Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 8

[p. 83]

Patat en truffels
Columnistische bespiegelingen
Peter van Gestel

Ik citeer Carmiggelt - uit een stukje waarin hij vertelt dat hij zijn kleinzoon voorleest uit een prentenboek: De auteur was in mijn jeugd een beroemde romancier, die blijkbaar op zijn oude dag is gevlucht in de kinderlectuur. Zijn rijmpjes gaan dan ook over enige volstrekt afgeleefde dieren, die zich beraden hoe ze aan de kost moeten komen. Zelfs een prentenboek kan de trekken van een autobiografie vertonen.

Een aardige kanttekening. En 't is nu eenmaal zo: ieder boek dat de moeite waard is, is een verkapte of soms ook wel een directe autobiografie. Boeken die dit geheim missen, zijn kleurloze verzinsels, vertellen verhaaltjes die mensen of kinderen graag willen lezen en bevestigen te pas en te onpas allerlei vooroordelen of ze herkauwen op duffe manier de mode-ideeën van de dag. De boeken voor volwassenen die je onder ogen krijgt, zijn over het algemeen niet gespeend van dit autobiografische karakter, maar bij kinderboeken ligt het anders.

Kinderen houden van patat, en moeten weinig hebben van een aardappelgerecht waarin een kok hart en ziel heeft gelegd, en waaruit niet de vertrouwde stank van verbrande olie opstijgt en waarnaast ook niet een klodder mayonaise ligt of nog erger: een klodder pindasaus. Ze zullen met opgetrokken neus kijken naar een reusachtig wit porseleinen bord, waarop in het midden maar net zichtbaar wat ragfijne aardappelschijfjes liggen - met een flintertje truffel hier en daar - die voorzichtig zijn besprenkeld met een naar een Italiaans landschap geurende olijfolie. Wat een kind (kinderen zijn de boeren van deze tijd) niet kent, eet hij niet.

Heus, een goed gerecht, boers of verfijnd, riekend naar de aarde of de hemel, is ook een vorm van autobiografie.

[p. 84]

Wat moeten we met al die patateters? Ze op hun wenken bedienen? Nee, 't laatste is niet aan te raden - mensen gaan alleen maar van wijn houden, wanneer ze het vroeg leren drinken.

Godzijgeprezen - niet alle kinderen zijn patateters. Ik ken een jongetje van acht, dat met smaak gevulde olijven snoept en dan niet vergeet af en toe uit een kristallen glaasje een miniem slokje wijn te nemen. Ik denk altijd met plezier aan dit jongetje wanneer ik weer een van mijn onbegrijpelijke boeken schrijf. Voor al die toekomstige bierbuiken, troost ik mezelf, worden al genoeg boeken geschreven - boeken die niets autobiografisch hebben, hoeveel zeerovers, kinderen in rolstoelen, ooms met Aids of vrolijk onhandige onderwijzers er ook in voorkomen. Kinderen in niet autobiografische boeken denken ook altijd wat kinderen in andere boeken al honderden keer hebben gedacht. Goed, je kunt misschien met recht zeggen: kinderen willen niet lezen wat ze echt denken, ze willen niet lezen wat ze echt zeggen, ze willen belazerd worden door klisjees en niet de rimboe ingestuurd worden door metaforen die op hun slechtst onbegrijpelijk zijn en op hun best verontrustend. (Verontrustend is spannend - op een gegeven moment ben je te oud om daar nog achter te komen.) Maar kinderen moeten niet denken dat ik ze wat dat betreft tegemoet ga komen. Wanneer je wordt opgevoed, lijd je pijn en al keur ik het af wanneer een vader zijn kind iedere woensdagmiddag met twee goeie, geïnspireerd geschreven boeken opsluit, toch heb ik wel enige sympathie voor zijn wanhoopsdaad - tenslotte is opvoeden een opeenvolging van wanhoopsdaden.

Bij kinderboeken ben ik allergisch voor de overweging: Is het wel geschikt voor kinderen? Je hoort bij romans nooit: Is het wel geschikt voor volwassenen? Ik zou nog enig begrip hebben voor de vraag bij een kinderboek: Is het wel geschikt voor volwassenen? Wanneer die laatste vraag met ‘nee’ beantwoord moet worden, zou ik toch 'n seconde mijn wenkbrauwen fronsen, 't is een beperking - want zo zie ik het wel - waarmee ik moet zien te leven.

Grimmig ben ik niet, zoals ik bijziend ben, grimmig zijn lijkt op honger hebben, wanneer je schrijft of eet verdwijnt de aandoening als bij toverslag. Kortom, na even mijn gal gespuugd te hebben, kan ik opgelucht

[p. 85]

zeggen: het is een leuke tijd voor het kinderboek. Het wordt serieuzer genomen dan ooit, de boeken die indirect autobiografisch zijn, worden vaak begriffeld en lelijke taal en domme verhalen worden in degelijke krantestukjes afgestraft. Van overbekende vormen wordt natuurlijk nog gebruik gemaakt, maar vaak zijn de olifanten of beren geen brave huisvaders meer, maar vertegenwoordigen ze op subtiele manier de ziel van een auteur. En de jeugd zal eraan moeten wennen: veel kinderboeken worden geschreven door mensen die niet op een fluitje ‘Verzamelen!’ blazen en niet pas beginnen te schrijven wanneer ze 't kind in hun binnenste hebben gevonden. Wat mij betreft: de boeken met de toon van ‘oom Jan vertelt’ mogen blijven, zoals het voor de slimme kinderen leuk is, dat de domme kinderen blijven, anders zouden ze niet slim meer zijn. 't Is een pietsie elitair gedacht, ik weet het, ik sleutel dan ook dagelijks aan mijn manier van denken - 't resultaat laat te wensen over.

Een kinderboekwinkel houdt het midden tussen een patatboer en een specialiteitenzaak. Ik vrees dat sommige kinderen er, met in hun knuistje de guldens en kwartjes voor de gefrituurde lekkernij, wel eens verloren in rondlopen.

Ik heb een keer in een kinderboekwinkel naar de bezoekers aldaar gekeken. 'k Weet nog: ik werd wrevelig van een moeder die op zoek was naar een boek over feministische kleuters, maar ik keek aangenaam getroffen naar een ongewassen jongetje dat een dom avonturenboek doorbladerde.

Ik vroeg me af: zou ik zelf wel patat kunnen bakken?

Misschien is dat laatste wel helemaal niet zo simpel. Ik heb eens een sjieke kok als zijn credo horen uiten: ‘Wanneer je geen patatje kunt bakken, moet je de zwezeriken met rust laten.’

Over dat laatste zal ik toch es na gaan denken.