Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 8

[p. 69]

In memoriam Evert Hartman
Dedemsvaart 12 juli 1937 - Hoogeveen 7 april 1994
Joke Linders

Als je schrijft, ben je niet alleen, zei Evert Hartman 6 november 1992 op het symposium waaraan dit blad haar naam dankt. Een schrijver is eerder een waarnemer dan een schepper, vond hij: Hij noteert wat hij ziet. Hij leeft ook mee met de personen in zijn boek. Hij ondergaat dezelfde emoties, beleeft dezelfde spanning en is geboeid door dezelfde problemen.

Voor Evert Hartman gold die uitspraak meer dan voor welke andere auteur ook. Zijn betrokkenheid bij het publiek waarvoor hij schreef, was bijzonder groot. Niet alleen in kwantiteit - Evert Hartman laat een aanzienlijk oeuvre na - maar ook in kwaliteit. Hij schreef bij voorkeur over onderwerpen die zijn publiek tot nadenken zetten: over paranormale verschijnselen, over ziek zijn en beter worden, over anders zijn dan anderen en buitengesloten worden. Hij spoorde zijn lezers graag aan tot nadenken over misdaad, over euthanasie, over verantwoordelijkheid dragen voor elkaar en voor de maatschappij waarin we leven. En daarmee schreef hij over wat hemzelf bezighield. Hoe stellen we ons op als er niet voldoende geld meer is om iedere zieke, ongeacht leeftijd en overlevingskansen, te helpen? Wat doen we als ons land werkelijk te vol wordt? Welke verantwoordelijkheden heeft de mens en wat mag hij overlaten aan de ander, aan de gemeenschap, aan de overheid? Hoe gaan we om met macht, met vrijheid?

De vragen die Hartman aan de orde stelde waren, bijna zonder uitzondering, uitdagend, prikkelend en relevant voor het publiek waarmee hij wilde communiceren. Met bescheiden trots kon hij erop wijzen dat door hem aangedragen thema's jaren later soms actueel werden: schoolkinderen die het slachtoffer worden van een politieke gijzeling, de discussie over de grenzen van de medische zorg, rassenproblemen.

[p. 70]

Zijn betrokkenheid gold ook de inspiratiebronnen waaruit hij putte. Als leraar aardrijkskunde had hij het materiaal dagelijks voor zich. Hij keek met grote nauwkeurigheid naar zijn leerlingen, luisterde naar hun opmerkingen, bestudeerde hun gedrag en zag hun twijfels. Dat hij de laatste jaren niet meer voor de klas stond en fulltime schrijver was, kon aan die ervaring geen afbreuk meer doen.

Juist omdat Hartman zo dicht bij zijn publiek stond, is hij uiterst populair onder twaalfplussers. Die herkennen zichzelf en de vragen waarmee ze rondlopen. Ze voelen zich serieus genomen en hoeven niet voortdurend op hun tenen te lopen, want Hartman had weinig op met literariteit. Hij wilde liever gewaardeerd worden door zijn lezers dan door de literaire kritiek. In die zin heeft hij gekregen wat hij ambieerde: veel lezers, tweemaal een prijs van de Nederlandse Kinderjury, talloze malen genomineerd en een hoge positie op menige lijst met lievelingsauteurs.

Wie hem heeft zien optreden met kinderen, zal iets van zijn geheim kunnen doorgronden. Evert Hartman was verstaanbaar, begrijpelijk, tot op het irritante af redelijk en meer geïnteresseerd in zijn publiek dan in literaire vernieuwingen, het wonder van de taal of het geheim van de verbeelding. Op het al eerder genoemde symposium verwoordde hij dat als volgt: Is het toeval dat van het woord literair het woord elitair kan worden gemaakt?

Zijn lezers zullen de regelmatige aanwas van nieuwe boeken missen, want dat is een van de verdiensten van Evert Hartman. Hij was een verteller die net als Thea Beckman en Jan Terlouw lezers tussen tafellaken en servet aan het lezen wist te krijgen en te houden. De jeugd zal hem missen, maar 't is te verwachten dat zijn boeken nog lang leverbaar zullen blijven.

1979	Oorlog zonder vrienden
1980	Vechten voor overmorgen
1982	Het onzichtbare licht
1984	Gegijzeld
1986	Buitenspel
1987	Morgen ben ik beter
1988	Het bedreigde land
1989	De droom in de woestijn
1991	Niemand houd mij tegen
1993	De voorspelling
1994	De vloek van Polyfemos