Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 8

[p. 72]

Alle dwergen lijken op elkaar
Columnistische bespiegelingen
Peter van Gestel

In de wereld van het grotemensenboek ontstaat nog wel es enig rumoer over vermeend plagiaat of verregaand epigonisme, maar in de kinderboekenwereld maakt niemand zich daar druk over, daar gaat waarschijnlijk de stelling op: alle dwergen lijken op elkaar.

Wie halfslaperig een stapeltje kinderboeken heeft doorgebladerd, zou wanneer hij een lelijk karakter had of wanneer hij wist dat er enige belangstelling voor bestond, een gifgroen stukje kunnen schrijven over kinderboekenschrijvers die plagiaat plegen of schaamteloos andermans ideeën stelen. Ik noem enkele onderwerpen die hij in subtiel van elkaar verschillende variaties heeft leren kennen:

Vroegwijze kleuters babbelen met pa en moe en maken van alles mee dat geen naam mag hebben.

Kinderen logeren bij een oom die azijn in zijn koffie doet en 's nachts in een weerwolf verandert.

Kinderen logeren bij een opa en een oma die heel wijs zijn en die niet van moderne soep houden omdat daar veel te veel rare sliertjes in drijven.

Kinderen verdwalen in een wonderlijke wereld vol valkuilen en gedrochten met aardappelneuzen, ontmoeten de grote Goeboe, krijgen raadselachtige opdrachten en worden pas in het laatste hoofdstuk wakker, alles hebben ze gedroomd, maar hoe komt het dat er een roestige sleutel op hun hoofdkussen ligt?

Janneman krijgt een broertje of zusje, mamma heeft een dikke buik en vader zegt: we geven je straks een heel lief vriendje of een vriendinnetje, maar daar moet je wel voorzichtig mee zijn. Waarom? vraagt Janneman. Breekbaar, hè, zegt pappa, net zo breekbaar als een porseleinen koffiekopje van oma.

[p. 73]

Ik weet er alles van, ik was die halfslaperige lezer. Het mooiste onderwerp vond ik: Mammie is zwanger! Toen begreep ik ook: al die schrijvers stelen helemaal niet van elkaar, ze maken gewoon hetzelfde mee of ze laten zich beïnvloeden door enkele stereotiepe ideeën over het kinderboek dat er eigenlijk nog maar een eeuwtje is en nog in de kinderschoenen staat. Ik kan het allemaal billijken. Bij voorbeeld: Man krijgt zijn eerste kind pas als hij veertig is, moeder is achtendertig, na veel consulten bij de psychotherapeut besloot ze de pil een tijdje niet te slikken, de kleine Krelis wordt geboren, enkele jaren later wanneer Krelis door de kamers dribbelt en heerst over alles wat daar leeft en staat, besluiten zijn ouders tegen beter weten in een tweede kind te nemen, ze zijn vergeten dat hun oma vroeger zei: Kinderen neem je niet, kinderen krijg je. (Eerlijk gezegd: zo denk ik er nog steeds over, een heuse atheïst wil ik maar niet worden, hoe ik mijn best ook doe.) Pappa schrijft een mooi kinderboek, een kinderboek over zijn zoontje, maar omdat het jongetje in werkelijkheid een rondpoepend secreet is dat vaasjes breekt, de katten frustreert met zijn geschreeuw en de helft van een koekje opeet en de andere helft uitsmeert over de zitbank, doet pappa de waarheid geweld aan - op papier wordt het kereltje een vertederend schepsel dat een zeer speelse en lichte conversatie met zijn vader heeft en van zijn moeder secuur wil weten welk wonder zich in haar buik voltrekt.

Ik leg me erbij neer. In de magische wereld van het kinderboek zijn kleuters, net als de huismoederlijke kippen, slimme vossen en domme beren die kleren dragen en kunnen praten, van een hoger plan - daarom luisteren de echte, met een onvervalste mensenziel opgezadelde kleuters ademloos wanneer mammie met de stem van een engel voorleest uit een van die prachtboekjes die speciaal voor ze zijn geschreven - al die wezens van een hoger plan maken de wereld vriendelijker en rozer dan hij in werkelijkheid is, een oord waarin je weer met gerust hart een tijd kunt vertoeven om er de boel op stelten te zetten.

Sommige kinderboekenschrijvers hebben last van veel fantasie. Daar moeten ze iets mee doen, anders hoopt het zich op in hun ziel en krijgen

[p. 74]

ze het benauwd. Ik bedoel - kabouters, reuzen, pratende krokodillen, ondeugende aapjes, bruisende toverdrankjes, wrattige heksen, aardmannetjes die niet weten wat oorlog is en hun kinderen nooit slaan en de al eerder genoemde vroegwijze kleuters - ze moeten toch ergens vandaan komen, in mij leven ze niet en ik kan ze dus niet scheppen naar mijn eigen evenbeeld. Is fantasie alleen een gebrekkig hulpmiddeltje? Komt het daardoor dat bijna al die verzinsels verdacht veel op elkaar lijken? De grenzen in het rijk der fantasie zijn snel bereikt, daardoor komt het waarschijnlijk dat veel kinderboeken geschreven lijken door plagiarissen en epigonen. Je kunt zeggen - wat doet het ertoe? als kinderen het nou leuk vinden! Alles goed en wel, maar waarom moet er zoveel van hetzelfde zijn? Jip en Janneke gaan niet dood, er is geen vraag naar bleekneuzige opvolgers, de hoog begaafde heksen, de echte eloquente olifanten en kabouters kunnen nog jaren mee, ze dulden trouwens geen kreupele soortgenoten in hun omgeving, elke huisvlijt ten spijt.

Alle dwergen lijken op elkaar.

Als ik over ze uitkijk, zie ik overal dezelfde jasjes, dezelfde wollige puntmutsen, dezelfde stoffige baarden. Maar ik kan misschien niet goed kijken. Misschien ben ik niet meer dan een domme laaglandse boer die vindt dat alle Chinezen op elkaar lijken. Een kind dat van dwergen houdt, is misschien een Chinees tussen de Chinezen, geen enkele verschil ontgaat hem.

Walt Disney liet, tot ergernis van de puristen, voor zijn tekenfilm ‘Sneeuwwitje’ dwergen ontwerpen die sterk van elkaar verschillen. Ik herinner me vooral Grumpy en Dopey.

De eerste is een boze mopperaar die het nergens mee eens is, de tweede is een kinderlijk haarloos ventje dat niet kan praten en graag wil dat Sneeuwwitje hem op zijn kale kop kust.

Wanneer ik een grote groep dwergen zie, zoek ik altijd naarstig naar de dwerg met de opgetrokken neus en het lelijke karakter en naar dat schattige dwergje zonder haren.

Soms, als ik geluk heb, ontdek ik ze.