Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 8

[p. 118]

Markus in de modder
Jantien Gerdes

Noordelijk, en nog verder naar het noorden, is het punt waar het land ophoudt land te zijn, maar nog niet besloten heeft zee te worden.

De lange dijken, die ogenschijnlijk nutteloos in het land liggen, proberen rust en orde te bewaren. Het lukt ze de weilandzeeën in toom te houden, maar onherroepelijk komt het moment waarop de aarde zich in oeverloze discussie met het water stort, uitmondend in een wirwar van slenken, geulen en platen.

Zonder enige waarschuwing ligt het daar, na tientallen kilometers dijken, sloten en soppig grasland. Soms droog, soms kolkend, maar altijd onbetrouwbaar: het Wad.

En al zak je er tot je liezen in weg, het blijft ondoorgrondelijk. Maar daar neemt de mens geen genoegen mee. Het onoverwonnene moet bedwongen, en gewapend met stroomkaarten en tijdtabellen ploetert men van eiland naar eiland.

Het is een rare paradoxale bezigheid, want juist deze eilanden zijn de ware meesters in het wadlopen. Wie slim is nestelt zich geriefelijk op een eiland en wandelt zo, heel rustig, zonder een voet te verzetten, van de wereldkaart af.

Zuiderlingen, westerlingen, oosterlingen ... allen kijken ze wantrouwend op naar het hoge noorden. Het lijkt of het gebied nog een zwak schijnsel van het noorderlicht opvangt, waarin alles een andere dimensie krijgt.

Wat in Holland nog een lieflijk slotenlandschap is, riekt in het noorden gevaarlijk naar leegte. Vertrouwde woorden veranderen plotseling van klank, terwijl er geen grenspost te bekennen is. Het is bedreigend dat de wereld zomaar, zonder vertoon van paspoort kan veranderen. Eén gedachte troost: in het land waar alles vrij is, is iedereen balling.

Het was eenendertig oktober negentienhonderdzes. Op een boerderij buiten Ouwe Syl werd een kind geboren, een meisje. Ze was de

[p. 119]

dochter van boer Sibren en zijn vrouw. Het was een zeer merkwaardig kind, maar aangezien alle pasgeborenen op elkaar lijken, viel dit niemand op. De moeder van het meisje kreeg kraamvrouwenkoorts, en de boer had het te druk met de verzorging van de zieke om een mogelijke merkwaardigheid bij zijn dochter op te merken.

Enkele dagen na haar geboorte stierf de boerin. De boer sloot zich op in zijn schuur om van wrakhout een kist te timmeren. De baby liet hij over aan de zorgen van zijn oudere zuster, die voor een paar dagen over gekomen was uit het dorp om bij de dode te waken.

De boer was verbaasd zijn kind nog in leven te zien toen hij na anderhalve dag uit de schuur tevoorschijn kwam om zich klaar te maken voor de begrafenis. De zuster bood aan op de kleine te passen, maar Sibren stuurde haar weg. Met een vreemde mengeling van wraakgevoelens en overweldigende liefde liet hij het stevig ingebakerde kind getuige zijn van het doodsritueel. Hij hield het kind in zijn armen zonder er verder acht op te slaan, zelfs niet toen de kist wegzakte in de Friese klei. Pas op de terugweg, over de dijk naar de boerderij, nam Sibren de moeite naar zijn kind te kijken. Toen hij het in de ogen keek, drong het met een schok tot hem door, dat de pasgeborene nog geen moment gehuild had.

De boerderij lag tamelijk afgelegen. Het was een oud, verwaarloosd dijkhuisje waarvan sommige delen al helemaal vervallen waren.

Sibren en zijn dochter waren de laatste mensen voor de zee. Het land strekte zich uit tot de waddendijk, waar nog enkele schapen graasden.

En zoals de boerderij afgelegen lag, zo was de boer een buitenstaander van de hechte gemeenschap van Ouwe Syl. Hij ging een keer per week naar de kerk, zo nu en dan naar de markt, en verder zagen de mensen hem niet. Hij was een vreemde.

Aangezien het meisje het eerste kind op de boerderij was, bleef ze ook het enige kind en leefde samen met haar vader en de dieren. Toen ze een jaar werd en de meest gevaarlijke periodes overleefd had, kreeg ze de naam Tjitske. Dit klonk een beetje naar de vogels die in de schaarse bomen kwetterden, en dat leek Sibren een goede start voor iemand die niet veel van het leven te verwachten had.

De tweede verbintenis die Tjitske in haar leven aanging, was met een lang touw dat om haar middel gebonden was. Sibren nam zijn dochter overal mee naar toe, maar had geen tijd om op haar te letten

[p. 120]

en daarom had hij deze oplossing bedacht. Tjitske bracht zo de eerste jaren van haar leven door, vastgebonden aan paaltjes, hekjes en bomen.

Het kwam vaak voor dat Sibren in de buurt van de waddendijk aan het werk was. Het touw gaf Tjitske net genoeg bewegingsvrijheid om bovenop de dijk te klimmen, en zo raakte ze al heel jong vertrouwd met de gedaanteverwisselingen van de zee die erachter lag.

Het leven ging verder. De seizoenen wisselden, en Tjitske werd ouder, zoals het de meeste kinderen vergaat. Toen ze een jaar of drie was, en al aardig kon brabbelen, vond Sibren het tijd worden dat ze kennis maakte met haar Hemelse Vader.

Het zou geen prettige ontmoeting worden. Zodra Tjitske de zachte, vertrouwde druk van het touw niet meer voelde en zich geconfronteerd zag met een zwerm zwarte jassen, zette ze het op een gillen. De inwoners van Ouwe Syl bogen zich nog iets dieper over hun psalmboekje, fronsten hun wenkbrauwen en zwegen veelzeggend. Sibren nam zijn dochtertje onder zijn arm en verliet de kerk. Het tweetal zou zich er niet meer vertonen.

Sibren had in zijn lange leven geleerd dat het beter was op jezelf te vertrouwen dan op God, en Tjitske leek deze wijsheid aangeboren. Zelfs het luiden van de klokken ver weg veroorzaakte vreselijke aanvallen van hysterie. Het touw gaf haar dan altijd weer zekerheid. De band om haar middel was haar wezenlijker dan haar eigen haar.

Vanaf het moment dat Tjitske stevig op haar beentjes kon staan, werkte ze mee op de boerderij. Eerst het simpele werk, zoals het voeren van de kippen, maar toen ze een jaar of negen was, deed ze als boerenknecht niet meer voor haar vader onder. Net als hij zorgde ze voor de dieren, bewerkte ze het land en hield ze de boerderij bewoonbaar. 's Avonds zaten ze samen bij de kachel, tot de zon verdwenen was en de stilte inviel, nu en dan verbroken door een druppel die zijn weg door het dak gevonden had. Het was een leven van werken en slaven, maar beiden namen er genoegen mee.

Opnieuw wisselden de seizoenen en ging het leven verder. En zoals het land gedoemd is water te worden, en weer land, zo ruilden goede en slechte tijden regelmatig van plaats. Doorgaans om de zeven jaar, maar in het langgerekte landschap van het noorden vergist de tijd zich wel eens, en zo kon het gebeuren dat in de winter van negentienzeventien de voorraden van Ouwe Syl aangevreten werden door

[p. 121]

ratten.

Het is verbazingwekkend hoe in tijden van dreigende ontberingen het menselijk geheugen zich opdringt. Terwijl elders de wereld afbrandde, kwam bij de inwoners van Ouwe Syl een vage herinnering boven aan andere episoden, waarin het geloof sterker was geweest dan medemenselijkheid.

In een grimmige optocht, met klompen zwart van de modder liepen ze over de dijk, in de richting van het wad. In het dorp luidden de noodklokken, maar dit geluid werd al snel overstemd door het geschreeuw van Tjitske, die moest zien hoe haar vader met zijn hoofd tegen de stenen muur werd geslagen, net zolang tot hij in elkaar zakte, zijn gezicht gebroken en bebloed, onherkenbaar voor bekenden, maar des te eigener voor degene die van hem gehouden had.

Tjitske zelf werd gebonden met haar eigen touw, de handen op haar rug. De mannen van Ouwe Syl dreven haar voor zich uit de dijk af, het Wad op, terwijl de vrouwen als een kordon soldaten de weg terug afsloten.

Maar alles wat de mensen verwachtten bleef uit. Geen vastgezogen kuiten, geen verloren klompen, geen val voorover in het drooggevallen land. Tjitske liep, over de keien als over het gras, over het Wad als over de keien. Het touw binnen handbereik, en al spoedig buiten gezichtsveld van de uitverkorenen op de dijk.