekenvertaler. Terwijl een Shakespeare-vertaler uren kan discussiëren over de vertaling van een woordspeling, lijkt het er in een kinderboek vaak niet toe te doen. Die mening was waarschijnlijk ook Lisbeth Borgesius-Wildschut veertig jaar geleden toegedaan, misschien ook omdat ze nog niet kon weten dat ze een toekomstige klassieker voor zich had.Ga naar voetnoot5 In ieder geval kunnen wij vaak niet anders dan besluiten, dat de vertaalster zich van bepaalde vertaalproblemen veel te gemakkelijk heeft afgemaakt. Nicolaas Matsier (1989: 26) gaf, naar aanleiding van zijn vertaling van Alice in Wonderland, ook grif toe dat de vertaler vooral op het gebied van de puns vaak het onderspit moet delven: De vertaler heeft zijn best gedaan, beziet de kleerscheuren, en likt zijn wonden.

Noelle Lavaivre

Tandenknarsend en soms zelfs schaamtevol moet hij erkennen dat hij het nakijken heeft.

Nu kan Pippi Langkous niet met Alice in Wonderland vergeleken worden wat de hoeveelheid en de moeilijkheidsgraad van de woordspelingen betreft. Toch zijn de woorspelingen in meer dan één opzicht belangrijk in het werk: ten eerste vormen ze natuurlijk een bijkomend grappig aspect, maar nog belangrijker is het feit dat het juist Pippi is (en niet haar geleerde vriendjes) die het spel met woorden zo goed beheerst. Nu mogen zulke taalgebonden woordspelingen de vertaler misschien de meeste hoofdbrekens kosten, toch rijzen er vragen bij de oplossingen van de Nederlandse vertaler. Dit wil ik hierna met enkele voorbeelden aantonen.

Pippi bakt pannekoeken

Wanneer (de Zweedse) Pippi besluit pannekoeken te gaan bakken voor haar twee vrienden kondigt ze dit op de volgende manier aan:

‘Nu ska här bakas pannekakas,
nu ska här vankas pannekankas,
nu ska här stekas pannekekas.’

Pippi heeft hier het woord pannekoeken (pannekakas) aangepast aan de drie verschillende werkwoorden om aldus een rijm te verkrijgen. Bakas (= worden gebakken) met kakas (koeken), vankas (= kunnen verkregen worden) met kankas (niet bestaande variant op kakas) en stekas (= worden gebraden) met kekas (niet bestaande variant op kakas). En dit is wat de Nederlandse vertaler er van maakte:

Pippi riep drie maal:
‘Nu bakken we pannekoeken.
Nu bakken we pannekoeken.
Nu bakken we pannekoeken!’

Naast het feit dat de woordspeling totaal verloren ging, is het eerder raar en zeker niet grappig dat Pippi drie maal hetzelfde zinnetje roept.

Marika Delin

Nu blijken ook de Duitse vertaler (Cäcilie Heinig) en de Britse vertaler (Edna Hurup) niet in staat geweest te zijn dit probleem op een bevredigende manier op te lossen. Toch moet een goede vertaler in staat zijn met een oplossing voor de dag te komen die Pippi toch als vindingrijk met woorden doet overkomen! Waarom niet bijvoorbeeld de pannekoeken behouden en de werkwoorden daaraan aanpassen. Of desnoods een soort rijmpje:

Nu komt hier een pannekoekenfeest
Zoals er nog nooit één is geweest!

Dit mist wel het woordenspel van het Zweedse origineel, maar het zou wel een grappig en zelfverzonnen rijmpje van Pippi zijn. Andere voorstellen welkom.

Pippi en de koe

Tijdens een wandeling in een wei zet Pippi een koppige koe (letterlijk) op haar plaats omdat ze in de weg staat. Dit is op zich al opmerkelijk en grappig, maar de Zweedse Pippi maakt er ook nog eens een zeer ingenieuze opmerking bij:

‘Tänk att kor kan vara så tjuriga’ [...] ‘Och vad blir följden? Att tjurarna blir koriga förstås! Det är verkligen ganska ruskigt att tänka på.’

De woordspeling ligt in tjurig: het bijvoeglijk naamwoord betekent koppig, het zelfstandig naamwoord tjur betekent stier. En tjurig tjur is dus een koppige stier. Pippi verzint analoog hieraan een constructie voor koe: ze creëert een bijvoeglijk naamwoord korig (dat niet bestaat) volgens het zelfstandig naamwoord ko (koe). Letterlijk staat er dus:

Stel je voor dat koeien zo stierig (koppig) kunnen zijn. En wat is het gevolg? Dat de stieren koeig worden natuurlijk! Dat zou echt verschrikkelijk zijn.

De oplossing in het Nederlands? Alleen de eerste zin werd vertaald (Stel je voor dat koeien zo koppig kunnen zijn), de rest werd weggelaten. Nu mag het hier op het eerste gezicht om een netelig probleem gaan, mijns inziens is hier echter voor de allergemakkelijkste oplos-

Ingrid Vang Nyman

sing gekozen: schrappen! Na wat geblader in Van Dale vond ik reeds twee mogelijke oplossingen. Een professioneel vertaler met wat meer tijd vindt er vast nog meer. Volgens Van Dale blijkt stierig als bijvoeglijk naamwoord zelfs te bestaan (in de betekenis van nijdig, kwaad). Er werd wel de opmerking volkstaal toegevoegd, zodat men zich hier toch eerst moet afvragen of dit woord bij de (in de eerste plaats jonge) lezers wel voldoende bekend is. Indien men van mening is dat dit niet het geval is, vind ik nog een tweede oplossing in het woordenboek: stierlijk. Dit zou tot de volgende oplossing kunnen leiden:

Stel je voor dat koeien zo stierlijk vervelend kunnen zijn. En wat is het gevolg? Dat de stieren natuurlijk koeielijk vervelend worden!

Pippi en de stier

Niet lang na het incident met de koe, botst Pippi op een stier die ook niet voor haar uit de weg wil gaan. (De Zweedse) Pippi zegt tegen het dier:

‘Som sagt, förlåt att jag avbryter’, sa Pippi igen. ‘Och förlåt att jag bryter av’, la hon till och bröt av det ena hornet på tjuren.

Hier ligt de woordspeling in att avbryta (onderbreken, afbreken) en att bryta av (afbreken). Letterlijk zegt Pippi dus:

‘Zoals reeds gezegd, sorry dat ik onderbreek’, zei Pippi nog eens. ‘En sorry dat ik afbreek’, voegde ze er aan toe, en brak de ene hoorn van de stier af.

Bovenstaande oplossing zou zelfs overwogen kunnen worden mits een kleine aanpassing: het gebruik van cursieve druk in ‘En sorry dat ik afbreek’ (analoog aan de oplossing in de Duitse vertaling), waardoor de woordspeling duidelijker wordt. Wat staat er in de Nederlandse vertaling?

‘Zoals ik al zei, neem me niet kwalijk dat ik stoor’, zei Pippi weer. ‘En neem me niet kwalijk dat ik iets afbreek’, voegde ze er aan toe en brak de ene horen van de stier af.

Louis S. Glanzman

Pippi, de dieven en de klok

Op een avond breken twee dieven in Pippi's huis in. Wanneer ze door haar betrapt worden doen ze alsof ze alleen maar wilden weten hoe laat het is. In het Zweeds levert dat het volgende dubbelzinnige zinnetje op:

‘Vad är klockan?’

De betekenis van deze zin is hoe laat is het, maar letterlijk staat er wat is de klok. Pippi neemt hun vraag letterlijk, wat het volgende antwoord verklaart:

‘Stora, starka karlar som inte vet vad klockan är’, sa Pippi. ‘Vad har ni egentligen fått för slags uppfostran? Klockan är en liten rund manick som säger tick tack och som går och går och aldrig kommer till dörren.’

Even vertalen:

‘Zulke grote, sterke kerels die niet weten wat een klok is’, zei Pippi. ‘Wat voor opvoeding hebben jullie eigenlijk gekregen? Een klok is een klein, rond ding dat tik en tak zegt en maar loopt en loopt en nooit tot aan de deur geraakt.’

Dit is inderdaad een erg lastig probleem, aangezien elke taal een standaardwijze heeft om te vragen hoe laat het is, waarvan je niet zomaar kan afwijken. Waarschijnlijk moet hier het behoud van de woordspeling ten koste van een letterlijke weergave van de inhoud gaan. In de Nederlandse vertaling verdween de woordspeling en krijgen we bovendien een vreemde constructie:

‘Hoe laat is het op de klok?’
‘Zulke grote, sterke kerels en jullie weten niets van een klok af?’ zei Pippi. ‘Wat hebben jullie eigenlijk voor een opvoeding gehad? Een klok is een ding dat tikt en altijd maar loopt, maar nooit bij de deur komt.’

De vraag die de dieven stellen komt niet natuurlijk over (je vraagt niet hoe laat is het op de klok?), en diende slechts ter introductie van het woord klok. Het antwoord van Pippi heeft ook helemaal niets te maken met de vraag van de dieven.

Rolf Rettich

De woordspelingen met de klok gaan nog verder. Nadat de dieven haar vroegen hoe laat het was en weer wilden gaan, roept Pippi:

‘Jag begär inte, att ni ska säja “tack”’, skrek Pippi efter dem, ‘men ni kunde åtminstone kosta på er att säja “tick”. Ni har ju inte vanligt klockvett!’

Het Zweedse tack betekent dank u wel of bedankt. Pippi brengt dit in verband met het tick tack van de klok. Dit levert letterlijk het volgende op:

‘Ik verlang niet dat jullie “dank je wel” (tack) zeggen’, riep Pippi hen na, ‘maar jullie konden toch wel minstens “tick” gezegd hebben. Jullie hebben echt geen verstand van klokken!’

Dit probleem is zo mogelijk nog moeilijker op te lossen dan het voorgaande. In zowel de Duitse, de Engelse en de Nederlandse vertaling ging de woordspeling verloren:

‘Ik vind het helemaal niet nodig dat jullie dank je wel zeggen, hoor’, riep Pippi hun achterna.

Het Nederlands biedt weliswaar niet de mogelijkheid om iets met tack te doen, maar met wat fantasie valt er toch ook wel iets van te maken dat leuk en vindingrijk is. Een ideetje:

‘Misschien kunnen we nog wel eens samen tikkertje spelen’, riep Pippi hun achterna. ‘Of takkertje.’

Het is dan wel belangrijk dat in het eerste woordspel het zinnetje Een klok is een klein rond ding dat tik en tak zegt ... behouden blijft en niet de oplossing uit de Nederlandse vertaling.

Pippi en de suiker

Pippi gaat op theevisite bij Tommy en Annika thuis. Opeens neemt ze de suikerpot van de tafel en strooit alle suikerklontjes op de grond. Dit levert in het Zweeds de volgende grappige scène op:

‘Nämen, vad vill det här säja’, skrek hon gältt. ‘Hur kunde jag ta så fel! Jag trodde, det var strösocker, förstår ni.’

Deze scène had perfect op de volgende manier in het Nederlands vertaald kunnen worden:

‘Nee maar, wat is dat nou’, riep ze schril. ‘Hoe kon ik me zo vergissen! Ik dacht dat het strooisuiker was, begrijpt u.’

De Nederlandse vertaler schrijft echter gewone suiker in plaats van strooisuiker zodat reeds hier de woordspeling compleet de mist in gaat. Daarbij gaat Pippi nog verder:

‘Lyckligtvis finns det bara en sak att göra, om man råkar strö ut bitsocker, och det är att bita i strösocker.’

Letterlijk staat er:

‘Gelukkig is er maar één middel tegen het per ongeluk strooien van suikerklontjes, en dat is in de strooisuiker te bijten.’

Dit lijkt pas echt onvertaalbaar! In het Zweeds ligt de woordspeling in att strö/strösocker (= strooien/strooisuiker) en att bita/bitsocker (= bijten/suikerklontjes).

Niet één van de drie geraadpleegde vertalers wist dit probleem op te lossen. Meestal werd de scène weggelaten, in de Nederlandse vertaling werd ze min of meer letterlijk vertaald, zonder woordspeling. Het is echter vooral onbegrijpelijk dat hier nogmaals bij een woordspeling op strooisuiker voor gewone suiker gekozen werd. Pippi neemt namelijk na bovenstaand incident de suikerstrooier van de tafel en strooit een heleboel strooisuiker op de grond. Ze vind dat ze dat dit keer wel mag doen, want het is toch immers strooisuiker! Toch maakt de Nederlandse vertaler er, zoals gezegd, gewone suiker van!

Pippi en de tafels van vermenigvuldiging

Een laatste voorbeeld dat ik hier wil bespreken betreft geen woordspeling maar een verkeerd uitgesproken woord. Aangezien Pippi nooit naar school is geweest heeft ze soms problemen met moeilijke

woorden. Meestal spreekt ze ze verkeerd uit, wat een grappig effect heeft (bijvoorbeeld surkus in plaats van circus). Een heel leuke foute uitspraak heeft Pippi voor (het Zweedse) multiplikationstabell waarvan ze puttifikationstabell maakt. Jammer genoeg heeft het Nederlands hier niet zo'n grappig woord, maar de vertaler kon toch wel met een originelere oplossing komen dan Tafels van eh...dinges. Deze oplossing is helemaal niet grappig, hij geeft alleen maar weer dat Pippi zich het moeilijke woord (vermenigvuldiging) niet kan herinneren. Waarom niet iets in de zin van veelvuldige tafels, gevulde tafels of iets dergelijks?

Tot besluit

Hiermee hebben we de voorbeelden van ongelukkige vertalingen niet uitgeput. Zo kan er bijvoorbeeld ook over de vertaling van bepaalde liedjes nog gediscussieerd worden. We wilden hier echter met enkele voorbeelden aantonen, dat Pippi Langkous na meer dan 40 jaar misschien toch wel aan een herziening toe is, voor er weer een ongewijzigde herdruk verschijnt. In meer dan 40 jaar kunnen niet alleen de algemene zienswijzen met betrekking tot het vertalen van kinderliteratuur drastisch verandert zijn,Ga naar voetnoot6 ondertussen is ook het werk zelf tot een echte klassieker uitgegroeid. En mag de lezer niet het allerbeste verwachten van een vertaalde klassieker?

Zo probeerde ook Nicolaas Matsier in de meest recent uitgevoerde Nederlandse vertaling van Alice in Wonderland in de mate van het mogelijke alle fouten en gebreken van zijn talrijke voorgangers te vermijden. Hij streefde onder andere compleetheid en juistheid na. Ook bij de nieuwe vertaling van de Poeh-boekjes is er een poging geweest het origineel dichter te benaderen dan bij de eerste vertaling.

Walter Scharnweber

Nu mag bijvoorbeeld Christopher Robin weer Christoffer Robin heten in plaats van Janneman Robinson. Critici stellen zich echter de vraag of dat wel kan in zo'n tijdloos boek dat in de literatuur voor kinderen en voormalige kinderen bijna een zelfde status heeft als de bijbel: een boek om telkens weer te lezen, te herlezen en grote delen ervan uit het hoofd te kennen. Kan men van ouders vergen dat zij zonder pijn in het hart om de Flipperdeflap nu voorlezen over de Klontemiggel? (Jansen, 1987). Daarnaast wordt ook opgemerkt dat sommige veranderingen niet bevredigender zijn en het origineel niet beter benaderen (zo is Klontemiggel net zo min een goede vertaling van Heffalump als Flipperdeflap!).

Een nieuwe vertaling van Pippi zou niet dezelfde problemen met zich brengen als die van de Poeh-boekjes. Zoals reeds gezegd mochten alle hoofdpersonen hun namen behouden (het zou misschien niet slecht zijn indien Anneke weer Annika werd, analoog aan de film). De TV-film heeft er in dit geval voor een zeer groot stuk toe bijgedragen dat het boek zo succesvol werd, en doet dit nu (meer dan 20 jaar later) nog herhaaldelijk. Een meer kritische en vindingrijke aanpak van het soort vertaalproblemen die ik in dit artikel aanhaalde, kunnen de kwaliteit van het boek alleen maar ten goede komen. Want Pippi is nog véél leuker dan we dachten.

Primaire literatuur (Astrid Lindgren).

Pippi Långstrump. Stockholm, 1969, Rabén & Sjögren

Pippi Langkous komt thuis. Amsterdam, Ploegsma, 1983. (Vertaald door Lisbeth Borgesius-Wildschut in 1952)

Pippi Langstrumpf. 1965, Oetinger. (Vertaald door Cäcilie Heinig in 1949)

Pippi Longstocking. Oxford U.P., Puffin Books, 1976. (Vertaald door Edna Hurup in 1954)

Secundaire literatuur.

Astrid Lindgren en haar werk. Amsterdam: Ploegsma, 1987.

Miep Diekmann. Gevaarlijke kanten van het vertalen. In: Leestekens 1 (1980-1981) 4.

Vivi Edström. Astrid Lindgren. Stockholm, Svenska Institutet, 1987.

Frans de Haan. De vertaler, infanterist van de literatuur. In: Nieuws-

blad van de boekhandel 146 (1979) 39.

Aukje Holtrop. Tiereleboem of Tsjing Tjingeleboem, dat is de vraag. Een nieuwe vertaling van Het huis in het Poeh-Hoekje. In: Boekenbijlage VN 30-8-1986.

Kasper Jansen. Winnie de Poeh opnieuw vertaald. Een Klontemiggel in een Hele Diepe Kuil. In: NRC Handelsblad, Cult. suppl., 2-10-1987.

Margo Klompmaker. Vertalers vallen meestal uit de boot. In: Haarlems Dagblad 10-10-1981.

Kerstin Kvint. Schwedische Kinderliteratur im Ausland. In: Emil & Emil: Schwedische und deutsche Kinderbuchwelt im Vergleich. München, Internationale Jugendbibliothek, 1986, p. 34-45.

Astrid Lindgren. Traduire des livres d'enfant: est-ce possible? In: Babel, 1969, p. 98-100.

Nicolaas Matsier. Alice in Wonderland. De vertaler, zijn schaamte en zijn voorgangers. In: Revisor, 1989, no. 4, p. 20-37.

Barber van de Pol. Het vertalen van kinderboeken. In: Vrij Nederland Bijvoegsel 1980 no. 40.

Bea Polak. Ontmoeting met een bekende vertaalster van kinderboeken [interview met Rita Törnqvist-Verschuur]. In: Spreekuur Thuis, april 1971.

Tilly Stuckens. De nieuwe Alice in Wonderland van Anthony Browne ‘Ik vond bij haar iets dat ik alleen uit mijn dromen kende’. In: De Standaard, 5/6 aug. 1989, p. 11.

Lena Törnqvist. Astrid Lindgren i original och översättning. En bibliografi. Med ett urval litteratur om Astrid Lindgren samt en förteckning över filmer som bygger på hennes böcker. In: Ørvig Mary (ed.), En bok om Astrid Lindgren. Stockholm, 1977, p. 181-266.

Rita Törnqvist. Vertalen voor kinderen geen kinderspel. In: Vertalen Vertolkt - verhalen over vertalen. Amsterdam, 1976, p. 102-106.

Koos Tuitjer. Huberte Vriesendorp (‘alias’ Harriët Freeser): ‘Je moet goed in Nederlands zijn’. In: De Gelderlander 12-10-1984.

voetnoot1: Karin Van Camp is licentiate in de Germaanse Filologie (Engels en Duits) en heeft een diploma Zweeds. Ze is werkzaam als docente Duits. Occasioneel werkt ze als recensente van kinder en jeugdliteratuur en als lector van Zweedse kinder- en jeugdboeken. Ze bereidt een doctoraal proefschrift voor over typische vertaalproblemen bij kinder- en jeugdliteratuur (met name Nederlandse vertalingen van Zweedse en Duitse boeken). Reacties en suggesties zijn welkom: Karin Van Camp, Molenlei 16, 2170 Merksem/Antwerpen (België), 03/645.76.82.

voetnoot2: Dat gebeurde toen nog bij de uitgeverij Born in Assen. In 1958 ging het boek nog even naar Van der Peet in Amsterdam, om in 1964 uiteindelijk bij Ploegsma te belanden. Sinds Ploegsma haar werken uitgeeft, wordt zowat alles wat Astrid Lindgren schrijft, vertaald door Rita Törnqvist-Verschuur.

voetnoot3: Over de voor- en nadelen van een nieuwe vertaling van een klassieker: Holtrop (1986) en Jansen (1987) over Winnie de Poeh. Matsier (1989) over zijn ervaringen bij het vertalen van Alice in Wonderland, hierover ook Stuckens (1989).

voetnoot4: Het jaar 1972 betekende een absoluut hoogtepunt voor zowel Pippi Langkous als voor Astrid Lindgren in Nederland. Pippi Langkous komt thuis werd in 1972 twee maal herdrukt, Pippi Langkous gaat aan boord en Pippi Langkous in Taka-Tuka-land werden dat jaar elk vijf maal herdrukt! De reden hiervoor was de razend populaire TV-serie uit 1970, waarin Pippi prachtig vertolkt wordt door Inger Nilsson. Maar niet alleen Pippi Langkous begon zo goed te verkopen, ook ander werken van Lindgren die het tot dan toe niet zo goed deden, gingen opeens als zoete broodjes de deur uit. Men begon plots ook al het oudere, nog niet vertaalde werk in het Nederlands te vertalen.

voetnoot5: We moeten ook eerlijkheidshalve toegeven dat er nog een ander aspect een invloed op de kinderboekenvertaler kan uitoefenen: de tijd (en het geld) die hij krijgt voor zijn werk in vergelijking met bijvoorbeeld de Shakespeare-vertaler! Huberte Vriesendorp, Rita Törnqvist-Verschuur, Miep Diekmann, Barber van de Pol en Frans de Haan uiten hierover hun ongenoegen in verschillende artikelen opgenomen in Documentatie jeugdlectuur in thema's: Jeugdboeken vertalen (NBLC: Den Haag 1987).

voetnoot6: Dit betekent daarom nog niet dat er later automatisch meer respect werd getoond voor het origineel. Rita Törnqvist-Verschuur, die haast alle werken van Astrid Lindgren vertaalde vanaf 1964, was van mening dat je een vreemd werk voor Nederlandse kinderen toegankelijk moest maken. Men kan erover discussiëren of in haar vertalingen van de boeken over Emil (Michiel van de Hazelhoeve) niet té weinig van de oorspronkelijke sfeer van Småland en Zweden is overgebleven. De vertaalster verantwoordt zich voor haar ‘vertaalstrategie’ in Schrijven voor kinderen - geen kinderspel (1976: 102-106) en in Ontmoeting met een bekende vertaalster van kinderboeken (interview door Bea Polak; 1987 (1971): 1-2)

Vorige Volgende

Een halve eeuw Pippi Langkous: Suggesties voor een nieuwe vertaling Karin van CampGa naar voetnoot1