Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 9

[p. 163]

Het smetteloze handschrift van Tove Jansson
Thomas Warburton¹

Tweeënveertig jaar geleden, toen ik nog bureauredacteur was en manusje van alles bij uitgeverij Schildts in Helsinki, vertelde de uitgever op een dag dat hij de hand had weten te leggen op een wel heel bijzonder manuscript. Een kinderboek!

Als kleine uitgeverij waren we doorgaans terughoudend met kinderboeken, omdat de produktiekosten relatief hoog zijn en de kans op succes zo onvoorspelbaar is. Het manuscript was afkomstig van Tove Jansson, een zeer bekende schilderes van wie de concurrent, uitgeverij Söderström & Co, al twee boeken had gepubliceerd. Die liepen echter niet zo goed en om die reden waren ze niet erg geïnteresseerd in nog een boek van haar.

Zo kwam het dat Tove met haar derde boek, Trollkarlens hatt, bij ons kwam en ik de familie Moem leerde kennen. We vonden het meteen een prachtig verhaal dat door de tekeningen erbij nog bijzonderder was, en dus hoopten we er het beste van.

Onze verwachtingen kwamen niet helemaal uit. Trollkarlens hatt kreeg weliswaar een paar zeer goede recensies, maar was kennelijk te bijzonder om de aandacht te trekken van die ouders en grootouders die de touwtjes in handen hebben als het om kinderboeken gaat.

Behalve het doorlezen van de proeven heb ik die eerste keer weinig met haar boek te maken gehad, maar toen Tove een paar jaar later opnieuw met een manuscript aan kwam zetten was ik de eerste die zijn opinie mocht geven. Ik nam het mee naar huis, waar ik het in twee of drie middagen voorlas aan mijn huisgenoten. Het succes was overweldigend. En nog steeds vind ik het een leuk idee dat mijn toen tienjarige dochter misschien wel het eerste kind ter wereld was dat alles te horen kreeg over de zomergekte van de familie Moem. Het boek in kwestie was Farlig midsommar (Moominsummer Madness).

1 Dit artikel is gebaseerd op een lezing die Thomas Warburton hield ter gelegenheid van de tachtigste verjaardag van Tove Jansson. Het verscheen eerder in Signal 75 (1994). De vertaling is van Joke Linders.

[p. 164]

Trollkarlens hatt was inmiddels door Elizabeth Protch in het Engels vertaald (Finn Family Moomintroll) zodat meer mensen kennis konden nemen van de gebeurtenissen in de Moemvallei. Haar Engelse uitgever was Ernest Benn Ltd, die onder meer de boeken van E. Nesbit in zijn fonds had. Dankzij die vertaling konden niet alleen duizenden Engelse lezers kennis nemen van het werk van Jansson, maar ook de uitgevers die geen Zweeds kenden.

Geleidelijk aan druppelden er meer Moemavonturen bij Schildts binnen, maar ook andere werken van haar hand. Al die manuscripten zagen er even smetteloos uit. Zorgvuldig geschreven met zwarte viltstift in een gelijkmatig en zeer leesbaar handschrift. Nauwelijks correcties of doorstrepingen. De enkele keer dat Tove een woord had vervangen, had ze het nieuwe woord op een smal strookje papier geschreven en dit nauwkeurig over het eerdere woord heengeplakt, precies binnen de lijntjes. Voor de lezer van manuscripten die doorgaans niet dol is op een pak handbeschreven vellen, zag het er zeer uitnodigend uit.

Het zorgvuldige uiterlijk van haar manuscripten had niets te maken met wat voor gewichtigdoenerij ook. Het was puur het resultaat van een artistiek vakmanschap dat zo typerend is voor Tove Jansson. Lezers van A Sculptor's Daughter en andere korte verhalen zullen wel ontdekt hebben hoeveel waarde zij hecht aan zorgvuldigheid en professionaliteit. Daarom wil ze haar manuscripten zo volmaakt mogelijk hebben.

Nu we bijeen zijn om Tove's verjaardag te vieren en haar de eer te geven die haar toekomt, wil ik dat vooral doen in mijn positie van redacteur. De manuscripten die ik intussen onder ogen heb gekregen, van de Moemverhalen tot aan haar romans en novellen, waren allemaal even volledig en smetteloos als ze bij de produktie-afdeling werden afgeleverd. Slechts bij hoge uitzondering heeft ze nederig om commentaar gevraagd op een eerdere versie van haar verhaal, waarbij ze zeer ontvankelijk bleek voor suggesties van onze kant. Nooit, maar dan ook nooit heeft ze haar uitgever op welke manier dan ook moeilijk gemaakt, en dat valt zeer te prijzen in een auteur.