Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 8

[p. 108]

Zinkend schip
Columnistische bespiegelingen
Peter van Gestel

Het is opvallend dat bij kritieken op kinder- en jeugdboeken slechts zeer zelden een foto van de auteur wordt geplaatst. Hoe mooi het boek ook gevonden wordt, een visuele inlichting over het uiterlijk van de vrouw of man die het allemaal heeft verzonnen, ontbreekt. Hoe komt dat? Waarom wel een fotoportret bij een onaangename kritiek op een dunne roman over de liefde van twee bejaarden en niet bij de juichende kritiek op een rijk geïllustreerd boekje over een goedaardige beer, een dromend meisje of een jongen die ontdekt dat hij de ziel van een meisje heeft? Wanneer de kritieken op kinderboeken alleen door kinderen werden gelezen, zou ik me dit redactionele beleid nog kunnen voorstellen, want waarom zou je dat grut schrik aanjagen met een doorleefde kop waarin kindonvriendelijke ogen verscholen gaan achter brilleglazen van plus-tien? Kinderen kunnen ook beter niet weten dat de schrijver van ‘Aapje Toet’ een drankneus heeft of dat de schrijfster van ‘De vlinder die naar de zon vloog’ eruitziet als een ijzige gezinsverzorgster die graag de luizenkam hanteert.

Maar kinderen lezen de krant niet, laat staan de kritieken erin. De kritieken op kinderboeken waarin de zorgen van een eenzaam eekhoorntje of de existentiële zielenood van een driejarige van kanttekeningen worden voorzien, worden alleen gelezen door volwassenen die geen stukje in de krant overslaan. Ze vallen zeer in de smaak bij goedwillende ouders die met lede ogen moeten toezien hoe zelfs in hun beschaafde huisgezin de kinderen verslaafd raken aan nintendo. Omdat die ouders ook wel weten dat het niet goed is kinderen in huis op te sluiten en ze de omgang met onpedagogische anderen te verbieden, proberen ze de kwalijke invloeden van buiten - de ca-

[p. 109]

deautjes van tantes en kinderloze relaties: plastic raketten en gummi dinosaurussen, lelijke prentenboeken vol kreupele taal - te ondermijnen met speelgoed van ongeverfd hout en met boekjes die in de krant worden aangeprezen. Het mag allemaal niet baten. Hun kinderen geeuwen bij films waarin verminkte mensen een maanverlicht dorp onveilig maken en ze moeten zelfs, ook wanneer ze al bijna tien zijn, bij Jip en Janneke nog hun computergevoelige vingertjes bij de regels houden.

God schiep Adam en Eva. Nadat God die twee uit zijn tuin had verbannen omdat ze van een appel hadden gesnoept, kwamen de kinderen pas - blèrende schepsels die bij de paradijsvloek hoorden. Eeuwenlang werd die straf ootmoedig ondergaan zoals de pest en de cholera - kinderen werden gekoeioneerd en geslagen, vermoord en uitgehuwelijkt, zelfs een paar aardige woorden van Christus over hen hebben daar niets aan veranderd. Neem alleen al de vorige eeuw. Kinderen van de rijken werden in volwassen kleren gestoken en kregen streng onderwijs, kinderen van de armen hadden zeven dagen van de week een zestienurige werkdag. Geen mens zal het betreuren dat daarin drastisch verandering is gekomen.

Kinderen zijn prachtige wezens - daar zijn we in de tijden dat het ons voor de wind is gegaan en de werkdagen korter en korter werden achtergekomen. Wanneer we onze ogen half dicht knijpen, raken we ontroerd door hun onschuld, hun dromerige blikken en ook wel door hun ongerijmde uitspraken. Soms zou je bijna denken dat het door God gezegende kunstenaars zijn.

Met open ogen is het wel even iets anders. We zien dat ze bedolven worden onder wollen beren en apen, van wie ze niet houden omdat ze er nauwelijks mee hebben gespeeld. We constateren dat ze al voor hun twaalfde een lichte vorm van staar hebben omdat ze negen uur per dag naar een fletse lamp kijken waarin kleurtjes schitteren - door de gebrekkige werking van hun ooglenzen menen ze in die kleurtjes van allerlei te herkennen: dansende, zingende en elkaar naar het leven staande mensen.

Maar lezen is iets anders. De geschreven taal is niet tastbaar - de geschreven taal is een

[p. 110]

dwaas hulpmiddeltje dat klanken kan oproepen, en die klanken roepen weer beelden op en die beelden vertellen weer een verhaal, waarom is toch niemand op het idee gekomen dat het aardig zou zijn kinderen echt lezen te leren? - hoe strenger de manier waarop, hoe dankbaarder ze ons later zullen zijn. Al die simpele zielen met hun troosteloze leerboekjes, die dom en liefdeloos zijn samengesteld, zijn niet meer dan blokfluitisten die vioolles trachten te geven.

In een laatste wanhoopspoging drukken we kinderboeken in grote letters terwijl kinderen over het algemeen haarscherpe ogen hebben en ouden-vandagen zelfs met de sterkste loep de bijsluiter bij hun medicijnen niet kunnen lezen. We maken de zinnen steeds korter en zelfs ‘onpasselijk’ is al een woord dat te moeilijk is en geschrapt moet worden.

Kinderen dwalen rond op een kermis die geen sluitingstijd kent en die niet van plan is ooit zijn tenten te verplaatsen - zelfs op die kermis drukken veel van die kinderen nog op één oor de schelp van een koptelefoontje, zodat ze noch de muziek uit de tenten van vermaak, noch die uit hun walkman hoeven te missen. Dromen ze ooit nog? - wanneer ze niet weten wat dromen is, weten ze ook niet wat lezen is. Pas als ze veel ouder zijn en allang met dichtgeknepen neus in het diepe zijn gesprongen, zullen ze erachter komen, dat niet kinderen de paradijsvloek zijn, maar zij - de volwassenen. Misschien generaliseer ik enigszins, maar wie door een toeter roept, kan niet al te genuanceerd zijn.

Het valt gemakkelijk te voorspellen: over een jaar of dertig zal geen kind meer kunnen lezen. Vandaar dat er een mooie foto van de auteur bij een kritiek op een kinderboek moet staan. Hoe gewoontjes zij of hij er ook uitziet, zij of hij is een dappere borst, die uit alle macht aan het hozen is op een zinkend schip.